Pagtabok sa Linya

ANG TAWO DUGAY NANG NANGANDOY NGA MOBIYAHE ngadto sa umaabot nga panahon o balik sa nangaging panahon aron masinati pag-usab ang nangagi o makita ang umaabot. Busa makapatingala ba kanimo ang pagkahibalo nga sa usa ka diwa ang mga tawo nagabiyahe ngadto sa umaabot o balik sa nangaging panahon kada adlaw? Tagda pananglitan ang usa ka negosyante nga taga-Tokyo nga mosakay ug ayroplano paingon sa New York aron motambong sa usa ka miting. Kon ang iyang ayroplano mogikan sa udto, nan human kini molupad nga walay-hunong duolan sa katunga nga palibot sa kalibotan, moabot siya sa iyang destinasyon niana gihapong buntaga, nga morag mas sayo pa kay sa paggikan niya.

Posible ba gayod nga mobiyaheg dugay ug unya moabot sa wala pa ikaw mogikan? Dili, dili gayod. Apan ang lagyong mga siyudad anaa sa lainlaing mga sona sa panahon. Gani, ang pagtabok sa internasyonal nga utlanan sa petsa, usa ka dili makitang linya diha sa globo, nagpasabot ug pagtabok sa gikauyonang utlanan nga nag-ulang sa mga adlaw sa kalendaryo. Makapalibog gayod nga kasinatian! Depende sa direksiyon nga ikaw nagbiyahe, sama rag nadugangan o naibanan ka ug usa ka adlaw dihadiha.

Ibutang ta nga sa iyang pagpauli, ang negosyante nga taga-Tokyo mogikan sa New York sa lawom na ang gabii sa Martes. Sa dihang mokawas siya sa ayroplano mga 14 ka oras sa ulahi, Huwebes na sa Japan. Pagkakatingad-ang hunahunaon nga milaktaw kag usa ka enterong adlaw! Usa ka eksperyensiyadong biyahedor, nga nahinumdom sa iyang unang panaw tabok sa internasyonal nga utlanan sa petsa, miingon: “Dili nako masabtan kon diin paingon kadtong nalaktawan nga adlaw. Makalibog kaayo kadto.”

Tungod kay ang utlanan sa petsa makapalibog sa mga biyahedor, ang uban maghunahuna tingali kon nganong ang maong utlanan gimugna pa.

Mga Marinero Nakadiskobre

Ang panginahanglan sa usa ka utlanan sa petsa madayag kon mobalik kita sa 1522, sa dihang ang tripulante ni Ferdinand Magellan nakatapos sa unang paglibot sa yuta. Human sa tulo ka tuig nga paglawig, nakaabot sila sa Espanya sa Dominggo, Septiyembre 7. Apan, sumala sa talaan sa ilang barko ang petsa maoy Sabado, Septiyembre 6. Nganong dunay kalainan? Pinaagi sa paglawig palibot sa kalibotan sa samang direksiyon sa adlaw, menos ug usa ka pagsubang sa adlaw ang ilang nakita kay sa nakita sa mga tawo sa Espanya.

Ang awtor nga si Jules Verne nagpahimulos sa kaatbang niining talagsaong hitabo ingong bag-ong kaugmaran sa dugokan sa sugilanon diha sa iyang nobela nga  Around the World in Eighty Days. Aron makadaog ug dakong kantidad sa salapi, ang pangunang karakter sa maong libro kinahanglang bug-os nga molibot sa yuta sulod sa 80 ka adlaw. Sa natapos ang iyang biyahe, mipauli siya nga nahigawad, nga naulahi lag usa ka adlaw aron makadawat sa iyang dakong ganti. O mao nay iyang gihunahuna. Natingala siya sa pagkahibalo nga, sa pagkatinuod, naabot diay niya ang panahong gitagal kaniya. Sumala sa giingon sa libro, “Si Phileas Fogg, nga wala maghunahuna niana, nadugangan ug usa ka adlaw sa iyang panaw, ug tungod lamang kini kay mibiyahe siya nga kanunayng pasidlakan.”

Bisan tuod ug ang internasyonal nga utlanan sa petsa morag naghatag ug malipayong paniklop sa sugilanon ni G. Verne, ang utlanan sa petsa sa pagkatinuod wala pa maestablisar sa dihang ang nabantog nga nobela gipatik niadtong 1873. Naandan na sa mga kapitan sa barko nianang panahona nga mohimog usa ka adlaw nga kausaban diha sa kalendaryo samtang motabok sa Dagat Pasipiko, apan ang utlanan sa petsa karon wala sa ilang mga mapa. Ingon niini ang kahimtang sa wala pa gisagop ang usa ka tibuok-kalibotang sistema sa mga sona sa panahon. Busa, sa dihang ang Alaska gipanag-iya pa sa Rusya, ang mga tawo didto nagsunod sa mao gihapong adlaw sa kalendaryo nga gigamit sa mga molupyo sa Moscow. Apan sa 1867, sa dihang gipalit sa Tinipong Bansa ang maong teritoryo, gisagop sa Alaska ang petsa sa kalendaryo sa Tinipong Bansa.

Makasaysayanhong mga Kaugmaran

Sa 1884, taliwala niining kagubot sa pagbantay sa panahon, ang mga hawas gikan sa 25 ka nasod nagtigom sa Washington, D.C., alang sa Internasyonal nga Komperensiya Labot sa Sinugdang Meridyano. Ilang giestablisar ang usa ka tibuok-kalibotang sistema sa 24 ka sona sa panahon ug nagkauyon sa usa ka sinugdanang meridyano​—ang longitude nga linya nga motadlas sa Greenwich, Inglaterra. * Nahimo kining sinugdanan sa pagsukod sa sidlakan-kasadpan nga mga posisyon diha sa globo.

Ang kinatung-ang palibot sa yuta gikan sa Greenwich​—12 ka sona sa panahon ang gilay-on paingon sa sidlakan o kasadpan​—morag usa ka haom nga lokasyon alang sa internasyonal nga utlanan sa petsa. Bisag dili opisyal nga gisagop sa 1884 nga komperensiya, ang 180-grado nga meridyano gidawat ingong haom kaayong lokasyon tungod kay giseguro niini nga ang utlanan sa petsa dili motabok sa usa ka kontinente. Mahanduraw ba nimo ang kalibog nga moresulta kon Dominggo sa usa ka seksiyon sa nasod diin ikaw nagpuyo ug Lunes sa laing seksiyon?

Kon tan-awon nimo ang usa ka mapa sa kalibotan o ang globo, ang 180-grado nga meridyano makita sa kasadpan sa Hawaii. Mamatikdan dayon nimo nga ang internasyonal nga utlanan sa petsa dili eksaktong nagsunod sa meridyano. Nag-ekis-ekis kini sa Dagat Pasipiko aron bug-os nga malikayan ang mamala. Ug tungod kay ang utlanan sa petsa giestablisar pinaagi sa hiniusang desisyon, dili pinaagi sa internasyonal nga tratado, mahimo kining usbon depende sa kapritso sa bisan unsang nasod. Pananglitan, sa 1995 gideklarar sa Kiribati nga ang internasyonal nga utlanan sa petsa, nga moagi nianang maong kutay sa mga isla, sukad nianang panahona mosimang na aron maapil ang labing sidlakan nga bahin sa isla. Busa ang modernong mga mapa karon nagpakita sa tanang isla sa Kiribati diha sa usa ka kiliran sa utlanan. Busa, pareho silag adlaw sa kalendaryo.

Kon sa Unsang Paagi Kini Nagaobra

Aron iilustrar kon nganong maibanan o madugangan ug usa ka adlaw sa dihang motabok sa utlanan sa petsa, handurawa nga naglawig ka palibot sa kalibotan. Ug ibutang ta nga nagpaingon ka sa sidlakan. Basin dili nimo mamatikdan kini, apan giisip nga nadugangan ka ug usa ka oras matag higayon nga moagi ka sa sona sa panahon. Sa dihang sa kataposan matapos na nimo ang imong panaw palibot sa kalibotan, nakaagi ka sa 24 ka sona sa panahon. Kon walay internasyonal nga utlanan sa petsa, moabot ka nga abanteg usa ka adlaw sa lokal nga oras. Tul-iron sa internasyonal nga utlanan sa petsa kining maong kalainan. Medyo makalibog no? Mao diay nga ang tripulante ni Magellan ug ang tinumotumo nga si Phileas Fogg sayop nga nagkalkulo sa petsa nga natapos nila ang ilang biyahe palibot sa kalibotan!

Kadtong nakatabok na sa linya nakasinati sa talagsaong pagbati nga kalit lang naibanan o nadugangan ug usa ka adlaw. Apan ang pagbiyahe mas makapalibog pa gani kon wala pa ang internasyonal nga utlanan sa petsa.

[Footnote]

[Diagram/Mapa sa panid 13]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Marso | Marso

2 | 1

[Mga hulagway sa panid 14]

Ibabaw: Greenwich Royal Observatory Tuo: Kining binakbakan-ug-bato nga linya nagtimaan sa sinugdang meridyano