Nangitag mga Lumod sa New Zealand

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA NEW ZEALAND

 “MAO kini ang bugtong linalang nga nakaangay sa tawo nga dili tungod sa linaing hinungdan o kaayohan nga makuha,” misulat ang Gregong magsusulat nga si Plutarch. Unsa may iyang gitumong? Walay lain kondili ang lumod, usa ka mananap nga sus-an nga kabanay sa balyena.

Sumala sa The World Book Encyclopedia, “daghang siyentipiko nagtuo nga ang mga lumod maoy usa sa labing intelihenteng mga mananap, apil sa mga chimpanzee ug mga iro.” Apan, ingon sa gisulti ni Plutarch, ang mga lumod dili moduol sa mga tawo aron lang pakan-on. Sa kasukwahi, mopatim-aw nga daghan kanila ang ganahan lang makig-uban kanato. “Bisan tuod ang lumod wala tingali magkinahanglan sa tawo,” miingon ang librong Mysteries of the Deep, “kini maukiton ug tingali malingawng motan-aw sa atong kataw-anang mga lihok maingon nga kita malingawng motan-aw sa kataw-anang mga lihok niini.” Sa 32 ka espisye sa mga lumod sa dagat, 4 ang nagpuyo sa New Zealand: ang komon nga klase sa lumod, ang bottle-nosed nga lumod, ang dusky nga lumod, ug ang kinagamyan sa kalibotan​—ang Hector’s nga lumod. *

Daghan kaayong lumod sa Bay of Islands, usa ka dapit sa New Zealand nga dunay daghang matahom nga mga baybayon. Naghinamhinam kaming moadto, busa misakay kamig sakayan gikan sa lungsod sa Russell. Gisultihan kami sa among giya nga gawas sa bottle-nosed ug komon nga klase nga mga lumod, basin makakita mi ug mga killer whale ug mga pilot whale​—tanan kaliwat sa lumod. Misugyot siya nga aron makita sila, among bantayan ang pinisik sa tubig gikan sa buho sa ibabaw sa ulo niini o sa silik niini. “Usahay,” siya miingon, “sila ang unang makakita nato!”

Paglangoy Uban sa mga Lumod

Wala madugay, mitungha atubangan namo ang dagkong itomon nga porma sa bottle-nosed nga mga lumod​—abot sa upat ka metros ang gitas-on—​ang ilang mga silik hanoy kaayong migilis sa mga balod. Samtang nagduladula sila, nagpatianod sila sa balod gikan sa sakayan. Mihunong ang sakayan, ug ang giya ug ako maampingong milusbog sa lalom, berdeng katubigan, diin gitugotan kami sa ihalas nga mga lumod nga molangoy uban kanila.

Kay gilibotag mga silik ug wala mahibalo kon asa unang motan-aw, miginhawa akog lalom ug mitan-aw nga nagsagol ang kabalaka ug kahibulong sa abohon nga mga porma nga naglihok ilalom nako. Usa ka lumod mitunga gikan sa kailadman aron susihon ako ug dayon mihayang ug gamay, nga gipakita kanako ang puti nga tiyan niini. Bisan tuod anaa sa layolayo ang mga lumod, ang ilang sonar nga mga taghoy klarong madungog. Kay morag wala manumbaling sa akong mga paningkamot sa pagsundog sa ilang mga tingog, ang mga lumod namahawa ug dayon nanungha pag-usab aron sa pagpadayon sa paglibotlibot.

 Pagpangisda ug Pagdula

Sa dihang mibalik na kami sa sakayan, gisundan sa sakayan ang mga lumod ngadto sa usa ka luok nga salipod sa hangin. Didto among nakit-an ang daghan kaayong lumod​—nanglukso ug nagtimpasaw bisan asa! Ang tinuod, nangisda sila. Ang kasagaran nilang pagkaon maoy nukos, isda, ug mga crustacean. Diha pa gani mi napanid-ang lumod nga daw nagtudlo sa anak niini kon unsaon pagpangisda. Morag gipakuratan sa inahan ang gamayng isda pinaagi sa iyang sonar, ug ang gamayng lumod klarong naningkamot sa pagdakop niini pinaagi sa paghapak niini sa iyang ikog. Daw kinahanglan pang tudloan ug dugang ang gamayng lumod!

Ang mga lumod mogugol sa dakong bahin sa ilang adlaw sa pagdula ug paghugoyhugoy. Ang usa ka lumod milabay, nga mapasigarbohong nagdispley ug lusay diha sa silik niini. Gipatin-aw sa among giya nga ang lusay maoy paboritong dulaan sa mga lumod. Ila kining ibutang sa silik o simod ug dulaan kini sa taas nga panahon. Kon mahuman na siyag dula niini, kuhaon kini sa laing lumod nga mao na usab ang magdula niini.

‘Mga Hulagway Pinaagig Tunog’

Aron mas tukma nilang “makita” ang ilang palibot sa ilalom sa tubig, ang mga lumod mogamit ug usa ka paagi nga matultolan ang lagyo o dili makitang mga butang pinaagig mga balod sa tunog, o sonar, nga sistema, nga ang frequency susama nianang sa ultrasound scan. Ang mga lumod mopatunghag mga tingog, ug ang “mga hulagway” nga ilang madawat makatabang kanila nga matultolan ang pagkaon ug ubang makaiikag nga mga butang​—lakip nato. Ang mga lumod makigkomunikar sa usag usa pinaagig paggamit ug tagning nga mga taghoy​—ipasa diha sa mga frequency nga napulo ka pilo nga mas taas ug upat ug tunga ka pilo nga mas paspas kay sa pagsulti sa tawo. Imbes mogamit ug pinulongan sama sa atong nahibaloan bahin niini, ang mga lumod daw nagmugnag ‘mga hulagway pinaagig tunog.’

Tin-aw, dunay daghan pa nga angayng makat-onan bahin sa mga lumod. Tingali moabot ra ang adlaw nga masabtan nato sila sa bug-os​—kon sa unsang paagi sila maghunahuna ug kon unsay ilang hunahuna bahin kanato. Natugob sa kahibulong ug pagbati, among gibiyaan ang mga lumod niining matahom, awaaw nga luok nga may gabonon nga mga pangpang ug putig balas nga baybayon. Kami dunay bag-ong nabatonang pagtahod alang niining mga linalanga ug dugang kahingangha alang sa ilang Maglalalang.​—Pinadayag 4:11.

[Footnote]

 [Kahon/Hulagway sa panid 18, 19]

Pagmatuto sa Gamay Pang Lumod

Ang mga lumod dili isda kondili sus-an nga mga mananap. Busa, mosuso ang gamay pang lumod sa gatas nga ipatungha diha sa lawas sa inahan niini. Sulod sa tulo ka tuig nga pagpasuso sa inahan niini, tudloan niya ang iyang nati sa gikinahanglang mahibaloan niini aron mabuhi. Pananglitan, tudloan niya kini sa paggamit sa paagi nga matultolan ang lagyo o dili makitang mga butang pinaagig mga balod sa tunog, o sonar, nga sistema, lakip sa linaing “ilhanang tingog” nga maoy magtapos sa matag “tudling-pulong.” Tudloan usab niya kini kon unsaon pagpangisda, pagpakigsanay, ug pagpakiglabot sa ubang mga lumod.

Ang nati nga lumod ipanganak nga mag-una ang ikog, tungod kay napilo kini diha sa sulod sa iyang inahan. Makita ang pinatindog nga mga linya diha sa lawas sa bag-ong gipanganak nga mga nati, nga nagpakitang napilo sila diha sa tagoangkan. Ang gamay pang lumod magsuso samtang maglangoy, nga kanunayng magpabiling duol sa inahan niini pinaagi sa pagpahimulos sa epekto sa puwersa sa paglangoy sa inahan niini.

[Credit Line]

© Jeffrey L. Rotman/CORBIS

[Mapa sa panid 19]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

NEW ZEALAND

Bay of Islands

[Hulagway sa panid 17]

Bottle-nosed nga lumod

[Credit Line]

© Jeff Rotman

[Hulagway sa panid 17]

Hector’s nga lumod

[Credit Line]

Photo by Zoe Battersby

[Hulagway sa panid 18]

Dusky nga lumod

[Credit Line]

Mark Jones

[Hulagway sa panid 18]

Komon nga klase sa mga lumod

[Credit Line]

© R.E. Barber/Visuals Unlimited