Sa Adlaw nga Nahugno ang Twin Towers

ANG mga hitabo sa Septiyembre 11, 2001, didto sa New York City, Washington, D.C., ug sa Pennsylvania dili gayod mapapas sa hunahuna sa milyonmilyon, tingali sa bilyonbilyon, nga molupyo sa kalibotan. Diin ka man sa dihang imong nakita o nadungog ang balita bahin sa pag-atake sa World Trade Center sa New York ug sa Pentagon sa Washington?

Tungod nianang kalit kaayong pagkalumpag sa hilabihan ka daghang propiedad ug, mas hinungdanon pa, ang pagkadaghan sa nakalas nga kinabuhi, ang mga tawo may katarongan sa paghunong ug pagpamalandong.

Unsay atong nakat-onan bahin sa atong mga prioridad ug mga pagpili sa kinabuhi? Sa unsang paagi napatigbabaw sa maong makapasubong mga hitabo ang pipila ka mas maayong mga hiyas sa mga tawo​—pagsakripisyo-sa-kaugalingon, pagkamabination, pagkamalahutayon, ug pagkadili-mahakogon? Kining artikuloha ug ang sunod niini mosulay pagtubag sa ulahing pangutana.

Mga Naluwas Nag-asoy sa Ilang Nasinatian

Human gayod sa pag-atake sa New York, gihunong ang sistema sa transportasyon sa subwey, ug libolibo ka tawo ang nanggawas nga naglakaw gikan sa ubos nga bahin sa Manhattan​—daghan kanila mitabok sa mga taytayan sa Brooklyn ug Manhattan. Klaro nilang nakita ang mga buhatan ug pabrika sa tibuok-kalibotang hedkuwarter sa mga Saksi ni Jehova. Ang ubang nangalagiw gikan sa katalagman sa wala madugay nagpaingon sa maong mga bilding.

Si Alisha (naa sa tuo), anak nga babaye sa usa ka Saksi, maoy usa sa unang nangabot. Naputos siya sa abog ug abo. * Siya miingon: “Samtang nagsakay ko sa tren paingon sa trabahoan, nakita nako ang aso nga miutbo gikan sa World Trade Center. Pag-abot nako sa dapit diin nahitabo ang katalagman, nagpasad ang mga bildo, ug gibati ko ang kainit. Nahadiindiin ug dagan ang mga tawo, samtang ang mga polis naningkamot sa pagpapahawa sa mga tawo gikan sa maong lugar. Nahisama kadtog natad sa panggubatan.

“Midagan ako paingon sa usa ka bilding diha sa duol.  Dayon nabati nako ang pagbuto samtang ang ikaduhang ayroplano mibangga sa south tower. Dili ikahubit ang akong nakita, punog itom nga aso ang tibuok dapit. Gipapahawa mi sa delikadong lugar. Gipasakay ako sa usa ka lansa nga motabok sa East River paingon sa Brooklyn. Pag-abot nako sa pikas daplin, mihangad ako ug nakita ang usa ka dakong karatula, ‘WATCHTOWER.’ Ang hedkuwarter sa relihiyon sa akong inahan! Mipaingon dayon ko sa buhatan. Nahibalo ako nga anaa ako sa maayong mga kamot. Nakatigayon ako sa paghinlo sa akong kaugalingon ug dayon akong gitawgan sa telepono ang akong mga ginikanan.”

Si Wendell (naa sa tuo) maoy usa ka bantay sa pultahan sa Marriott Hotel nga nahimutang sa tunga sa twin towers. Siya miingon: “Nagbantay ko diha sa lawak-hulatanan sa dihang nahitabo ang unang pagbuto. Nakita ko ang nangaguba nga bahin sa bilding nga nangahulog sa palibot. Mitan-aw ko tabok sa karsada, ug dihay tawong nagkayo nga nagbuy-od sa yuta. Gihubo dayon nako ang akong dyaket ug kamisadentro ug midagan ako paingon sa maong tawo aron palongon ang kalayo. Dunay laing lumalabay nga mitabang usab. Ang tanang sapot sa maong tawo nasunog gawas lang sa iyang mga medyas ug sapatos. Dayon nangabot ang mga bombero ug gidala siya sa tambalanan.

“Wala madugay human niana, mitawag sa telepono si Bryant Gumbel sa CBS TV news aron ipaasoy ang akong nasaksihan nga panghitabo. Ang akong pamilya didto sa Virgin Islands nakadungog  niini diha sa ilang TV ug, tungod niini, nahibalo nga ako buhi.”

Si Donald, usa ka lalaki nga dakog lawas nga may gitas-ong sayis-piye-singko-pulgadas ug trabahante sa World Financial Center, didto sa ika-31ng andana niining maong bilding, nga nagtan-aw atbang gayod sa Twin Towers ug sa Marriott Hotel. Siya miingon: “Nahimut-okan ug nalisang ko sa akong nakita. Ang mga tawo nangahulog ug nanglukso gikan sa mga bentana sa north tower. Natarantar ko ug midagan taman sa ginhawa aron makagawas sa bilding.”

Lain pang kasinatian mao kanang iya sa usa ka inahan nga nag-edad ug mga 60 anyos ug sa iyang duha ka anak nga babaye nga nag-edad ug mga 40 anyos. Si Ruth ug ang iyang igsoong si Joni nag-estar kauban sa ilang inahan, si Janice, diha sa usa ka hotel duol sa Twin Towers. Si Ruth nga usa ka lisensiyadong nars miasoy sa iyang nasinatian: “Didto ko sa banyo. Ang akong inahan ug ang akong igsoon kalit lang misinggit nga pagawson ko sa banyo. Didto mi sa ika-16 nga andana, ug nakita nila ang nangaguba nga bahin sa bilding nga nangahulog sa bentana. Nakita pa gani sa akong inahan ang lawas sa usa ka tawo nga mitugpa sa atop diha sa duol nga morag nalagpot siya gikan sa usa ka dapit.

“Nagdalidali kog ilis, ug nanganaog dayon mi. Daghan kaayong tawo ang naninggit. Nanggawas mi ngadto sa karsada. Dayon nabati namo ang mga butobuto ug nakita ang nagsiritsirit nga kalayo. Gipadali mig adto sa may habagatan sa Battery Park, diin nahimutang ang Staten Island Ferry. Sa pagpaingon didto, wala na namo makita si Mama, nga dunay nagsugmat-sugmat nga hubak. Unsaon kaha niya sa paglahutay niining grabeng aso, abo, ug abog? Tunga sa oras kaming nangita niya apan wa gyod namo siya makit-i. Hinuon, wa ra kaayo mi mabalaka sa sinugdan tungod kay abtik pa man kaayo siya ug kalmado.

“Sa kataposan, giingnan mi sa pag-agi diha sa Brooklyn Bridge ug sa pagtabok ngadto sa atbang. Hunahunaa ra ang among kalipay sa dihang nahiabot na mi sa Brooklyn nga bahin sa taytayan ug nakita ang dakong karatula nga ‘WATCHTOWER’! Nahibalo mi nga luwas na mi.

“Giabiabi mi ug gihatagag kasak-an. Gihatagan sab mig mga sinina, kay tapot ra sa lawas ang among dala. Apan hain man si Mama? Nagbuntag mig subay kon anaa ba siya sa mga ospital apan wala namo siya makita. Sa mga alas onse medya pagkasunod buntag, nakadawat mig mensahe. Si Mama tua sa ubos sa lawak-hulatanan! Unsa may nahitabo niya?”

Si Janice, ang inahan, mipadayon sa pag-asoy: “Sa dihang nagdali mig gawas sa hotel, nabalaka ko sa usa ka tigulang nga higala, nga wala madungan namo pagbiya. Gusto kong mobalik ug pas-anon na lang nako siya. Apan peligroso kaayo kadto. Tungod sa kaguliyang nahimulag ko sa akong mga anak. Apan, wala kaayo ko mabalaka, kay sila kalmado ug maayog panghukom ug usa ka kuwalipikadong nars si Ruth.

“Bisan asa ko motan-aw, ang mga tawo nanginahanglag tabang​—ilabina ang mga bata ug mga masuso. Gitabangan nako ang daghan kutob sa akong  mahimo. Miadto ako sa triage area, diin ang mga biktima gilainlain ug gitambalan sumala sa kagrabehon sa ilang mga samad. Mitabang ako pinaagi sa paghugas sa mga kamot ug paghilam-os sa mga nawong sa mga polis ug mga bombero, nga naputos sa anuos ug abog. Nagpabilin ko hangtod sa mga alas tres sa buntag. Dayon misakay ko sa kataposang lansa paingon sa Staten Island. Naghunahuna ko nga basig didto midangop ang akong mga anak. Pero wala nako sila makit-i didto.

“Pagkabuntag naningkamot kong makasakay sa unang lansa balik sa Manhattan, apan wala ko pasakya kay dili man ko emergency worker. Dayon nakita nako ang usa sa mga polis nga akong gitabangan. Gitawag nako siya: ‘John! Kinahanglan kong makabalik sa Manhattan.’ Mitubag siya: ‘Dali, sunod lang nako.’

“Pag-abot nako sa Manhattan, mibalik ko sa Marriott Hotel. Basig duna pay higayon nga matabangan ko ang akong higala nga tigulang. Wa na gyod diay! Nagun-ob na ang hotel. Hilom na kaayo ang pangunang distrito sa negosyo​—wala nay nagtikawtikaw bisan diin. Haga nga mga polis ug mga bombero na lang, nga subo kaayo ang mga nawong.

“Mitabok ko sa Brooklyn Bridge. Sa hapit na kong mahiabot sa tumoy, nakita nako ang pamilyar nga karatula, ‘WATCHTOWER.’ Basig makita nako ang akong mga anak didto. Tuod man, nanganaog sila ngadto sa lawak-hulatanan sa pagsugat nako. Nagginaksanay ug naghinilakay mi pag-ayo!

“Makapatingala nga wala gyod mosugmat ang akong hubak, bisan pa sa grabeng aso, abog, ug abo. Nagsige kog ampo, kay buot kong makatabang, dili magpabug-at.”

“Way Katugpahan!”

Si Rachel, usa ka babaye nga 24 anyos, miingon sa magsusulat sa Pagmata!: “Naglakaw ko diha sa akong bloke sa ubos nga bahin sa Manhattan sa dihang nabati ko ang naghagong nga ayroplano sa ibabaw. Puwerteng kusoga sa hagong nga nakahangad ko. Wala ko makatuo sa akong nakita​—dihay dakong ayroplano nga morag katugpahon na. Nahibulong ko kon nganong naglupad kini nga ubos kaayo ug tulin pa kaayo. Way katugpahan! Tingali wala na makontrolar sa piloto ang ayroplano. Dayon nabati ko ang usa ka babaye nga misinggit, ‘Gibanggaan sa ayroplano ang bilding!’ Usa ka dakong bola sa kalayo ang miulbo gikan sa north tower. Nakita nako ang dako kaayong itom nga lungag diha sa bilding.

“Kadto mao ang labing makalilisang nga butang nga akong nakita sa tibuok kong kinabuhi. Morag dili kadto tinuod. Nagtindog lang ako didto nga nagnganga ang baba. Wala madugay, ang south tower gibanggaan sa laing ayroplano, ug ngadtongadto ang duha ka bilding nahugno. Natarantar ko. Di na nako kadto maagwanta!”

“Kon Kinahanglan Kong Molangoy, Molangoy Ko”

Si Denise, 16 anyos, mao pay pag-abot sa iyang eskuylahan nga tupad sa American Stock Exchange, nga nahimutang tulo ka bloke sa habagatan sa World Trade Center. “Pasado lag diyutay sa alas 9:00 s.b. Nahibalo ko nga dunay nahitabo, apan wa lang ko mahibalo kon unsa. Didto ko sa ika-11ng andana sa eskuylahan, nga mitambong ug klase sa history. Ang tanang estudyante nangalisang. Apan gusto gihapon sa among maestra nga mokuha mig pasulit. Buot na namong manggawas ug mamauli.

“Unya natay-og ang among bilding sa dihang ang ikaduhang ayroplano mibangga sa south tower. Apan wala gihapon mi mahibalo kon unsay nahitabo. Dayon nadungog ko sa walkie-talkie sa maestra: ‘Duha ka ayroplano ang mibangga sa Twin Towers!’ Nakaingon ko sa akong kaugalingon, ‘Di maayong magpabilin dinhi sa eskuylahan. Terorismo ni, ug ang Stock Exchange ang isunod.’ Busa nanggawas mi.

“Nanagan mi paingon sa Battery Park. Milingi ko aron tan-awon kon unsay nahitabo. Nakita nako nga ang south tower hapit nang mahugno. Dayon nakahunahuna ko nga magsunodsunod ug kalumpag ang ubang mga bilding kon ang tanang tag-as nga mga bilding mangahugno na. Naglisod ko pagginhawa, kay napuno ang akong ilong ug tutonlan sa abo ug abog. Midagan ko paingon sa East River, nga naghunahuna, ‘Kon kinahanglan kong molangoy, molangoy ko.’ Samtang ako nagdagan, miampo ko kang Jehova sa pagluwas kanako.

“Wala madugay, gipasakay ko sa usa ka lansa paingon sa New Jersey. Gidangtag kapin sa lima ka  oras ang pagpangita kanako sa akong inahan, apan way sapayan kay luwas man ko!”

“Mao na ba Kini ang Kataposang Adlaw sa Akong Kinabuhi?”

Si Joshua, 28 anyos, nga taga-Princeton, New Jersey, nagtudlo sa iyang mga estudyante didto sa ika-40ng andana sa north tower. Siya nahinumdom: “Sa kalit lang, morag dunay bomba nga mibuto. Nauyog ang bilding, ug dayon ako naghunahuna, ‘Ah, linog lang to.’ Mitan-aw ko sa gawas, ug dili ko makatuo sa akong nakita​—ang aso ug nangaguba nga bahin sa bilding nagliyoliyo sa bilding. Giingnan nako ang mga estudyante, ‘Biyai ninyo ang tanang butang. Tana!’

“Mipaingon mi sa hagdanan, nga nagpuot na sa aso, ug ang tubig nag-agas gikan sa mga sprinkler. Apan, walay natarantar. Nagsige kog ampo nga maayo untag napili namo ang luwas nga hagdanan aron dili kami makasugat ug kalayo.

“Samtang nagdali ko pagkanaog sa hagdan, ako naghunahuna, ‘Mao na ba kini ang kataposang adlaw sa akong kinabuhi?’ Nagsige kog ampo kang Jehova, ug gibati nako ang talagsaong kalinaw. Wala pa gayod nako batia sukad ang ingon nianang matanga sa kalinaw sa galamhan. Dili gayod nako makalimtan ang maong yugto.

“Sa dihang nakagawas na gyod mi sa bilding, gipalakaw sa mga polis ang tanan sa maong lugar. Mitan-aw ko sa twin towers ug nakita ko nga ang duha ka bilding natuhaban. Dili kadto katuohan.

“Dayon nadungog ko ang makahahadlok nga kahilom​—usa ka talagsaong kahilom nga daw ang libolibo ka tawo mihunong pagginhawa. Morag walay timik ang New York. Dayon gisundan kini sa mga singgit. Ang south tower nagkahugno! Nagpaingon sa among nahimutangan ang dakong utbo sa aso, abo, ug abog. Morag special effects nga makita diha sa sine. Apan tinuod kini. Sa dihang naabtan mi sa aso, halos dili mi makaginhawa.

“Nakaabot ra gyod ko sa Manhattan Bridge, diin milingi ako ug nakita ang north tower uban sa dakong antena sa TV niini nga nahugno. Samtang mitabok ko sa taytayan, nagsige kog ampo nga makaabot unta ko sa Bethel, ang tibuok-kalibotang hedkuwarter sa mga Saksi ni Jehova. Sa tibuok kong kinabuhi wala pa ko mibati ug kalipay nga sama niini sa nakita ko kanang dapita. Ug diha sa pader sa pabrika ang dakong karatula nga makita sa libolibo ka tawo matag adlaw, ‘Basaha ang Pulong sa Diyos ang Balaang Bibliya sa Adlaw-Adlaw’! Ako naghunahuna, ‘Hapit na ko makaabot didto. Magsige lang kog lakaw.’

“Samtang gipalandong nako kadtong mga hitaboa, nasilsil sa akong hunahuna nga kinahanglan ko gayong hikayon ang akong mga prioridad​—ang unang mga butang sa kinabuhi mao ang angayng unahon.”

“Nakita Nako ang mga Tawo nga Nanglukso sa Bilding”

Si Jessica, nag-edad ug 22, nakakita sa mga panghitabo sa dihang migula siya gikan sa usa ka estasyon sa subwey sa pangunang distrito sa negosyo. “Mihangad ko ug akong nakita ang aso, nangaguba nga bahin sa bilding, ug tanang matang sa metal nga nangahulog. Ang mga tawo naghulat aron mogamit sa publikong mga telepono ug nag-anam katarantar tungod sa kalangan. Nag-ampo ko nga mokalma. Dayon lain na usab nga pagbuto. Ang puthaw ug bildo nangahulog gikan sa langit. Nadungog ko ang mga singgit, ‘Lain na usab nga ayroplano!’

“Mihangad ko, ug makalilisang kaayo ang pagkakita ug mga tawo nga nanglukso gikan sa mas taas nga mga andana diin nag-utbo ang aso ug kalayo. Mahanduraw gihapon nako ang kahimtang​—usa ka lalaki uban sa usa ka babaye. Taudtaod silang nanghawid sa usa ka bentana. Dayon wala na silay mahimo kondili mibuhi na lang sa paghawid sa bentana, ug sila nangahulog. Makalilisang kaayo ang akong nakita.

“Sa kataposan, nakaabot ko sa Brooklyn Bridge, diin gihubo nako ang akong dili-komportableng sapatos ug midagan paingon sa Brooklyn nga bahin sa suba. Misulod ako sa buhatan sa Watchtower, diin ako gitabangan dayon nga mokalma.

“Nianang gabhiona, sa akong balay, akong gibasa sa Pagmata! sa Agosto 22, 2001, ang seryal nga ‘Pagsagubang sa “Post-traumatic Stress.”’ Gikinahanglan ko gayod ang maong impormasyon!”

Tungod sa kagrabehon sa katalagman ang mga tawo natukmod sa pagtabang sa bisan unsang paagi nga ilang mahimo. Ang mosunod nga artikulo nagsaysay nianang bahina sa sugilanon.

[Footnote]

 [Diagram/Mga hulagway sa panid 8, 9]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

 NAGUBA

1 NORTH TOWER 1 World Trade Center

2 SOUTH TOWER 2 World Trade Center

3 MARRIOTT HOTEL 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

GRABENG PAGKAGUBA

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D DEUTSCHE BANK 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

N S NORTH AND SOUTH MGA TAYTAYAN PARA SA MGA TAWONG NAGLAKAW

MAY BAHIN LANG NGA NAGUBA

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Credit Line]

As of October 4, 2001 3D Map of Lower Manhattan by Urban Data Solutions, Inc.

[Mga hulagway]

Itaas: Ang south tower maoy unang nahugno

Ibabaw: Ang uban midagan paingon sa mga bilding sa Watchtower

Tuo: Gatosan ka bombero ug mga rescue crew ang way-hunong nga nagtrabaho sa Ground Zero

[Credit Lines]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[Picture Credit Line sa panid 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[Picture Credit Line sa panid 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett