Ang Sebra—Idlas nga Kabayo sa Aprika

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA APRIKA

LIBOLIBONG sebra walay sabal nga nagdagandagan sa kasagbotan sa Aprika. Ang ilang binadlisan nga mga lawas nagbalodbalod nunot sa ritmo sa pag-ug-og tungod sa pagpamuwersa sa ilang mga liog nga bagag lambungay. Ang pagdahunog sa ilang mga tiil nga nagmakmak sa uga nga yuta madungog sa tibuok kapatagan. Ang panganod sa pula nga abog miulbo sa ilang luyo nga makita sa kilometros sa layo. Sila nagdagandagan, nga walay sabal ug maidlas, nga wala mobati nga hinigtan.

Daw morag dunay nagsenyas nga dili makita, sila anam-anam nga mihinay pagdagan ug dayon mihunong. Pinaagi sa ilang lig-on, baga nga mga ngipon, nanibsib sila sa uga nga sagbot. Ang panon alisto, moyanghag panagsa, nagapamati, ug nagapanimhot. Kay nadala sa hangin, ang pagngulob sa leyon didto sa layo ilang madunggan, ug sila naghiwasa. Sila sinati kaayo sa tingog. Uban sa mga dalunggan nga nanangkag, nga nagbitay sa ilang mga baba ang mga sagbot nga walay gimok, ang mga sebra nanan-aw sa direksiyon sa pag-agulo. Nakamatikod nga layo ra ang peligro, ilang giduko na usab ang ilang mga liog ug nagpadayon sa pagpanibsib.

Sa dihang ang init sa adlaw molagiting, sila molakaw na usab. Niining higayona ang baho sa tubig ang magpadugok sa panon sa idlas nga mga kabayo paingon sa suba. Diha sa hanayhay nga daplin, sila mihunong ug mitutok sa hinayng nag-agos nga lapokong tubig, nga nagpangusmo ug nangaykay sa uga nga abog. Sila nagpanagana, kay nahibalo sa kapeligrohan ilalom sa walay kisaw nga tubig sa suba. Apan giuhaw kaayo sila, ug ang uban nagsugod sa pagdutdot paabante. Dungan nga mipabulhot paglugsong, sila mipaingon sa tampi sa suba. Sila tagsatagsang nanginom hangtod natagbaw sila sa ilang kauhaw, dayon nanglakaw ug namalik sila sa hawan nga kapatagan.

Sa pagkagabii ang panon hinayng naglakawlakaw taliwala sa tag-as nga sagbot. Nalandongan sa dugom nga  pula nga sidlak sa nagsalop nga adlaw nga nakuwadro sa katahom sa kabalilihan sa Aprika.

Binadlisan ug Gustong Magpundokpundok

Ang adlaw-adlawng rutina sa mga sebra walay kausaban. Ang ilang pagpunayg pangitag pagkaon ug tubig nagtukmod kanila sa paglakawlakaw kanunay. Manibsib diha sa hawan nga kapatagan, ang mga sebra hinlo ug tambok tan-awon, ang ilang binadlisan nga panit hugot nga nainat ibabaw sa ilang unoron nga mga lawas. Ang mga badlis sa sebra dili-managsama, ug sama sa gisulti sa uban, walay duha ka disenyo nga magkaparehas. Ang ilang hayag nga puti ug itom nga mga badlis daw lahi taliwala sa ubang mga mananap sa kapatagan. Apan, ang ilang panagway nindot nga maoy kinaiyahan sa pagkaihalas mismo sa Aprika.

Ang mga sebra makihugoyhugoyon. Malig-on ang bugkos sa tagsatagsa ka mananap nga molungtad sa tibuok kinabuhi. Bisan pag moabot ug libolibong mananap ang usa ka dakong panon, kini nabahin sa daghang gagmayng mga pundok sa pamilya nga gilangkoban sa usa ka laki nga kabayo ug mga baye. Kining gamayng pundok sa pamilya magpatunhay sa kahusay pinaagi sa estriktong paglainlain sa mga membro niini sumala sa gidak-on. Ang kinadak-ang baye maoy modesisyon sa mga panaw sa pamilya. Siya ang manguna, nga ang ubang mga baye ug ang ilang mga nati nagsunod sa usa ka linya sumala sa gidak-on. Apan, ang laki mao gayod ang modumala. Kon buot niya nga ang iyang pamilya moadto sa laing direksiyon, moduol siya sa nagapanguna nga baye ug iyang iduso siya paingon sa bag-ong direksiyon.

Gusto kaayong manghindik ang mga sebra, ug kanunay silang makit-an nga nagbag-iray ug nagkitkitay sa lawas, mga abaga, ug mga bukobuko sa usag usa. Ang paghindik nila sa usag usa morag makalig-on sa bugkos sa indibiduwal nga mga mananap ug magsugod sa dihang ang mga nati maoy pipila ka adlaw pa lang. Kon walay membro sa pamilya ang makahimo sa paghindik, ang mga sebra nga gikatlan mangitag kahupayan pinaagi sa pagligidligid sa abog o sa pagbag-id sa ilang mga lawas diha sa punoan sa kahoy, bungdo sa mga anay, o ubang mga butang nga nag-urong.

Ang Paningkamot Aron Makapabiling Buhi

Ang kinabuhi sa sebra kanunayng nameligro. Ang mga leyon, ihalas nga mga iro, mga hyena, leopardo, ug mga buaya tanan naglantaw sa 250-kilong hayop nga sayon nga tukbonon. Ang sebra makadagan kutob 55 kilometros por ora, apan usahay kini dili makabantay sa mga manunukob nga mokalit pag-atake ug mangukoy. Ang mga leyon mangatang sa dihang moatake, ang mga buaya manago diha sa lapokon nga katubigan, ug ang mga leopardo magpahipi diha sa kangitngit.

Ang depensa sa mga sebra nagdepende sa kaabtik ug dungan nga paglihok sa mga membro sa panon. Samtang ang kadaghanan matulog sa gabii, aduna gayoy pipila nga dili matulog, nga mamati ug magbantay kanunay. Kon ang sebra makakita nga dunay nagpaduol nga manunukob, mangusmo kini agig senyas sa pagpasidaan sa tibuok panon. Kasagaran, kon ang usa sa membro sa panon masakiton o tigulang na ug dili makaapas sa ubang mga sebra, ang ubang mga sebra  motuyo sa paghinay o maghulat hangtod ang mas hinayng mananap makaapas sa panon. Kon may kapeligrohan, ang laki maisogong magpataliwala sa tunga sa manunukob ug sa mga baye, nga magapamaak ug magapamatid sa kaaway aron makahigayon ang panon sa pag-ikyas.

Kini nga bugkos sa pamilya giilustrar sa usa ka talagsaong hitabo sa Serengeti Plain sa Aprika, ingon sa nakita sa naturalist nga si Hugo van Lawick. Nag-asoy bahin sa usa ka panon sa ihalas nga iro nga nagsugod sa paggukod sa panon sa mga sebra, siya miingon nga napabulag sa mga iro ang usa ka baye nga sebra, ang iyang gamayng nati, ug ang usa ka tuig nga nati gikan sa panon. Samtang ang tanang sebra nagpadayon sa pagdagan, ang inahan ug ang usa ka tuig nga nati maisogong nakig-away sa mga iro. Sa ngadtongadto ang mga iro misamot sa pagpangisog, ug ang baye ug ang usa ka tuig nga nati mibati nag kakapoy. Morag duol na gayod ang ilang kamatayon. Gidumdom ni Van Lawick ang nahitabo nga morag wala nay paglaom: “Sa kalit nabati ko nga morag nauyog ang yuta ug, sa milingi, nakita ko, sa akong kakurat, ang napulo ka sebra nga nagkaduol na kaayo. Wala madugay gialirongan niini nga panon ang inahan ug ang iyang duha ka nati ug dayon, mibiyo, ang nag-alirong nga panon nanagan sa direksiyon nga gitunghaan sa napulo ka iro. Gigukod sila sa mga iro mga 50 metros o kapin pa apan wala makaatraka sa panon ug sa ulahi miangka.”

Pagpadako ug Pamilya

Ang baye nga sebra mapanalipdanon sa iyang bag-ong natawo nga nati ug sa sinugdanan iyang ipalayo kini gikan sa ubang mga membro sa panon. Sulod niining yugto sa pagpalain  aron magkasuod, ang nati masuod sa iyang inahan. Hinumdoman sa nati ang disenyong puti ug itom nga iya ra gayod sa inahan niini. Human niana, makaila kini sa tawag, sa baho, ug sa disenyong badlis sa inahan niini ug dili moila ug lain nga baye.

Ang bag-ong natawo nga mga nati walay disenyo nga puti ug itom nga mga badlis nga sama sa ilang mga ginikanan. Ang ilang mga badlis maoy pulahon nga pagkabrawon ug kolor ug moitom lamang inigkaedaran na. Diha sa mas dagkong panon, ang mga nati nga gikan sa nagkalainlaing mga grupo sa pamilya magpundok aron magduladula. Sila magginukdanay, magpinatiray ug magdagandagan duyog sa mga hamtong nga makigdula usahay kanila. Magluksolukso pinaagi sa ilang taas ug niwang nga mga tiil, ang mga nati magduladula pinaagi sa paggukod sa mga langgam ug ubang gagmayng mga mananap. Ang nati nga mga sebra, uban sa ilang taas, yagpis nga mga tiil, dagko, itom nga mga mata, ug sinaw, humok nga mga balhibo, maoy maanindot nga gagmayng mga mananap ug makalingawng tan-awon.

Idlas ug Katingalahan

Ang dagkong panon sa mga sebra makita gihapon karon nga walay sabal nga nagdagandagan sa naglawodlawod nga dalag nga kasagbotan sa Aprika. Nindot kaayo kini nga talan-awon.

Kinsay makalimod nga ang sebra, uban sa iyang tagsaong disenyo nga puti ug itom nga badlis, lig-ong pagkamaunongon sa pamilya, ug idlas ug tawhay nga disposisyon, maoy usa ka matahom ug katingalahang linalang? Ang pagkabaton ug kasayoran bahin niining mga mananapa makatubag sa usa ka pangutana nga gipatugbaw sa libolibo nang katuigan kanhi: “Kinsa ba ang nagpahigawas sa sebra?” (Job 39:5) Klaro ang tubag. Ang Tigdisenyo sa tanang buhing mga linalang, si Jehova nga Diyos.

[Kahon sa panid 14]

Nganong Binadlisan ang Sebra?

Kadtong motuo sa ebolusyon maglisod sa pagpatin-aw bahin sa mga badlis sa sebra. Ang uban nagtuo nga basin nagsilbi kining usa ka mekanismo nga magpasidaan. Apan, dayag nga ang mga leyon ug ubang dagkong mga manunukob dili mahadlok sa mga badlis sa sebra.

Ang uban nag-ingon nga ang mga badlis nagsilbing usa ka seksuwal nga pangdani. Apan, tungod kay ang tanang sebra dunay mga badlis ug ang ilang mga badlis dili iya lang sa bisan hain nga sekso, walay purohan nga seksuwal nga pangdani kini.

Ang laing teoriya mao nga ang puti ug itom nga disenyo mitungha aron mohatag ug alibyo sa init nga sidlak sa adlaw sa Aprika. Apan, ngano man nga ang ubang mga mananap walay mga badlis?

Ang usa ka kaylap nga gituohang teoriya mao nga ang mitunghang mga badlis sa sebra nagsilbing usa ka matang sa pagtakoban. Ang mga siyentipiko nakadiskobre nga ang nagsaka nga init gikan sa kapatagan sa Aprika tinuod diay nga makadaot ug makapahanap sa dagway sa sebra, nga lisod makakita ug usa niini gikan sa layo. Apan, kining dili makita gikan sa layo nga pagtakoban walay bentaha, tungod kay ang mga leyon, ang pangunang kaaway sa mga sebra, moatake lamang sa duol.

Ginaingon usab nga sa panahon nga magkabuang pagpanagan ang panon sa mga sebra nga binadlisag mga lawas, ang leyon nga nangayam malibog, nga makabalda sa ilang katakos sa pagtutok sa tagsatagsa ka mananap. Apan, sa aktuwal, ang mga pagtuon bahin sa kinabuhi sa ihalas nga mga mananap nagpakita nga ang mga leyon abtik ug malamposon sa dihang mangayam ug mga sebra nga sama ra sa dihang mangayam sila ug ubang mga mananap.

Nakadugang sa kalibog bahin sa pangutana mao kanang kamatuoran nga ang mga badlis sa sebra usahay makahatag ug kadaot sa mananap. Sa gabii, diha sa bulanon nga kapatagan, ang disenyo nga puti ug itom sa sebra mas klaro kay sa ubang mga mananap nga usa ray kolor. Kay gabii man kasagarang mangayam ang leyon, ang sebra madayag hinuon tungod sa iyang mga badlis.

Busa diin nakuha sa sebra ang iyang mga badlis? Ang yawi sa pagkasabot bahin niini makita diha sa yanong mga pulong: “Ang kamot ni Jehova maoy nagbuhat niini.” (Job 12:9) Oo, ang Maglalalang maoy nagdisenyo sa mga linalang sa yuta nga dunay iyaiya nga mga kinaiya ug hiyas nga, sa mga katarongan nga dili bug-os matugkad sa tawo, katingalahang nagsangkap kanila alang sa kinabuhi. Ang katingalahang disenyo sa buhi nga mga butang nag-alagad sa laing katuyoan. Kini makahatag ug kalipay, kalingawan, ug kangaya sa mga kasingkasing sa tawo. Sa pagkatinuod, ang katahom sa kalalangan nakatukmod sa daghan karon sa pagbati sama sa gibati ni David kaniadto: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.”​—Salmo 104:24.