Ang mga Tawo nga Nangitag Kasegurohan

“Ang kataposan sa ika-20ng Siglo wala magtapos sa pag-ula ug dugo ug paglutos nga nagpugos sa mga tawo sa pagkalagiw. Gisugdan sa tinagpulo ka milyong tawo ang bag-ong milenyo diha sa mga kampo sa kagiw ug sa ubang temporaryong mga puy-anan, nga nahadlok nga sila mamatay kon mangahas sila pagbalik sa ilang mga pinuy-anan.”​—Bill Frelick, Committee for Refugees sa T.B.

SI Jacob dunay pangandoy. Nangandoy siya sa usa ka dapit diin ang mga tawo magpuyo nga malinawon, diin ang mga bomba dili makapatay sa mga kanding sa iyang pamilya, ug diin siya makaeskuyla.

Giingnan siya sa mga tawo sa iyang lungsod nga ang maong lugar tinuod nga naglungtad, apan kini layo kaayo. Miingon ang iyang Amahan nga ang panaw peligroso kaayo, tungod kay ang pipila nangamatay sa kauhaw o sa kagutom sa pagpaingon didto. Apan sa dihang usa ka silingan kansang bana namatay migikan uban sa iyang duha ka anak, si Jacob nakahukom nga mopanaw siyang mag-inusara.

Si Jacob walay gidalang pagkaon ni besti, ug sa unang adlaw, nagsige lang siyag dagan. Diha sa dalan paingon sa kaluwasan nahadiindiin ang mga lawas sa mga tawong nangamatay. Pagkaugma, nakahibalag siyag babaye gikan sa iyang lungsod kinsa miingon nga mahimo siyang mouban kaniya ug sa iyang mga kauban. Nagbaktas sila sulod sa daghang adlaw, nga milabay sa biniyaang mga balangay. Sa usa ka higayon kinahanglan silang motabok sa usa ka dapit nga gilubngan ug mga mina, diin usa sa ilang grupo ang namatay. Mga dahon ang ilang gikaon.

Napulo ka adlaw sa ulahi, ang mga tawo nagsugod sa pagkamatay tungod sa kagutom ug kalapoy. Sa wala madugay, gibombahan sila sa mga ayroplano. Sa kataposan, nakatabok si Jacob sa utlanan ug nakaabot sa usa ka kampo sa kagiw. Karon nag-eskuyla na siya, ug dili na siya mahadlok sa tingog sa ayroplano. Ang tanang ayroplano nga nakita niya karon nagdala na ug pagkaon imbes mga bomba. Apan gimingaw siya sa iyang pamilya, ug gusto niyang mopauli.

Dunay milyonmilyon ka “Jacob” sa tibuok kalibotan. Daghan kanila ang nakaagom sa mapait nga kasinatian tungod sa gubat ug nag-antos sa kagutom ug kauhaw. Pipila lang ang nakasinatig normal nga pamilyahanong kinabuhi, ug daghan ang dili na  gayod makapauli sa ila. Sila mao ang labing kabos sa mga kabos sa kalibotan.

Ang High Commissioner for Refugees sa Hiniusang Kanasoran nagbahin niining naglaaglaag nga mga kabos ngadto sa duha ka grupo. Ang usa ka refugee o kagiw gihubit ingong usa ka tawo nga mikalagiw gikan sa iyang nasod tungod sa may-pasikaranang kahadlok sa paglutos o kapintasan. Ang internally displaced person napugos usab pagbiya sa iyang pinuy-anan tungod sa gubat o sa susamang grabeng mga kapeligrohan, apan nagpuyo gihapon diha sa iyang kaugalingong nasod. *

Wala gayoy nakaseguro kon pila ka mga kagiw ug mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan ang nanglimbasog nga mabuhi diha sa minaomao nga mga kampo o kon pila ka buok ang naglaaglaag nga walay mahimo diha sa lainlaing dapit aron sa pagpangitag kasegurohan. Sumala sa pipila ka tinubdan, ang katibuk-ang gidaghanon sa tibuok kalibotan mahimong moabot ug mga 40 ka milyon, ug katunga kanila maoy mga bata. Diin man sila gikan?

Usa ka Problema sa Atong Panahon

Ang problema sa kagiw nabag-o ug misamot pagkatapos sa unang gubat sa kalibotan. Human gayod nianang gubata, ang mga imperyo nangabungkag ug ang etnikong mga minoriya gilutos. Tungod niini, milyonmilyong taga-Uropa ang midangop sa ubang mga nasod. Ang ikaduhang gubat sa kalibotan​—mas malaglagon kay sa nag-una niini​—maoy hinungdan nga milyonmilyon pa ang nangalagiw gikan sa ilang mga pinuy-anan. Sukad sa 1945, ang mga gubat kasagarang diha na lang sa kaugalingong dapit, apan sama ra kini ka makapaguol alang sa mga sibilyan nga apektado niini.

“Bisan tuod ang gubat kanunayng nagpatunghag mga kagiw, sa ikabayenteng siglo lamang nga ang internasyonal nga panagbangi nag-apektar sa enterong mga populasyon,” miingon si Gil Loescher diha sa iyang libro sa 1993 nga Beyond Charity​—International Cooperation and the Global Refugee Crisis. “Ang pagkawagtang sa kalainan tali sa mga sundalo ug sibilyan nakapatunghag daghan kaayong kagiw nga naningkamot pag-ayo sa pag-eskapar sa mga kadaot sa walay-pili nga kapintasan.”

Dugang pa, daghan sa mga panagbangi karon maoy sibil nga mga gubat nga grabeng nakaapektar dili lang sa mga lalaki nga mahimo nang magsundalo kondili usab sa mga babaye ug mga bata. Kay gisugniban sa nakagamot-pag-ayong etniko ug relihiyoso nga kasungian, ang uban niini nga mga panagbangi morag way kataposan. Sa usa ka nasod sa Aprika, diin ang presenteng hugna sa sibil nga gubat nagpadayon sulod na sa 18 ka tuig, adunay upat ka milyong tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan apan nagpuyo gihapon diha sa ilang kaugalingong nasod, samtang ang gatosan ka libo pa mikalagiw ngadto sa laing mga nasod.

Kasagaran, ang bugtong paagi nga makaeskapar sa kapintasan ang mga sibilyan nga gikapoy na sa gubat mao ang pagbiya sa pinuy-anan. “Ang mga kagiw mobiya sa ilang yutang natawhan ug mohangyo nga mosulod sa laing nasod dili tungod kay gusto nila o tungod sa personal nga kaharuhay, kondili tungod kay gikinahanglan kaayo,” nag-ingon ang librong The State of the World’s Refugees 1997-​98. Apan, karong panahona dili na ingon niana ka sayon ang pagsulod sa laing nasod.

Sa katuigan sa 1990, ang tibuok-kalibotang gidaghanon sa mga kagiw mius-os gikan sa mga 17 ka milyon ngadto sa 14 ka milyon. Apan, kining dayag nga pag-arang-arang sa kahimtang makapahisalaag. Gibanabana nga sulod sa mao gihapong dekada, ang gidaghanon sa mga tawo nga napugos pagbiya  sa ilang pinuy-anan apan nagpuyo gihapon diha sa ilang kaugalingong nasod nakaabot ug tali sa 25 ka milyon ug 30 ka milyon. Unsay nagakahitabo?

Lisod nang ilhon ingong usa ka legal nga kagiw tungod sa nagkalainlaing mga katarongan. Ang mga nasod magpanuko tingali sa pagdawat ug mga kagiw, tungod kay dili sila makaatiman sa daghang nanulod nga mga langyaw o kaha tungod kay duna silay tinuod nga mga kahadlok nga ang usa ka dakong populasyon sa mga kagiw makapahuyang sa ekonomiya ug sa politikanhong kahimtang. Apan, usahay ang nangalisang nga mga sibilyan wala ganiy kusog, pagkaon, o salapi aron makahimo sa dugay nga pagbaktas paingon sa utlanan. Ang ilang bugtong kapilian mao ang pagbalhin ngadto sa mas luwas nga dapit sulod sa ilang kaugalingong nasod.

Ang Nagkadaghang mga Kagiw Tungod sa Kalisod sa Panginabuhi

Duyog sa milyonmilyong tinuod nga mga kagiw mao ang milyonmilyong uban pang mga kabos nga nagtinguhang mapauswag ang ilang kahimtang sa kinabuhi sa bugtong paagi nga ilang nahibaloan kon unsaon​—pinaagi sa pagbalhin ngadto sa nasod diin mas maarang-arang ang mga kahimtang sa kinabuhi.

Sa Pebrero 17, 2001, usa ka tayaon nga karaang barko ang nasangad sa baybayon sa Pransiya. Sakay niini ang mga usa ka libong lalaki, babaye, ug mga bata, nga naglawig duolan sa usa ka semana nga walay pagkaon. Mibayad silag $2,000 matag usa alang niining peligrosong panaw, nga wala gani mahibalo kon asang nasora sila moadto. Ang kapitan ug ang mga tripulante sa wala madugay nangawala human masangad ang barko. Apan maayo na lang nga ang nangahadlok nga mga pasahero giluwas, ug ang gobyerno sa Pransiya misaad nga tagdon ang ilang mga hangyo nga modangop sa maong nasod. Milyonmilyong sama kanila ang misulay sa paghimo sa maong panaw kada tuig.

Kadaghanan niining mga lalin tungod sa kalisod sa panginabuhi andam nga moatubang sa grabeng mga kalisdanan ug kawalay-katinoan. Sa usa ka paagi o sa lain nakatigom silag salapi alang sa biyahe tungod kay sa ilang nasod, ang kakabos, kapintasan, pagpihig, o ang estrikto kaayong mga rehimen​—ug usahay ang kombinasyon nianang upat​—naghimo sa kinabuhi nga morag wala nay paglaom.

Daghan ang nangamatay sa ilang pagsulay nga makakaplag ug mas maayong kinabuhi. Sa miaging dekada, mga 3,500 ka lalin ang nangalumos o nangawala samtang misulay pagtabok sa Strait of Gibraltar gikan sa Aprika paingon sa Espanya. Sa tuig 2000, 58 ka Insek nga mga lalin ang nangamatay tungod sa kakulang sa hangin samtang gitagoan sila diha sa usa ka trak nga nagdala kanila gikan sa Belgium paingon sa Inglaterra. Daghan pang mga lalin ang nangamatay sa kauhaw diha sa Sahara sa dihang ang ilang puno kaayo, gubaon nga mga trak nadaot diha sa taliwala sa desyerto.

Bisan pa sa mga kapeligrohan, nagkadaghan ang mga kagiw sa kalibotan tungod sa kalisod sa panginabuhi. Mga tunga sa milyong tawo ang gipayuhot ngadto sa Uropa kada tuig; ug laing 300,000, ngadto sa Tinipong Bansa. Sa 1993, ang Population Fund sa Hiniusang Kanasoran nagbanabana sa tibuok-kalibotang gidaghanon sa mga lalin nga mokabat ug 100 ka milyon, nga niana kapin sa un-tersiya ang namuyo sa Uropa ug sa Tinipong Bansa. Sukad niadto, seguradong mas midaghan pa kini.

Daghan niini nga mga lalin wala gayod makakaplag sa kasegurohan nga ilang gipangita. Ug pipila lang ka kagiw ang nakakaplag ug luwas ug permanenteng dangpanan. Kasagaran kaayo, kining mga tiglaaglaag masugamak sa lain na usab nga mga problema. Ang sunod nga artikulo magsusi pag-ayo sa pipila niining mga problemaha ug sa nagpahiping mga hinungdan niini.

[Footnote]