Pagpaniid sa Kalibotan

Pagkabilanggo sa Tibuok Kinabuhi​—Sulod sa Balayan

“Ang mga putyukan sa Aprika nakamugnag talagsaon apan epektibong paagi sa pagsanta sa mga manunulong,” matod sa magasing New Scientist. “Kini ilang bilanggoon diha sa mga prisohan sa sulod sa ilang mga balayan. Kining paagiha sa pagsilot magkuto sa mga parasito ug, kon gikinahanglan, maghatag ug panahon sa mga putyukan sa pagkalagiw.” Ang mga tigdukiduki “nagtuon kon sa unsang paagi ang mga putyukan sa Habagatang Aprika nagdepensa sa ilang kaugalingon batok sa gamayng bakokang sa balayan nga Aethina tumida, nga halos katunga sa gidak-on sa putyukan.” Si Peter Neumann, usa sa mga tigdukiduki, naghubit sa bakukang nga “gidisenyo samag tangke.” Busa, ang bugtong depensa sa mga putyukan mao ang pagbilanggo sa bakukang. “Samtang ang pipila ka putyukan nagkamulo ug gama sa prisohan, ang uban padayong nagguwardiya sa mga bakukang aron dili kini makaikyas,” nagpatin-aw si Neumann. Ang galamitong materyales maoy salong sa kahoy, nga tigomon sa mga putyukan, ug ang pagtukod dangtan ug upat ka adlaw. Ang mga putyukan sa Uropa, nga naglakip sa mga putyukan sa Amerika del Norte, wala magbaton niining batasana sa paghimog estratehiya. Busa sa dihang ang bakukang, nga wala tuyoang nadala ngadto sa Tinipong Bansa mga lima ka tuig kanhi, mosulod sa usa sa mga balayan niini, ang maong balayan “madaot gayod.”

 Mga Mananap Mobantay sa Polusyon

Ang mga wati maoy mga organismo nga maayong gamiton sa pagsukod sa polusyon sa hangin ug sa yuta, matod sa zoologo nga si Steve Hopkin. Dagaya ug barato, kining ubos nga mga mananap mas maayong mosukod ug polusyon kay sa komplikado ug artipisyal nga mga himan. Ang ordinaryong amahong gigamit sa pagsukod sa kalidad sa tubig. Ang musselmonitor​—usa ka himan nga samag gidak-on sa balde ug may sulod nga walo ka buhi nga mga amahong—​napamatud-an nang epektibo sa pagsukod sa polusyon sa mga suba sa Rhine ug Danube. “Kon dunay kalit nga pagdaghan sa sukod sa hugaw, mamatikdan kini sa mga amahong,” matod sa tigdisenyo sa maong himan nga si Kees Kramer. Ang mga amahong mosanong sa linibo ka lainlaing kemikal nga mga hugaw pinaagi sa pagtak-op sa bayanan niini, nga makapaandar sa alarma sa musselmonitor. Ang pangunang bentaha niining maong mga tigbantay sa polusyon mao nga sukdon niini ang epekto sa kontaminasyon diha sa buhing mga organismo, nagtaho ang El País sa Espanya.

Mga Batang Sundalo

“Kapin sa 300,000 ka bata​—ang uban 7-anyos pa lang​—nakig-away ingong mga sundalo diha sa 41 ka nasod sa tibuok kalibotan,” matod sa balita sa koresponsal sa Associated Press. Ang kadaghanan nag-edad ug 15 ngadto sa 18 anyos. “Gawas nga ibutang diha sa pangunahan sa panggubatan sa pagpakig-away, ang mga bata gamiton sa pagpangitag mga mina sa yuta ug usab ingong mga espiya, mga kargador, ug mga galamiton sa prostitusyon, sumala sa Panag-abin sa Pagpahunong sa Paggamit ug mga Batang Sundalo.” Ang mga bata kasagarang pagamiton ug droga aron dili sila mahadlok. Kadtong modumili sa paggamit ug droga patyon, matod sa usa ka 14-anyos nga rebeldeng sundalo sa Sierra Leone. Mahitungod sa iyang pagpakig-away niadtong 1999 sa 15-anyos pa siya, usa ka batan-on sa Amihanang Aprika mitaho: “Ilang gibutang ang tanang 15 ug 16 anyos diha sa pangunahan sa panggubatan samtang ang kasundalohan misibog. Kauban nako ang 40 ka lain pang mga batan-on. Nakig-away ko sa 24 oras. Sa dihang akong nakita nga tulo na lang sa akong mga higala ang buhi, midagan ko.” Ang taho sa Panag-abin nag-ingon nga ang mga gobyerno morekluta ug mga bata tungod sa “ila mismong mga hiyas ingong mga bata​—sila barato, daling pulihan ug mas sayon ikondisyong mopatay nga walay kokahadlok ug motuman nga dili maghunahuna.”

Bag-ong Kinalabwang Ihap sa Hubad sa Bibliya

“Sa tibuok o sa bahin niini, ang Bibliya mabatonan na karon diha sa kabug-osang 2,261 ka pinulongan, nadugangan ug 28 ka pinulongan sukad sa 12 ka bulan kanhi,” nagtaho ang Bible Society sa Britanya. “Ang kompletong porma [sa Bibliya] mabatonan na karon diha sa 383 ka pinulongan, kapin ug 13 kay sa miaging tuig.” Ang kompleto nga mga tomo sa Hebreohanon o Grego nga mga Kasulatan, nga gitawag usab nga Daan ug Bag-o nga mga Testamento, mabatonan na karon diha sa 987 ka pinulongan.

Bag-ong Bug-at nga Kemikal

Ang mga kemiko dunay “bag-ong blokeng igtutukod diha sa ilang hugpong sa igtutukod: hassium, usa ka bug-at nga metal,” nagtaho ang Alemang mantalaan nga Süddeutsche Zeitung. Ang mga siyentipiko sa Gesellschaft für Schwerionenforschung (Heavy Ion Research Center) sa Darmstadt, Alemanya, nagmalamposon sa unang higayon sa pagsagol sa mga atomo sa hassium ngadto sa oksiheno, nga nakapatungha ug usa ka bag-ong kemikal nga substansiya. Ginganlan sa ngalan sa Alemang estado sa Hesse, ang hassium dili motungha sa kinaiyanhong paagi. Kini unang gipatungha sa nukleyar nga mga pisiko sa 1984. Ang hassium ug ang bag-ong substansiya niini dunay makadaot nga radyasyon, daling mausab, ug dili modurar ug busa walay dihadiha nga mapuslanong bili.

Mga Kapeligrohan sa Pagpaabonog Dugo

“Usa sa tulo ka pag-abono ang gihimo nga, ilalom sa kalagdaan sa Kahimsog [sa New South Wales], dili unta angayng himoon,” nagtaho ang Sydney Morning Herald sa Australia. “Ang kalagdaan nagpasiugda ug pag-abonog dugo kon ang sukod sa hemoglobin sa pasyente maoy pito o ubos pa.” Si Dr. Ross Wilson, kinsa nagdumala sa pagtuon bahin sa paggamit ug dugo, mipatin-aw nga “ang paghatag ug wala kinahanglanang pag-abono makapatay sa pasyente pinaagi sa pagpahinabo nga mohunong ang pagpitik sa kasingkasing.” Sumala sa pagtuon nga gidumala ni Dr. Wilson unom ka tuig kanhi, “mga 18,000 [ka Australiano] ang namatay kada tuig tungod sa mga komplikasyon nga direkta nilang maagoman ingong resulta sa pagtambal nga ilang nadawat.” Si Dr. Wilson nagsugyot nga pahinumdoman ang mga doktor bahin sa kalagdaan sa kahimsog may kalabotan sa pag-abonog dugo matag higayon nga moreseta sila ug pag-abono ug nga ang pasyente usab pahibaloon bahin sa maong mga kalagdaan aron ilang direktang mapangutana ang ilang doktor.

Bug-at nga Silot Alang sa Pornograpiya sa Internet

“Ang hataas nga korte kriminal sa Alemanya nagpahibalo . . . nga ang pag-apod-apod ug pornograpikong impormasyon ug hulagway sa mga bata diha sa Internet walay kalainan sa pagpanagtag ug pornograpikong basahon ug pagasilotan ug pagkabilanggo nga dangtag 15 ka tuig,” nagtaho ang Associated Press. Ang artikulo nagpatin-aw nga “ang lagda sa Pederal nga Korte sa Hustisya nagpahimutang ug sumbanan alang sa Alemanya, nga kanhi walay natakdang legal nga polisa sa pagsilot sa mga tawong nag-apod-apod ug pornograpikong mga hulagway sa mga bata diha sa Internet.” Gibali sa hataas nga korte ang usa ka lagda sa korte sa estado nga nag-ingong ang pag-apod-apod ug pornograpikong impormasyon ug hulagway sa mga bata diha sa Internet dili usa ka grabeng seksuwal nga sala kon itandi sa pag-apod-apod ug pornograpikong basahon.

Marijuana ug ang Kasingkasing

“Ang mga hamtong nga tigyupyop ug marijuana lima ka pilo nga mameligrong atakehon sa kasingkasing sa oras human sila magyupyop sa droga,” nag-ingon ang Globe and Mail sa Canada diha sa taho bahin sa usa ka bag-ong pagtuon. “Ang pagyupyop ug marijuana makapapaspas sa pitik sa kasingkasing​—kasagaran magdoble niini​—samtang nag-usab sa presyon sa dugo . . . Kini usab makapahinabog atake sa kasingkasing pinaagi sa pagpatibug-ok sa dugo, nga makasampong sa pag-agos sa dugo ngadto sa kaunoran sa kasingkasing.” Si Dr. Harold Kalant sa University of Toronto miingon: “Sa edaran nga mga tawo, ang dugang nga pagpahago sa kasingkasing maoy usa ka peligrosong hinungdan sa atake sa kasingkasing.” Ang cocaine labi pang peligroso, matod sa taho, tungod kay kini makapadako sa risgo sa atake sa kasingkasing sa mga 25 ka pilo sulod sa unang oras human sa pagyupyop niini.

Unsang Ngalana sa Rosas?

Tungod sa daghan kaayong lainlain nga mga tanom nga gipaliwatan, ang pagngalan sa bag-ong mga matang nahimong usa ka malisod nga tahas. “Duna nay mga 100,000 ka liryong ginganlan,” matod sa The Wall Street Journal, “labing menos ingon niana ka daghang rosas ug kapin sa 14,000 ka dalya. Ang tanang nahibaloan nga balaknong mga nombre ug panghubit, sama sa matahom, pulahon, makapahimuot, damgo, himaya, rayna, sidlak sa adlaw, tunod sa adlaw, tresepilo, mahumot, makapalipay ug madanihon, nagamit na​—ug narehistro​—diha sa halos tanang posible nga kombinasyon. Karon, ang mga tigngalan sa mga tanom mapugos sa paggamit ug dugang imahinasyon ug pagkamamugnaon​—ug sila misugot sa ubos nga mga sukdanan​—alang sa komersiyal nga mga ngalan.” Pananglitan, “diha sa mga tindahan sa tanom karon,” matod sa Journal, “makapalit ka ug Taco Supreme nga iris, Macho Man nga rosas, Abba Dabba Do nga hosta (matang sa liryo), Primal Scream nga liryo o Kung Fu nga dalya.” Puwede gani nimong nganlan ang usa ka bulak sa imong ngalan​—sa mahal nga kantidad. Usa ka kompaniya sa California mosugot nga imong nganlan ang usa ka rosas sa bili nga $10,000, basta nindot ang ngalan. Ang laing kompaniya mosingil ug $75,000 apan nagtanyag ug mga pakapin, lakip ang usa ka hinapos-semana nga bakasyon sa Los Angeles.