Ang Pagbisikleta Kalingawan nga Makaayo sa Panglawas

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

UNSANG sakyanan ang mas barato kay sa kadaghanang ubang sakyanan, mas paspas kay sa kotse diha sa ubang mga dapit sa siyudad, mas makaayo sa imong panglawas, ug makalingaw? Ang bisikleta. Ang pagbisikleta maoy maayong ehersisyo nga gitingob ang pagkamapuslanon ug paglingawlingaw. Sa panahon diin daghang tawo ang nabalaka bahin sa ilang panglawas, maayo gayod nga maghunahuna ka bahin sa pagbisikleta.

Dulaan nga Nahimong Sakyanan

Si Baron Karl von Drais, usa ka Aleman nga imbentor, gipasidunggan tungod sa pag-imbento ug bisikleta. Ang iyang samag-eskoter nga sakyanan, nga mitungha mga 1817, maoy yano ug disenyo. Ang draisine, ingon sa pagtawag niini, adunay duha ka ligid, usa ka lingkoranan, ug usa ka kuptanan ingong manibela​—apan walay mga pedal. Ang pagpadagan pinaagig pagtindak sa pedal mitungha niadtong 1839 sa dihang ang tigsalsal ug puthaw nga taga-Scotland, si Kirkpatrick Macmillan, mitaod ug tindakanan nga gikonektar pinaagig plangka ngadto sa mga igpatuyok diha sa pangulahiang ligid. Dayon nahitabo ang usa ka dakong kausaban sa pagkapopular sa duhay-ligid nga sakyanan. Ang usa ka amahan ug anak nga taga-Pransiya, si Pierre ug Ernest Michaux, mitaod ug mga pedal ngadto sa mga igpatuyok diha sa pangunahang ligid ug naggama sa velocipede (gikan sa Latin nga velox,  “tulin,” ug pedis, “tiil”), mas paspas ug mas daling imaniobra nga makina.

Mikusog ang dagan niini sa dihang gipadak-an ang pangunahang ligid. Ang ordinaryong bisikleta, nailhan usab nga penny-farthing, gigama didto sa Inglaterra ug may dako kaayong pangunahang ligid nga ang diyametro maoy 1.5 metros, nga lahi kaayo sa gamayng pangulahiang ligid. Gitawag kini nga penny-farthing, binase sa kalainan tali sa dakong sensilyo nga penny ug sa gamay kaayo nga farthing.

Sunod mao ang bisikletang Rover Safety, usa ka bisikleta nga makapailin-ilin ang mogamit niini sama sa ordinaryong bisikleta apan mas ubos ang sentro sa grabidad ug ang mga ligid sama o halos sama ug gidak-on. Sa 1879, ang Ingles nga si Henry Lawson nag-eksibit didto sa Paris ug makina nga may kadenang gikonektar sa pangulahiang ligid. Kining maong modelo sa ngadtongadto nailhan nga bicyclette.

Kadaghanan sa modernong mga bisikleta may pangunahang ligid nga samag gidak-on sa pangulahiang ligid. Busa, wala kaayo mausab ang paninugdang disenyo niini. Ang mga bisikleta karon nga kasagarang gigamit, mga bisikleta nga pangsuroy, panglumba, ug mga mountain bike makahatod sa mga sumasakay nga komportable diha sa duha ka gaan nga gomang mga ligid.

Kalingawan nga Makaayo sa Panglawas

Hilom, walay polusyon, sagad nga mas tulin kay sa demotor nga mga sakyanan paingon sa dug-ol nga mga destinasyon, ang mga bisikleta maoy lig-on ug mapuslanon nga mga sakyanan diha sa daghang nasod. Sa Aprika, Asia, ug sa uban pang mga dapit, ang mga bisikleta nahimong “daghag-karga” nga transportasyon, samtang ang mga sumasakay​—o mga tigtulod niini​—naggamit niini aron ihatod ang ilang mga igbabaligya ngadto sa merkado. Kasagaran gayod nga daghag pasahero ang bisikleta, tungod kay ang mga paryente ug mga higala molingkod diha sa angkasanan sa atubangan o mosakay diha sa dili-komportable nga butanganag karga sa likod.

Sa mga nasod sa Kasadpan, diin ang awto maoy mas gustong gamiton sa pagbiyahe, ang nagkadakong kabalaka bahin sa panglawas uban ang tinguha nga makaikyas sa puol nga rutina sa siyudad nakapapopular pag-usab sa bisikleta. Nanungha ang linaing mga agianan o mga dalan alang sa mga bisikleta diha sa daghang dagko nga mga karsada. Sa Britanya, pananglitan, gipasigarbo sa mga awtoridad sa lokal nga gobyerno ang milyamilyang mga agianan nga ilang gitagana alang sa mga tigbisikleta.

Walay labot sa polusyon tingali gikan sa mga tambutso, ang pagbisikleta makaayo sa panglawas. Kini “maoy panalipod batok sa sakit sa kasingkasing, ang numero unong hinungdan sa kamatayon ug wala-sa-panahong kamatayon sa UK,” nag-ingon ang usa ka konsultant sa transportasyon nga si Adrian Davis. Ang pagbisikleta nagkinahanglan ug mas dakong paningkamot, mga 60 ngadto sa 85 porsiyento sa kinadak-ang kapasidad sa usa ka tawo, kon itandi sa 45 ngadto sa 50 porsiyento nga gamiton sa dihang maglakaw. Kay gamay ra ang gibug-aton nga ipahamtang diha sa mga bitiis sa tigbisikleta, menos usab ang risgo nga madaot ang mga bukog kon itandi sa paglakaw o pag-jogging sa kadalanan.

Ang lain pang kaayohan sa pagbisikleta mao ang maayong pagbati nga ihatag niini ngadto sa nagbisikleta. Gipadayag sa panukiduki nga ang ehersisyong nalangkit makapatunghag mga kemikal diha sa utok nga gitawag ug mga endorphin, nga makapaarang-arang sa buot. Gawas nga makahatag ug maayong pagbati, ang pagbisikleta makapanindot sa lawas. Sa unsang paagi? “Sa kasarangang katulinon ang nagtindak sa pedal mogamit ug mga pito ka kaloriya kada minuto, o 200 ka kaloriya sa tunga sa oras,” nagtaho ang mantalaang The Guardian. Ang resulta? Tingali mas gamayng hawak ug tigson nga mga paa.

Hilwas nga Kalingawan

Ang dakong gikabalak-an sa mga nasod diin ang kadaghanang gigamit maoy mga awto mao ang kahilwas sa mga tigbisikleta. Pananglitan, sila ba angayng mogamit ug helmet sa kahilwas? Tinong maalamon ang paghimog mga panagana. Sa laing bahin, ang yanong paggamit ug helmet dili mogarantiya nga luwas na ang tigbisikleta gikan sa pagkaangol. Ang kolumnista nga si Celia Hall naghisgot bahin sa usa ka pagtuon sa 1,700 ka tigbisikleta nga nagkalainlain ug edad nga ang tanan nagsul-ob ug mga helmet. Ang usa  sa makapakurat nga nadiskobrehan sa maong pagtuon mao nga ang pagsul-ob ug helmet naghatag sa mga tigbisikleta ug sayop nga pagbati sa seguridad. Ang daotan pa, 6 porsiyento kanila ang nagsul-ob ug mga helmet nga dili sibo. Sa aksidente, mouswag ug 50 porsiyento ang kapeligrohan nga maangol kon isul-ob ang dili-sibo nga mga helmet. Kon magsul-ob ka ug helmet sa kahilwas, paneguroa nga mosibo kini. Susiha sa regular ang helmet sa imong anak. Ang dako ra kaayong helmet mahimong makapatay.

Ang mga drayber sa mga sakyanan kasagarang maglagot sa mga tigbisikleta ug may kiling nga dili magtagad sa ilang presensiya. Busa, paneguroa nga makita ka. Pagsul-ob ug panapot sa kahilwas​—hayag kaayong mga kolor sa maadlaw, mga kolor nga mosumbalik-silaw sa suga sa magabii. Ang imong bisikleta usab kinahanglang makita, bisan diha sa ngitngit. Ang mga reflector diha sa mga pedal ug ang hinlo nga mga suga sa atubangan ug sa luyo maoy kasagarang legal nga mga kinahanglanon ug tinong maalamon nga mga panagana. Paneguroa nga ang imong gipiling kasangkapan sa kahilwas nahiuyon sa legal nga mga sukdanan sa imong nasod.

Ang giatiman pag-ayong bisikleta hinungdanon sa kahilwas. Susiha kini, ug hinloi ug atimana kini sa regular. Human himoa kining tanang panagana, tingali imong makaplagan nga sa imong lugar maalamon nga magbisikleta diha sa mga agianan nga layo sa “dagkong mga dalan.” Apan aron mahimo nimo kini nga luwas, imong gikinahanglan ang hustong matang sa bisikleta.​—Tan-awa ang kahong “Ang Hustong Bisikleta Alang Kanimo.”

Pagbisikleta Ingong Esport

Alang sa pipila, ang pagbisikleta maoy usa ka esport. Ang mga eskandalo dili pa dugay nga nahitabo may kalabotan sa iladong Tour de France naglangkit  sa lumba sa pagbisikleta uban sa paggamit ug droga ug panglimbong. Ang magasing Time, diha sa artikulo nga nag-ulohang “Hinaot nga Modaog ang Kinahaworang Droga!,” nag-ingon nga ang lumba “nawad-ag kahusay.” Taliwala sa mga debate bahin sa paggamit ug mga droga ug mga kemikal nga makapakusog sa pagbisikleta, ang reputasyon sa esport nadaot.

Ang maalamong mga tigbisikleta mainampingong naghunahuna kon unsa ka daghang panahon ug paningkamot ang ilang gugolon diha sa ilang esport. Bisan kon makadani ang mga kaayohan sa panglawas nga ikahatag sa pagbisikleta, giila sa timbang nga mga tawo nga ang pag-ehersisyo maoy usa lamang ka bahin sa pagbaton ug taas ug himsog nga kinabuhi. Apan, sa sunod higayon nga ikaw magbisikleta, tagamtama ang kalingawan nga makaayo sa panglawas!

[Kahon/Mga hulagway sa panid 21]

Ang Hustong Bisikleta Alang Kanimo

Ang mga mountain bike sa pagkatinuod maoy mga modelo nga mohaom sa tanang dapit nga dunay gamay, lig-on nga kaha, tul-id nga mga manibela, mas taas nga mga pedal kay sa ordinaryong mga modelo, ug lagpad nga mga ligid nga mohawid sa batoon nga mga agianan. Ang nagkadaiyang kambiyada mas makapasayon sa tigbisikleta sa pagsubida.

Kon magbisikleta ka diha sa bagtokong dalan ug sa libaongong agianan, nan nagkinahanglan ka ug bisikletang kombinasyon sa lainlaing mga modelo, nga kombinasyon sa mountain bike ug sa ordinaryong bisikleta. Ang maong bisikleta dunay mas niwang nga mga ligid ug medyo ubos nga mga pedal. Sa ordinaryong mga bisikleta ang posisyon sa siklista mas tul-id ug mas diyutay ang kambiyada.

Bisag unsang modelo ang imong pilion, paneguroa nga husto ang gidak-on niini alang kanimo. Sulayi una kini. Ipasibo ang manibela, lingkoranan, ug mga pedal. Sa dihang ikaw magkinabayo diha sa angkasanan sa atubangan, kinahanglang modapat ang imong mga tiil sa yuta (tan-awa sa taas).

Mahimong hilwas ug komportable kaayo ang imong posisyon sa pagsakay kon imong ipasibo ang gitas-on sa lingkoranan aron matuyhad nimo ang imong bitiis nga ang imong tikod naplastar diha sa pedal sa posisyon niini nga kinadul-an sa yuta (tan-awa sa wala). Kasagaran ang manibela angayng tupong sa gitas-on sa lingkoranan.​—Tinubdan: Magasing Which?

[Hulagway sa panid 18, 19]

Penny-farthing

[Credit Line]

Police Gazette, 1889

[Hulagway sa panid 19]

Velocipede

[Credit Line]

Mga lalaki: A Pictorial Archive from Nineteenth-Century Sources/ Dover Publications, Inc.

[Hulagway sa panid 20]

Sa pipila ka dapit gibaod ang paggamit ug mga helmet

[Hulagway sa panid 20]

Ang mga bisikleta maoy lig-on ug mapuslanon nga mga sakyanan diha sa daghang nasod