Naglupad Uban sa Hangin

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA CANADA

“HATAGI KO DAYON UG TAFFETA UG PISI, UG AKONG IPAKITA NIMO ANG USA KA BUTANG NGA MAKAPAHINGANGHA SA KALIBOTAN!”​—JOSEPH-MICHEL MONTGOLFIER, 1782.

WHOOSH! Ang buga sa kalayo mipaibabaw pasulod sa mabulokong bola ug hinayhinayng nagpasaka niini. Ang pag-utaw-utaw sa kahanginan sakay sa usa ka matahom, may kolor-sa-balangaw nga bolang panapton makapalipay, maingon man makahatag ug kahupayan sa puliki nga kinabuhi. Kini “malinawon ug makapahinam sa samang higayon,” matod sa usa ka tawong dugay nang mahiligon sa pagpalupad ug may-init-nga-hangin nga balon.

Sukad gayod sa unang malamposong pagpalupad ni Joseph-Michel ug Jacques-Étienne Montgolfier sa sayong bahin sa katuigang 1780, ang pagpalupad ug balon nakalingaw na sa tawo. (Tan-awa ang kahon sa ubos.) Apan, sukad lamang sa katuigang 1960​—sa dihang gisugdan paggamit ang panapton nga dili daling masunog, uban ang luwas ug baratong sistema sa pagsunog ug propane gas nga gamiton sa pagpainit ug pagkontrolar sa temperatura sa hangin sa sulod sa balon​—nga ang pagpalupad ug balon nagsugod ingong esport nga kalingawan.

Detalyado nga Pagsusi

Kon detalyadong susihon ang matahom nga balon, atong makita ang tag-as nga tinabas sa mabulokong panapton nga gisumpaysumpay ug nagkaibyos gikan sa tumoy sa ibabaw ngadto sa ubos. Kon mapuno sa hangin, ang ubang mga balon maoy 15 metros ang gilapdon ug kapin sa 25 metros ang gihabogon.

Ipahayag sa mamugnaong mga tigpalupad ug balon ang ilang personalidad ug mag-imbento sa ilang kaugalingong mga porma ug gidak-on sa balon, nga lainlain gikan sa mga mananap ngadto sa mga botelya ug bisan mga payaso. Bisag unsa pa ang disenyo, parehas ra gihapon ang mga prinsipyo nga gamiton sa pagpalupad niining hilom nga mga balon.

Ang piloto ug mga pasahero mosakay sa gaan, lig-on nga basket nga gitaod ngadto sa balon pinaagig mga kable ug nahimutang sa ubos mismo sa baba sa balon. Ang ubang mga basket maoy gama sa aluminum. Tan-aw pag-usab sa ibabaw lang sa basket. Imong makita ang bugahanan sa kalayo ug ang himan sa pagkontrolar niini nga lig-ong gipahimutang diha sa metal nga patonganan sa ubos lang sa baba sa balon. Ang mga tangke sa propane gas anaa sa sulod sa basket.

Andam na sa Paglupad

Ang usa ka ayroplano nagkinahanglan ug taas nga tugpahanan aron makalupad. Apan, ang usa ka hawan  nga lugar nga susamag gidak-on sa gamayng patag mao ray gikinahanglan niining may-init-nga-hangin nga balon. Ang labawng hinungdanon mao ang pagkaplag ug luna nga walay salipod sa ibabaw mismo niini. Naghinamhinam ka na bang mosakay niining hilom nga sakyanan sa kahanginan? Sa dili ka pa mosakay sa basket, may pipila ka pangunang mga lakang nga kinahanglan nimong himoon.

Una, ang hiyos nga balon ibukhad diha sa yuta uyon sa huyop sa hangin, ug ang basket dapit sa baba niini ipahigda. Dayon bugahan ug hangin ang baba sa balon, ginamit ang dakong demotor nga bentilador. Human niana, bugahan ang balon ug gipainit nga hangin aron moalsa kini ug motindog ang basket. Sunod, himoon ang kataposang pagsusi sa tanang kasangkapan, lakip sa koneksiyon sa propane gas, maingon man ang mga pisi nga magkontrolar sa hungawanan ug pagpahiyos aron maseguro nga kini nagbitay pasulod sa basket. Karon ang piloto andam na sa pagpasakay ug mga pasahero ug sa paglupad. Ang ubang mga tigpalupad ug balon magdalag mga kasangkapan sa radyo ug regular nga makigkontak sa grupo diha sa ubos nga nagsunod sakay sa usa ka sakyanan nga maoy mokuha sa balon ug sa mga pasahero sa dihang motugpa na kini.

Naglupad Uban sa Hangin

Kadaghanang tigpalupad ug balon mas gustong molupad sa gihabogong mga 100 metros aron malinawon silang makalupad ibabaw sa banika ug makita ang kalihokan sa ubos. Niining maong gihabogon madungog bisan ang mga tingog sa mga tawong nangatawa ug naninggit diha sa ubos. Makalingaw ang  talan-awon gikan sa ubos ug makapahinumdom kanimo sa usa ka liso sa dandelion nga nag-utaw-utaw diha sa hinayng huyohoy. Ang ubang mga tigpalupad ug balon naandan nang molupad sa gihabogong 600 metros o kapin pa. Apan, wala idasig ang paglupad sa gihabogong molapas sa 3,000 metros nga walay suplay sa oksiheno.​—Tan-awa ang kahong “Habog Kaayong Paglupad.”

Sa dihang ikaw tua na sa itaas, unsaon man nimo pagpaubos? Pinaagig grabidad. Ug imong makontrolar ang imong pagpaubos pinaagi sa pagbira sa pisi sa hungawanan ug ipahungaw ang ubang init nga hangin. Ugaling, laing butang ang paglupad sa pinahigda nga direksiyon. Ang piloto bug-os nga mag-agad sa kahimtang sa panahon. “Ang matag paglupad maoy lahi, tungod kay ang hangin maoy magbuot sa direksiyon ug katulinon,” nagpatin-aw ang usa ka eksperyensiyadong tigpalupad ug balon. Ug ang lainlaing gidak-on sa mga sulog sa hangin makapausab sa katulinon ug direksiyon. Kasagaran alang sa hangin nga mohuyop sa usa ka direksiyon sa gihabogong 100 metros ibabaw sa nawong sa yuta ug mohuyop sa kaatbang nga direksiyon sa gihabogong 200 metros.

Tungod kay ang balon molupad uban sa hangin, imong bation nga morag nagbitay ka nga wala mag-irog samtang ang yuta nagtuyok sa ubos nimo. “Ang mga tigpalupad ug balon naglupad gayod uban sa hangin [mao nga] sa dihang anaa na sila sa ibabaw, sila makabukhad ug mapa ug dili kini mapalid,” matod sa magasing Smithsonian.

Pagkuhag Gikinahanglang Kasinatian Aron Mabatid

Ang maayong panahon sa pagpalupad maoy sa dihang hinay ang huyop sa hangin. Kini kasagarang human dayon sa pagsidlak sa adlaw o sa dihang hapit nang mosalop ang adlaw. Daghan ang mas gusto sa buntag, tungod kay ang hangin kasagarang bugnaw nianang panahona ug ang balon mas kusog nga mopataas. May kapeligrohang maabtan sa kangitngit kon magpalupad nga haponhapon na.

Mabatonan ra ang gikinahanglang kasinatian aron mabatid human ang daghang pagbansaybansay. Ang hinungdanong bahin mao ang pagkaplag ug sulog sa hangin nga naghuyop sa gitinguha nga direksiyon ug magpabilin diha niana. Gitun-an pag-ayo sa eksperyensiyadong mga tigpalupad ug balon ang gitawag ug stair-stepping. Mopataas sila ngadto sa usa ka partikular nga gihabogon  ug ipondo diha ang balon. Dayon human ang kadiyot nga pagbuga sa kalayo, ang init nga hangin mosaka ngadto sa ibabaw nga tumoy sa balon ug kini maoy makapataas ug dugang sa hilom nga sakyanan.

Ang hustong pagkasunodsunod sa pagpabugag kalayo ug kanunayng pagbantay maoy hinungdanon aron ang piloto dili mawad-ag kontrol sa balon. Bisan ang daklit nga pagkawala sa konsentrasyon makapahinabo niini nga mopaubos nga wala damha. Ang listo nga piloto naghinumdom nga ang tinubdan sa kainit kasagarang 15 ngadto sa 18 metros ubos sa ibabawng tumoy sa balon, busa mokabat ug mga 15 ngadto sa 30 segundos una pa mosanong ang sakyanan sa kainit gikan sa gibuga nga kalayo.

Ang pagtugpa makapaukyab, ilabina kon kusog ang huyop sa hangin sa pagtugpa ug piot ang lugar! Sa ingon niana nga mga kahimtang, ang usa ka eksperto sa pagpalupad ug balon miingon nga “mas maayo pa ang kusog, uyog kaayo nga pagtugpa diha sa hustong luna kay sa suwabeng pagtugpa diha sa halwa sa leyon sa zoo.” Apan, ang hinayhinay nga pagpaubos maoy labing tilinguhaon kon maayo ang huyop sa hangin.

Ang pagpalupad ug may-init-nga-hangin nga balon nga daghag hayag nga mga kolor agig lingawlingaw magapadayon tungod kay daghan ang moapil ug mga lumba, kompetisyon, ug mga kasadyaan ug ang uban magpalupad tungod lamang sa dakong kalipay nga bation sa pagbuhat niana.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 14, 15]

ANG SAYONG KASAYSAYAN SA PAGPALUPAD UG BALON

Si Joseph-Michel ug Jacques-Étienne Montgolfier, mga anak sa usa ka adunahang tiggama ug papel sa Annonay, Pransiya, gipasidunggan sa kasaysayan tungod sa paggama ug pagpalupad sa unang may-init-nga-hangin nga balon. Ang ilang unang mga eksperimento sa sayong bahin sa katuigang 1780 naglangkit ug mga balon nga gama sa papel, nga ilang gituohang mialsa tungod sa aso gikan sa gisunog nga dagami ug balhibo sa karnero. Wala magdugay, ilang naamgohan nga ang gipainit nga hangin maoy nakapaalsa niini.

Sa ulahi, sa dihang misugod sila sa paghimog mga balon nga gama sa panapton, ilang namatikdan nga pinaagi sa pagpalupad ug nagkadako nga mga balon, mas taas ang ilang maabot ug mas daghang karga ang madala niini. Sa Hunyo 1783, gikan sa plasa sa Annonay, ilang gipalupad ang kinadak-ang balon nga ilang nagama hangtod nianang higayona. Mipautaw-utaw kini pataas sulod sa mga diyes minutos una pa kini mipaubos sa yuta.

Tungod sa maong kalamposan, sila mihinapos nga panahon na aron magpalupad ug balon nga may kargang mga tawo. Apan, una pa niana, sa Septiyembre 1783, linibo ka tumatan-aw ang nagtigom sa Versailles aron masaksihan ang pagpalupad sa balon nga may sakayng sunoy, pato, ug karnero. Kining tulo wala maunsa sulod sa otso-minutos nga paglupad. Wala madugay human niana, sa Nobyembre 21, 1783, ang unang pagpalupad ug balon nga may sakayng mga tawo gisulayan. Gikombinsir si Louis XVI nga tugotan ang duha ka halangdong mga tawo nga makabaton sa maong pribilehiyo. Migikan sila sa Château de la Muette ug nag-utaw-utaw ibabaw sa Paris sa mga walo ka kilometros. Human sa mga 25 minutos, napugos sila sa pagtugpa sa dihang ang balon gidakop ug kalayo.

Nianang panahona, ang Academy of Sciences sa Paris nagpakita ug kaikag niini nga imbensiyon. Si propesor Jacques Charles, usa sa ilado kaayong mga pisiko sa maong panahon, nakigkombuya sa duha ka hanas nga mga mekaniko, si Charles ug M. N. Robert, ug naggama sa unang may-idroheno nga balon, nga nagsulay niini sa Agosto 27, 1783. Nag-utaw-utaw kini sulod sa 45 minutos, nga mikobre ug 24 kilometros, ug nailhan nga Charlière. Kining matanga sa balon padayon gihapong gigamit hangtod karon diha sa halos orihinal nga porma niini.

[Kahon sa panid 17]

HABOG KAAYONG PAGLUPAD

Ang usa ka Ingles nga ginganlag Henry Coxwell nailhan ingong ang unang piloto nga nakalupad ug habog kaayo. Sa Septiyembre 1862, gitudlo siya ni James Glaisher sa British Meteorological Society nga pakuyogon ug sakay alang sa siyentipikanhong mga pagtuon diha sa habog kaayong kahimtang. Nakaabot sila sa gihabogon nga labaw sa siyam ka kilometro, nga walay kasangkapan sa paghanggab ug oksiheno!

Human makaabot ug gihabogong labaw sa 8,000 metros ug naglisod sa pagginhawa sa bugnaw, gamayg-oksiheno nga hangin, si Coxwell nangandam sa pagpaubos. Ugaling lang, tungod sa sigeng pagliyoliyo sa balon, ang pisi para sa balbula sa pagpahiyos naglambod ug kinahanglang mokatkat si Coxwell ngadto sa gitaoran niini aron badbaron ang pisi. Si Glaisher nawad-an nag panimuot, ug kinahanglang birahon ni Coxwell ang pisi pinaagi sa iyang mga ngipon, tungod kay ang iyang mga kamot nanggahi na sa katugnaw. Sa kataposan, mipaubos sila.

Sa ngadtongadto ang duha ka lalaki naulian aron mapahinayan ang pagpaubos sa balon. Nakaabot sila sa gihabogon nga halos 10,000 metros sa maong rehiyon, usa ka rekord nga wala malabwi sa kapin sa usa ka siglo. Ang ilang paglupad diha sa walay-atop nga basket sa balon giila nga usa sa labing talagsaong kalamposan sa paglupad, sanglit gihimo kini nga walay suplay sa oksiheno, nga may diyutayng besti agig panalipod, ug halos walay kahibalo bahin sa ibabawng atmospera.

[Hulagway sa panid 15]

Sulod nga bahin sa balon panahon sa pagpabukad

[Hulagway sa panid 15]

Bugahan ug gipainit nga hangin ang balon aron mopataas ug molupad

[Hulagway sa panid 16]

Talagsaong mga porma sa balon