Pagsagubang sa Epekto

“NAGBAKTAS MI SUKAD PA GANINANG BUNTAG. NANGALAGIW MI ARON MALUWAS. WALAY TUBIG NGA IMNONON, WALAY PAGKAON. NANGAGUBA ANG TANANG BALAY.”​—HARJIVAN, NALUWAS SA LINOG SA INDIA NGA MAY GIKUSGONG 7.9.

ANG pagkaagom sa kapungot sa usa ka linog maoy makalilisang. “Dihay mga libro nga nanglupad sa akong palibot gikan sa otso piye nga kahoyng aparador sa tupad sa akong katre,” nahinumdom ang usa ka babaye nga naluwas sa 1999 nga linog sa Taiwan. ‘Ang bag-ong pinalit nga helmet alang sa pagmotorsiklo nahulog gikan sa ibabaw sa aparador ug mitugpa tupad sa akong ulo diha sa akong katre. Sa kasukwahi,’ siya midugang, ‘makapatay unta kadto kanako.’

Human Maluwas sa Usa ka Linog

Ang pagkaagom ug pagkaluwas sa usa ka linog maoy makahahadlok, apan ang pagkaluwas sa usa ka linog mao lamay sinugdanan. Sa mga takna human sa linog, ang mga relief worker maisogong maningkamot sa pagpangita ug pagtambal niadtong nangaangol. Kasagaran, himoon nila kini ilalom sa kapeligrohan sa ginagmayng mga linog. “Kinahanglang mag-amping mi pag-ayo,” matod sa usa ka lalaki nga nagplanong kaloton ang bungdo sa hugaw nga naglubong sa usa ka silinganan human sa di pa dugayng linog sa El Salvador. “Kon takulahaw lang mouyog pag-usab ang yuta, ang ubang bahin niining bungdoa mahimong modailos.”

Usahay ang mga tawo magpasundayag ug talagsaong pagsakripisyo sa kaugalingon sa pagpaningkamot sa pagtabang sa mga biktima. Pananglitan, sa dihang ang usa ka dakong linog nahitabo sa India sa unang bahin sa 2001, si Manu, usa ka tigulang nga lalaki nga nagpuyo na karon sa Tinipong Bansa, mipauli sa iyang yutang natawhan. “Kinahanglan kong mouli,” siya nangatarongan, “dili lang aron pagtabang sa akong pamilya, kondili sa tanan nga nag-antos.” Nakaplagan ni Manu nga makaluluoy ang mga kahimtang diha sa mga dapit nga iyang giadtoan. Bisan pa niana, siya miingon: “Ang kaisog nga gipakita sa mga tawo makapahingangha.” Matod pa sa usa ka magsusulat: “Ang tanan nakong kaila mihatag kon unsay iyang ikahatag​—suweldo sa usa ka adlaw, usa ka semana o usa ka bulan, usa ka bahin sa ilang mga tinigom o bisan unsa nga ilang ikahatag aron makatabang.”

Siyempre, medyo yanong butang ang paghinlo sa gun-ob ug pagtambal sa nangaangol; apan mas lisod ang pagpasig-uli sa normal nga kahimtang sa kinabuhi nga nausab pag-ayo tungod sa pipila ka gutlo nga kalisang. Tagda si Delores, usa ka babaye nga nawad-an sa iyang pinuy-anan tungod sa linog sa El Salvador. “Mas grabe pa kini sa panahon sa gubat,” matod niya. “Labing menos kaniadto diha kamiy mapuy-an.”

 Sumala sa nahisgotan na sa among pangbukas nga artikulo, usahay adunay dakong panginahanglan dili lamang sa materyal nga tabang kondili usab sa emosyonal nga pagpaluyo. Pananglitan, sa dihang ang usa ka linog nagparalisar sa siyudad sa Armenia sa kasadpang Colombia sa unang bahin sa 1999, kapin sa usa ka libo ang nangamatay, ug daghan pa ang wala maulii sa ilang kakurat ug kawalay-paglaom. Miingon ang sikyatrista nga si Roberto Estefan, kansang apartment naguba tungod sa maong katalagman: “Bisan asa ka moadto, ang mga tawo nangayog tabang. Moadto ko sa restawran aron mokaon ug hamburger, ug kadaghanan sa mga tawo nga motimbaya mopahimulos sa higayon sa pagsulti kanako bahin sa ilang pagkadili-makatulog ug sa ilang kasubo.”

Sumala sa nasayran pag-ayo ni Dr. Estefan, mahimong makapahugno ang mga epekto sa linog diha sa emosyon. Usa ka babaye nga miboluntaryo sa pagtabang sa pagtukod ug usa ka kampo sa mga hinabang miingon nga ang pipila ka tawo nga dunay mga trabaho dili na ganahang motrabaho tungod kay nagtuo sila nga sa dili madugay sila mamatay.

Pagtanyag ug Paglaom Taliwala sa Kawalay-Paglaom

Sa mga panahon sa maong kalisdanan, ang mga Saksi ni Jehova naningkamot sa pagtabang  niadtong naluwas dili lamang sa pisikal kondili sa espirituwal ug emosyonal nga paagi usab. Pananglitan, human gayod sa linog sa Colombia nga gihisgotan ganina, ang sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova didto nag-organisar ug usa ka lokal nga komite alang sa emerhensiya. Libolibong boluntaryo nga mga Saksi gikan sa tanang dapit sa nasod ang miamot ug pagkaon ug salapi. Sa wala madugay, mga 70 toneladas nga pagkaon ang gipadala ngadto sa dapit nga naapektahan.

Kasagaran, ang espirituwal nga pagpaluyo mao ang labing hinungdanon. Usa ka buntag human sa linog sa Colombia, usa sa mga Saksi ni Jehova ang nakamatikod ug usa ka babayeng magul-anon kaayo nga naglakaw sa karsada diha sa nahapay nga siyudad sa Armenia. Giduol niya ang babaye ug gihatagan siya ug tract nga nag-ulohang Unsay Paglaom Alang sa Namatay nga mga Minahal? *

Gidala sa babaye ang tract sa balay ug gibasa kana pag-ayo. Sa sunod higayon nga usa sa mga Saksi ni Jehova miduaw kaniya, naaghat siya sa pag-asoy kon unsay nahitabo kaniya. Tungod sa linog, naguba ang ubay-ubayng balay nga iyang gipanag-iya diha sa siyudad, nga nagtagana kaniyag maayong kita. Karon kabos na siya. Apan dili lang kay kana ra. Panahon sa linog, ang balay nga iyang gipuy-an uban sa iyang 25-anyos nga anak nga lalaki nahugno, nga nakapatay kaniya. Giingnan sa babaye ang Saksi nga miduaw kaniya nga sukad masukad wala pa siya mainteres sa relihiyon apan karon daghan na siyag pangutana. Ang tract naghatag kaniya ug tinuod nga paglaom. Sa wala madugay nasugdan ang usa ka pagtuon sa Bibliya sa balay.

Ang mga Saksi ni Jehova masaligon nga moabot ang panahon sa dihang ang katawhan dili na mameligro sa kinaiyanhong mga katalagman, lakip sa mga linog. Ipatin-aw sa mosunod nga artikulo kon ngano.

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

MAGMAANDAM!

◼ Seguroa nga ang mga kasangkapan nga magpainit sa tubig gitrangkahan ug ang bug-at nga mga butang anaa sa salog o kaha sa ubos-ubos nga mga estante.

◼ Tudloi ang mga membro sa pamilya kon unsaon pagpalong sa plangka sa koryente maingon man sa gas ug tubig.

◼ Sangkapi ang imong balay sa igpapatay sa kalayo ug sa usa ka first-aid kit.

◼ Magtener ug madaladala nga radyo nga may bag-ong mga baterya.

◼ Magbansaybansay ingong pamilya, ug ipasiugda ang panginahanglan sa (1) pagpabiling kalmado, (2) pagpalong sa mga kosinilya ug mga heater, (3) pagbarog diha sa pultahan o pagsuong sa ilawom sa lamesa, ug (4) pagpalayo sa mga bentana, salamin, ug mga panghaw.

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

MGA LINOG SA ISRAEL

Nahuptan sa Israel “ang kinadugayan ug labing makanunayon nga makasaysayanhong rekord sa mga linog dinhi sa yuta,” misulat si Propesor Amos Nur. Ang rason mao nga ang usa ka bahin sa Great Rift Valley​—ang liki tali sa mga lut-od sa yuta sa Mediteranyo ug Arabia​—nagtadlas sa Israel, gikan sa amihanan ngadto sa habagatan.

Makaiikag nga ang ubang mga arkeologo nagtuo nga ang karaang mga inhenyero migamit ug linaing teknik sa pagpamenos sa kadaot gumikan sa linog. Motakdo kini sa kahubitan sa Bibliya sa programa sa pagpanukod ni Solomon: “Kon bahin sa dakong sawang, sa palibot niana mao ang tulo ka laray sa sinapsapan nga bato ug usa ka laray sa mga sagbayan nga kahoyng sedro; ug kini mao usab alang sa sulod nga sawang sa balay ni Jehova, ug alang sa portiko sa balay.” (1 Hari 6:36; 7:12) Ang pamatuod niini nga teknik sa paggamit ug kahoy nga mga sagbayan diha sa tinukod nga bato nakaplagan diha sa lainlaing mga dapit​—lakip na sa ganghaan sa Megiddo, nga gihunahuna nga masubay sa panahon ni Solomon o sayo pa niana. Ang eskolar nga si David M. Rohl nagtuo nga kining maong mga sagbayan lagmit nga “gisuksok sa pagsulay nga mapanalipdan ang tinukod sa kadaot gumikan sa linog.”

[Hulagway]

Mga gun-ob gumikan sa linog sa Bet Sheʼan, Israel

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8]

DUHA KA MINUTOS NGA KALISANG—ASOY SA USA KA TAWONG NALUWAS

Sa Ahmadabad, India, ang among pamilya nangandam alang sa kasal sa akong ig-agaw. Sa Enero 26, 2001, nakamata ako, dili tungod sa alarm clock, kondili sa grabeng pag-uyog. Nadungog nako ang metal nga mga aparador nga nangauyog, ug nianang panahona naamgohan nako nga dunay dili maayong nagakahitabo. Ang akong uyoan misinggit, “Panggawas mo sa balay!” Pagkagawas namo sa balay, makita namo ang balay nga nagsigeg uyog. Morag wala nay kataposan ang pag-uyog. Sa pagkatinuod, ang pagkurog sa yuta gidangtan lamag duha ka minutos.

Ang katalagman morag lisod atubangon tungod kay kalit kaayo kining nahitabo. Giseguro namo nga luwas ang mga membro sa among pamilya. Naputol ang serbisyo sa telepono ug koryente, busa dili namo matino dihadiha ang kahimtang sa among mga paryente sa palibot nga mga lungsod. Human sa usa ka oras nga kabalaka, among nasayran nga luwas ra sila. Dili tanan ang sama ka bulahan. Sa Ahmadabad, pananglitan, kapin sa usa ka gatos ka tinukod ang nangahugno, ug kapin sa 500 ka tawo ang nangamatay.

Ang tanan mibatig kalisang sulod sa ubay-ubayng semana. Ang mga tawo nangatulog kada gabii nga nahadlok nga may laing linog nga mahitabo, nga gitagnang mahitabo. Ang pagpasig-uli hinay, ug daghan ang nawad-ag pinuy-anan. Kining tanan nahitabo tungod sa linog nga gidangtan lamag duha ka minutos apan dili kana mapapas sa among panumdoman hangtod sa hangtod.​—Sumala sa giasoy ni Samir Saraiya.

[Hulagway sa panid 6, 7]

Usa ka lalaki nga naluwas sa Enero 2001 nga linog sa India nagpakita sa hulagway sa iyang inahan, nga namatay ug ginasunog

[Credit Line]

© Randolph Langenbach/UNESCO (www.conservationtech.com)