Alta Presyon—Pagsanta ug Pagkontrolar

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRAZIL

SI Marian nahadlok! Sa kalit, grabe siyang gisunggo. “Abi nakog mamatay na ako,” nahinumdom siya. Ang usa ka doktor mipahibalo kang Marian nga ang nakaingon sa iyang sunggo mao ang taas nga presyon sa dugo (alta presyon sa arteriya). “Apan maayo man ang akong paminaw sa lawas,” mitubag si Marian. “Daghang tawo ang dili mahibalo nga taas ang presyon sa ilang dugo kay sila wala may mga simtoma,” siya mitubag.

Komosta ang imong presyon sa dugo? Ang imong estilo sa kinabuhi karon makapahinabo bag taas nga presyon sa dugo sa umaabot? Unsay mahimo nimo sa pagkontrolar sa presyon sa imong dugo? *

Ang presyon sa dugo mao ang puwersa nga ipahamtang sa dugo nganha sa mga bungbong sa kaugatan. Kini masukod pinaagi sa paggamit ug moburot nga gomahong bugkos nga ibaat sa itaas nga bahin sa bukton ug nakonektar sa usa ka aparato nga magtala sa presyon. Mabasa ang duha ka butang. Pananglitan: 120/80. Ang unang numero gitawag ug systolic blood pressure kay nagpaila kini sa presyon sa dugo panahon sa pagpitik sa kasingkasing (systole), ug ang ikaduhang numero gitawag ug diastolic blood pressure kay nagpaila kini sa presyon sa dugo samtang relaks ang kasingkasing (diastole). Ang presyon sa dugo gisukod diha sa mga milimetro sa mercury, ug iklasipikar sa mga doktor ang mga pasyente ingong may alta presyon sa dihang ang presyon sa ilang dugo maoy labaw sa 140/90.

Unsay makapataas sa presyon sa dugo? Handurawa nga ikaw nagabisibis sa imong tanaman. Pinaagi sa pag-abre sa gripo o pagpagamay sa bokilya, imong patas-an ang presyon sa tubig. Kana usab ang mahitabo sa presyon sa dugo: Ang pagpakusog sa agos sa dugo o ang pagpagamay sa diyametro sa ugat mopataas sa presyon sa dugo. Sa unsang paagi maagoman ang taas nga presyon sa dugo? Daghan ang hinungdan niini.

Mga Hinungdan nga Dili Nimo Makontrolar

Ang mga tigdukiduki nakadiskobre nga kon ang usa ka tawo adunay mga paryente nga taas ug presyon sa dugo, mas dako ang iyang posibilidad nga masakit niana. Ang mga estadistika nagpailag mas daghang kaso sa alta presyon diha sa mga kaluha nga parehog hitsura kay sa mga kaluha nga dili parehog hitsura. Usa ka panukiduki naghisgot sa “pagpangita sa mga gene nga maoy hinungdan sa alta presyon sa arteriya,” nga kana makapamatuod sa presensiya sa usa ka elementong mapanunod nga mao ang hinungdan sa taas nga presyon sa dugo. Ang risgo sa dili-normal nga taas nga presyon sa dugo nasayran usab nga motaas duyog sa edad ug mas taas taliwala sa itom nga mga lalaki.

Mga Hinungdan nga Imong Makontrolar

Bantayi ang imong ginakaon! Ang asin (sodium) makapataas sa presyon sa dugo diha sa pipila ka tawo, ilabina sa mga diabeteson, kadtong adunay grabeng alta presyon, mga tigulang, ug pipila ka itom nga mga tawo. Ang sobrang tambok sa sapasapa sa dugo makamugnag deposito sa cholesterol diha sa pangsulod nga mga bungbong sa kaugatan (atherosclerosis), sa ingon makapagamay sa diyametro niini ug makapataas sa presyon sa dugo. Ang mga tawo nga kapig 30 porsiyento  sa ilang angayang timbang sa lawas lagmit makaagom ug alta presyon. Gipaila sa mga pagtuon nga ang pagkaog mas daghang potassium ug calcium mahimong makapaubos sa presyon sa dugo.

Ang pagtabako nalangkit sa mas dakong risgo sa atherosclerosis, diabetes, atake sa kasingkasing, ug estrok. Tungod niana, ang pagtabako ug taas nga presyon sa dugo maoy peligrosong kombinasyon nga mahimong moresulta sa mga sakit sa kasingkasing. Bisag nagkasumpaki ang ebidensiya, ang caffeine​—nga anaa sa kape, tsa, ug mga ilimnong may cola​—ug ang emosyonal ug pisikal nga kabug-at mahimong makapasamot usab sa taas nga presyon sa dugo. Dugang pa, nasayran sa mga siyentipiko nga ang dinaghan o kanunayng pag-inom ug mga ilimnong alkoholiko ug kakulang sa pisikal nga kalihokan makapataas sa presyon sa dugo.

Makapahimsog nga Estilo sa Kinabuhi

Sayop ang paghulat nga maugmad ang taas nga presyon sa dugo una himoon ang positibong mga lakang. Ang makapahimsog nga estilo sa kinabuhi angayng tagdon sukad sa linghod nga pangedaron. Ang pagbantay karon moresulta sa mas maayong matang sa pagkinabuhi sa umaabot.

Ang Ikatulong Brazilianhong Kasabotan Bahin sa Alta Presyon sa Arteriya nagbatbat sa mga kausaban sa estilo sa kinabuhi nga makapasayon sa pag-us-os sa presyon sa dugo diha sa arteriya. Kini maoy giya nga makatabang sa mga tawo nga may taas o normal nga presyon sa dugo.

Alang sa tambok nga mga tawo, girekomendar sa mga tigdukiduki ang balanseng menos-calorie nga diyeta, paglikay sa dinalian-pagkaluto nga pagkaon ug sa makapaus-os pag-ayo sa timbang nga mga diyeta, samtang nagasunod sa programa sa kasarangang pisikal nga ehersisyo. Bahin sa asin, gisugyot nila nga mogamit ug dili molabaw sa unom ka gramo o usa ka kutsarita kada adlaw. * Kon ipadapat, kana nagpasabot nga gamiton ang labing diyutayng asin diha sa pagluto sa pagkaon, ingon man menosan ang linata nga mga pagkaon, naluto-daang mga karne (salami, hamon, soriso, ug uban pa), ug tinap-anang mga pagkaon. Ang makaon nga asin mamenosan usab pinaagi sa paglikay sa pagdugang ug ekstrang asin samtang nagkaon ug pinaagi sa pagsusi sa sinulat nga kabatbatan sa giprosesong mga pagkaon aron makita ang gidaghanon sa asin nga gidugang.

Ang Brazilianhong Kasabotan nagsugyot usab nga daghanon ang kaonon nga potassium kay basin kini adunay “kontra-alta-presyong epekto.” Tungod  niana ang makapahimsog nga diyeta angayng maglakip sa “mga pagkaong menos sa sodium ug tugob sa potassium,” sama sa mga balatong, dugom-berdeng utanon, saging, sandiya, carrot, beet, kamatis, ug mga kahel. Hinungdanon usab ang kasarangang pag-inom ug alkoholikong ilimnon. Gipaila sa pipila ka tigdukiduki nga ang mga lalaking may alta presyon angayng moinom ug dili mosobra sa usa ka onsa nga alkoholikong ilimnon kada adlaw; ug ang mga babaye o kadtong menos sa timbang, sa katunga lang sa onsa. *

Ang Brazilianhong Kasabotan mihinapos nga ang regular nga pag-ehersisyo sa lawas nagpaus-os sa presyon sa dugo ug sa ingon nagpamenos sa risgo nga makaugmad ug alta presyon. Ang kasarangang aerobic nga ehersisyo, sama sa paglakaw, pagbisikleta, ug paglangoy, sulod sa 30 ngadto 45 minutos, tulo ngadto lima ka beses sa usa ka semana makaayo. * Ang ubang mga butang nga nalangkit sa mas makapahimsog nga estilo sa kinabuhi naglakip sa paghunong sa pagtabako, pagkontrolar sa mga tambok diha sa dugo (cholesterol ug triglycerides) ug sa diabetes, pagkaon sa igong gidaghanon sa calcium ug magnesium, ug pagkontrolar sa kapit-osan diha sa lawas ug sa emosyon. Ang pipila ka droga mahimong makapataas sa presyon sa dugo, sama sa mga tambal sa kaping-ot sa ilong, mga antacid nga daghag sodium, mga tigpaigoigo sa gana, ug mga medisinang panghupay sa sakit nga adunay caffeine alang sa mga migraine.

Segurado, kon duna kay alta presyon sa arteriya, ang imong doktor mao ang takos motambag kanimo bahin sa imong diyeta ug mga batasan, sumala sa personal nimong mga panginahanglan. Hinunoa, bisan unsay imong kahimtang, ang pagsunod sa makapahimsog nga estilo sa kinabuhi gikan sa linghod nga edad mapuslanon kanunay, dili lamang alang sa mga tawong may alta presyon kondili alang sa tanang sakop sa pamilya. Si Marian, nga gihisgotan sa sinugdan niining artikuloha, naghimog mga kausaban sa iyang estilo sa kinabuhi. Sa pagkakaron siya nagtomar ug tambal ug nagkinabuhing normal bisan pa sa iyang suliran sa panglawas. Komosta ka man? Samtang nagpaabot sa panahon nga ang tanang tawo aduna na unyay mahimsog nga kinabuhi ug “walay molupyo ang moingon: ‘Ako masakiton,’” kontrolaha ang presyon sa imong dugo!​—Isaias 33:24.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 22]

PAGBUNTOG SA TAAS NGA PRESYON SA DUGO

1. Mga Paagi nga Makatabang sa Pagkontrolar sa Taas nga Presyon sa Dugo

• Kunhori ang timbang sa lawas

• Menosi ang pagkaon ug asin

• Daghana ang pagkaon ug tugob sa potassium nga pagkaon

• Kunhori ang pag-inom ug alkoholikong ilimnon

• Pag-ehersisyo nga regular

2. Ubang mga Paagi nga Mahimong Makatabang sa Pagkontrolar sa Presyon sa Dugo

• Mga suplementong calcium ug magnesium

• Diyeta nga daghag lanotong utanon

• Kontra-pamit-os nga terapiya

3. Makatabang nga mga Lakang

• Hunong sa pagtabako

• Kontrolaha ang sukod sa cholesterol

• Kontrolaha ang diabetes

• Likayi ang mga droga nga makapataas sa presyon sa dugo

[Credit Line]

Gipahiuyon sa Ikatulong Brazilianhong Kasabotan Bahin sa Alta Presyon sa Arteriya​—Revista Brasileira de Clínica & Terapêutica.

[Mga hulagway sa panid 23]

Ang regular nga pag-ehersisyo ug makapahimsog nga diyeta makasanta ug makakontrolar sa taas nga presyon sa dugo