Pagpangitag Bahandi Diha sa Dunggoanan sa Perlas

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG BROOME usa ka lungsod sa amihanan-kasadpan sa Australia, nga gilibotan ug lawodlawod nga balas ug tubig. Paingon sa habagatan-silangan, ang Great Sandy Desert makaabot sa kinataliwad-an sa Australia. Paingon sa kasadpan, ang Dagat Indian makaabot sa baybayon sa Madagascar. Kining amihanan-kasadpang bahin sa kontinente kanunayng batibatihon sa mga unos.

Kanhi, ilalom sa tropikanhong mga balod sa Broome, ang taklobo sa perlas nagbanig nga ang Broome nailhan nga Dunggoanan sa Perlas. Ang mga pirata, mga ulipon, ug inilang mga negosyante sa perlas nahimong bahin sa buloknong kasaysayan sa Broome.

Nadiskobrehan sa Usa ka Adbenturero

Bisan pag ang Olandes nga lalaking si Dirck Hartog nagsuhid niining hilit nga bahin sa kalibotan niadtong 1616, ang kasadpang baybay sa Australia nagpabiling dili inila hangtod sa 1688. Nianang tuiga ang Ingles nga awtor, batid sa arte, ug adbenturero nga si William Dampier sulagmang nahiabot sa maong baybayon nga nagsakay sa barko sa pirata nga Cygnet. Sa pag-uli, si Dampier nagpublikar sa iyang mga kasinatian. Ang iyang mga sinulat ug mga dibuho nakadani pag-ayo sa handurawan sa iyang mga paisano nga giasayn kaniya sa Royal Navy ang usa ka barko ug gimandoan siya sa pagbiyahe aron manuhid sa New Holland, sumala sa pagtawag kaniadto sa Australia.

Ang biyahe ni Dampier sakay sa barkong iggugubat nga Roebuck giisip nga pakyas. Walay bag-ong yuta nga nadiskobrehan, ug ang biyahe natapos sa dihang nabungkag ug mitundag ang iyang dunot nang barko. Si Dampier naluwas, ug diha sa mga sinulat bahin sa iyang biyahe, gisulat niya ang pagkadiskobreg mga taklobo sa perlas.

Bahanding Naangkon sa Kapildihan sa mga Kinabuhi ug Gikan sa Butones

Ang laing 160 ka tuig miagi una pa may tawong nakaamgo sa bili sa nadiskobrehan ni Dampier. Niadtong 1854 gisugdan ang pag-anig perlas sa dapit nga ginganlan ni Dampier ug Shark Bay, apan kadtong negosyoha wala molampos sa bug-os. Kasamtangan, sa duol nga katubigan sa Nichol Bay, ang higanteng taklobo nga Pinctada maxima nakaplagan. Ang bayanan niining samag gidak-on sa plato nga taklobo mihatag sa kinanindotang tipay sa kalibotan​—usa ka materyal nga pinangita kaayo aron gam-ong butones.

Sa katuigang 1890, ang tipay nga mobilig mga 140,000 Ingles nga libra esterlina gikargag barko kada tuig paingon sa Inglaterra gikan sa nagbanig nga mga taklobo sa Broome. Bisan pag ang daghang bililhong perlas sa sulod sa mga bayanan nakaplagan, kadtong mga mutyaa maoy dugang lang nga benepisyo. Mismong bayanan ang nakamugna sa labing dakong bahandi alang sa unang inilang mga negosyanteg perlas​—bahandi nga kasagarang gibayran sa mga kinabuhi sa mga tawo.

Sa sinugdan, ang inilang mga negosyanteg perlas nag-ulog-ulog o nagpugos sa mga Aborigine didto aron mahimong mga mananalom ug perlas, usa ka trabaho nga daling nabatid sa mga Aborigine. Apan ang pagpanalom ug perlas maoy peligrosong trabaho, ug ang ubay-ubayng mananalom nalumos o gipatay sa mga iho. Ang daghang mananalom namatay usab ingong resulta sa mangil-ad nga kondisyon sa trabaho nga gipahamtang kanila sa ilang mga amo. Aron madugangan ang mga mananalom nga Aborigine, giimportar ang mga mananalom nga taga-Malaysia ug Java. Pagkahurot sa mga taklobo diha sa mas mabawng mga dapit, ang mga taklobo diha sa mas lalom nga tubig naabot sa tabang sa bag-ong naimbentong helmet sa mananalom.

Nahapay ang “Sodoma ug Gomora”

Ang mga barko sa pagpamerlas sa Broome midaghan nga mikabat ug kapin sa 400 ka barko. Ang Asianhon, Uropanhon, ug Aboriginal nga kultura napormang usa ka talagsaon ug sagad malapasong kombinasyon. Ang kahimtang sa katilingban sa maong panahon maayong pagkabatbat sa usa ka tig-anig perlas: “Ang Broome [niadto maoy] bahandianon, makasasala ug matinugotong komunidad, nga ang kanunayng paghingalan niana sa Klero ingong Sodoma ug Gomora giisip nga nahiangayng mga pagdayeg sa kauswagan sa lungsod, inay mga pasidaan bahin sa umaabot nga silot sa Diyos.”

Hinunoa, tungod sa pag-ulbo sa unang gubat sa kalibotan, ang negosyo sa tipay sa kalibotan nahugno, ug ang Broome kalit nga nahapay. Ang industriya naulian kadiyot  sa panahon tali sa mga gubat sa kalibotan, apan pagkatapos sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang Broome nakaagom ug laing katalagman. Ang plastik naimbento, ug ang plastik nga butones sa wala madugay nakakunhod sa panginahanglan sa tipay.

Paggamag Mahalong Perlas

Pagkatapos sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang usa ka Australianong delegasyon miduaw sa mga uma sa gikulturang perlas sa Ago, Hapon. Ang arte sa pagkulturag perlas nahingpit didto ni Kokichi Mikimoto pinaagi sa pagpasok sa artipisyal nga paagi ug usa ka lugas nga balas diha sa mga taklobo. Ang librong Port of Pearls nag-ingon nga gisultihan ni Mikimoto ang mga Australiano nga “ang mas nindot nga mga perlas mapatubo diha sa ilang init nga katubigan sulod sa mas dakong Australianhong bayanan [sa taklobo].” Ang iyang tambag gisunod, ug pagka-1970, ang Australianhong mga taklobo naggama na sa pipila sa kinadak-an ug labing mahalon nga gikulturang mga perlas.

Samtang ang perlas nga gikultura diha sa daghang bahin sa kalibotan moabot sa gidak-ong 11 milimetro sa diyametro, ang mga perlas sa South Sea makatubo abot ug 18 milimetro sa gidak-on. Ang usa ka tuhog lamang niining dagkong perlas mahimong mobili ug kapin sa $500,000. Dili katingalahan nga kining itlogon-ug-porma nga mga mutya gitawag nga mga diamante sa kahiladman sa dagat!

[Hulagway sa panid 14, 15]

Si William Dampier

Mananalom ug perlas nga nanguhag mga taklobo sa kadagatan amihanan sa Broome

Usa ka eksperto nagkuhag perlas gikan sa usa ka taklobo

Usa sa orihinal nga mga sakayang tigpamerlas nga giayo aron takos makalawig

Ang perlas may nagkadaiyang mga kolor (letrato gipadak-an)

[Credit Lines]

William Dampier: Sa pagtugot sa National Library of Australia - Rex Nan Kivell Collection, NK550; mananalom: © C. Bryce - Lochman Transparencies; kulentas ug eksperto: Courtesy Department of Fisheries WA, J. Lochman; barko: Courtesy Department of Fisheries WA, C. Young; perlas kon tan-awon sa duol: Courtesy Department of Fisheries WA, R. Rose