Ampingi ang Imong Igdulungog!

“Kapin sa 120 ka milyong tawo sa kalibotan nagakabungol.”​—World Health Organization.

ANG atong katakos sa pagkadungog maoy usa ka gasa nga pakahamilion. Apan, sa dihang kita magkaedad, anam-anam nga mabungol kita. Ang modernong katilingban, uban sa daghan ug lainlaing mga tingog ug kabanha nga mapagawas niini, morag nakapasamot sa pagkabungol. Usa ka dakog ranggo nga siyentipiko sa Central Institute for the Deaf, sa St. Louis, Missouri, T.B.A., miingon: “Duolan sa 75 porsiyento sa pagkabungol sa kasagarang Amerikano gipahinabo dili tungod sa pagkatigulang lamang kondili kon unsay imong nahimo diha sa imong dalunggan sa imong tibuok kinabuhi.”

Ang sobra, daklit nga pagkadungog ug kusog nga mga tingog makadaot sa delikado kaayong mga gambalay sa inner ear. Apan, kasagaran, ang pagkabungol maoy usa ka resulta sa “nag-anam-anam nga epekto sa banha nga mga trabaho, banha nga pasatiempo, banha nga mga kalihokan sa lulinghayaw,” miingon ang espesyalista sa igdulungog nga si Dr. Margaret Cheesman. Unsay imong mahimo aron maampingan ang imong igdulungog? Aron masayod sa tubag, makatabang ang pagkahibalo kon sa unsang paagi nagaobra ang imong igdulungog.

Ang mga Tingog nga Atong Mabati

Ang palibot nga atong gipuy-an morag nagkabanha. Adlaw-adlaw daghan ang naladlad sa lainlaing sukod sa gikusgon sa tingog gikan sa mga sakyanan, bus, ug mga trak sa mga karsada ngadto sa walay hunong nga kusog nga tingog sa mga gamit nga dekoryente diha sa trabahoan.

Usahay makadugang kita sa problema pinaagi sa pagliso sa volume aron mokusog ang tingog. Ang usa ka popular nga paagi sa pagpamatig musika maoy pinaagi sa mga headphone nga nataod diha sa madaladalang CD o cassette player. Sumala kang Marshall Chasin, nga kaubang nagtukod sa Musicians’ Clinics sa Canada, ang mga surbi nga gihimo diha sa Canada ug Tinipong Bansa nagpakita nga nagkadaghang batan-on ang nangabungol tungod sa paggamit ug mga headphone nga gipakusgan ug maayo ang volume.

Apan kanus-a maisip ang tingog nga kusog kaayo? Ang tingog giklasipikar sa tulo ka paagi​—sa gidugayon, sa frequency, ug sa amplitude. Ang gidugayon yanong nagpunting sa gitas-on  sa panahon nga madunggan ang tingog. Ang frequency sa tingog, o ang lebel sa gitas-on o giubson sa tingog, gisukod pinaagig mga siklo matag segundo, o hertz. Ang sukod sa madungog nga frequency alang sa normal, dili-makadaot sa igdulungog nga pagpaminaw maoy gikan sa 20 ngadto sa 20,000 ka siklo matag segundo.

Ang amplitude sa tingog, o pagkasipa, gisukod pinaagig yunit nga gitawag ug mga decibel (dB). Ang normal nga kabildohay dunay lebel sa tingog nga duolan sa 60 decibel. Ang mga espesyalista sa igdulungog nag-ingon nga kon kanunay kang makadungog ug bisan unsa nga mas kusog pa sa 85 decibel, mas dako ang purohan nga mabungol ka. Kon mas kusog ang tingog, mas daling madaot ang igdulungog. Ang magasing Newsweek nagtaho: “Ang imong dalunggan makaarang sa pagsagubang sa duha ka oras nga tingog sa nag-andar nga barina nga dekoryente (100 dB), apan dili makaarang sa pagsagubang sa kapin sa 30 minutos diha sa banha nga dulaanag video (110 dB). Ang matag 10-decibel nga pagsaka sa sukdanan sa tingog motumbas ug 10 ka pilo nga kabanha nga makabungog sa dalunggan.” Ang mga panukiduki nagpakita nga ang tingog mahimong masakit sa dalunggan sa mga 120 decibel. Sa katingalahan, ang ubang mga kasangkapang stereo sa balay makapagawas ug tingog nga kapin sa 140 decibel!​—Tan-awa ang nagaubang kahon.

Aron imong masabtan kon nganong ang kusog nga mga tingog makadaot sa imong igdulungog, atong hisgotan kon unsay mahitabo sa dihang ang mga balod sa tingog makaabot sa imong mga dalunggan.

Kon sa Unsang Paagi Nagaobraang Atong Igdulungog

Ang porma sa unorong bahin sa gawas nga dalunggan, nga gitawag ug auricle, o pinna, gidisenyo sa pagdawat sa mga balod sa tingog ug ipadala kini ngadto sa kanalkanal sa dalunggan, diin kini sa ulahi makaabot sa espeho sa dalunggan. Niining yugtoa ang mga balod sa tingog mopakurog sa espeho sa dalunggan, ug kini, sa baylo, mopakurog sa tulo ka bukog sa middle ear. Dayon, ang mga pagkurog ipasa ngadto sa inner ear, usa ka punog-pluwido nga sac nga naputos sa bukog. Dinhi ang mga pagkurog moagi sa pluwido diha sa cochlea, ang pormag-umang nga parte nga makadungog diha sa inner ear nga dunay mga selula nga buhokbuhok. Ang pluwido sa cochlea motukbil sa ibabawng parte sa mga selula nga buhokbuhok nga mopalihok sa mga nerbiyos. Kini nga mga paglihok ipasa ngadto sa utok, diin didto kini badbaron ug hubaron ingong tingog.

Ang limbic system motabang sa utok sa paghukom kon unsang mga tingoga ang pamatian ug unsa ang dili-pamatian. Pananglitan, ang inahan tingali wala sa buot nga makadungog ug normal nga mga tingog sa mga bata nga nagdula, apan siya moigking dayon sa usa ka tingog sa kalit nga kahadlok. Ang pagpamati pinaagi sa duha ka dalunggan makapaarang kanato sa pagpamati ug stereo nga matang sa tingog, nga mapuslanon kaayo. Kini makapaarang kanato sa pag-ila  kon diin gikan ang mga tingog. Apan, kon ang tingog nalangkit na ug pagsulti, ang utok makasabot lamang ug usa ka mensahe sa usa ka higayon. “Mao nga,” matod pa sa librong The Senses, “sa dihang mamati ka sa usa ka tawo samtang nakig-estorya diha sa telepono, ang mga tawo dili dayon makadungog kon unsay gisulti sa tawo sa ilang tapad.”

Kon sa Unsang Paagi ang Kabanha Makadaot sa Atong Igdulungog

Aron mahanduraw kon sa unsang paagi ang kusog nga tingog makadaot sa atong igdulungog, tagda ang mosunod nga panagtandi. Ang usa ka dokumento nga nagreport bahin sa panukiduki labot sa kahilwasan gikan sa kapeligrohan diha sa trabahoan nagtandi sa mga membrana sa buhok sa inner ear nianang sa trigo sa kaumahan ug nagtandi sa tingog nga nagasulod sa dalunggan nianang sa hangin. Ang hinayng huyohoy, sama sa ubos ug lebel nga tingog, mopalubaylubay sa mga uhay sa trigo, apan dili magdaot sa trigo. Apan, inigkusog sa hangin, mokusog paglubay ang lindog sa trigo. Ang kalit, kusog kaayong hangin o walay hunong nga paghampak sa hinayng hangin sa dugay nga panahon makadaot sa lindog nga dili gayod maulian ug mamatay kini.

Ingon usab niini ang kabanha ug ang gagmay, delikadong mga selula nga buhokbuhok diha sa inner ear. Ang kalit nga pagpaka sa tingog makagisi sa mga tisyu sa inner ear ug magbilin kinig mga ulat nga moresulta ug pagkabungol nga dili na maayo. Dugang pa, ang dugay nga kusog kaayong lebel sa kabanha makadaot sa delikadong mga selula nga buhokbuhok nga dili na maayo. Sa dihang madaot na, kini dili makapasig-uli pag-usab. Ang resulta niini tingali mahimong tinnitus​—tingog nga naghagong, nagbagting, o nagdaguhob diha sa mga dalunggan o ulo.

Ampingi ug Palungtarag Dugay ang Kahimsog sa Imong Igdulungog

Bisan pag ang mga gene nga napanunod o wala-damha nga aksidente mahimong moresulta ug pagkabungol, kita makahimog mga panagana aron maampingan ug mapalungtad ug dugay ang kahimsog sa atong bililhong igbalati nga igdulungog. Maayong mahibalong daan bahin sa posibleng mga kapeligrohan sa igdulungog. Ang usa ka espesyalista sa igdulungog miingon nga “ang paghulat nga motungha ang problema sa dili pa mohimog aksiyon kaamgid ra sa pagbutang ug losyon sa panit nga pangontra sa init sa adlaw human nga napagba ang imong panit.”

Kasagaran depende lamang kini kon sa unsang paagi kita nagapaminaw ug dili kaayo depende sa kon unsay atong gipaminawan. Pananglitan, kon mogamit ka ug stereo nga mga headphone, basin gusto nimong pagamyon ang gikusgon sa tingog nga igo nimong madunggan ang mga tingog sa imong palibot. Kon ang stereo sa imong awto o sa balay gipakusgan nga dili na madungog ang ordinaryong panagsultihay, mahimong timaan kini nga kusog ra kaayo kini nga igong makadaot sa imong igdulungog. Ang mga eksperto nagpasidaan nga ang duha o tulo ka oras nga pagkaladlad sa tingog nga 90 decibel ang gikusgon makadaot sa imong dalunggan. Ang mga gamit nga ipansak sa dalunggan agig proteksiyon o ubang mga gamit nga pangproteksiyon maoy girekomendar matag higayon nga anaa ka sa banha nga palibot.

Maayong hinumdoman sa mga ginikanan nga mas daling madaot ang igdulungog sa mga bata kay sa mga hamtong. Hunahunaa ang posibleng kapeligrohan sa banha nga mga dulaan. Aw, ang kililing nga dulaan sa bata makaabot ug 110 decibel!

Ang atong mga dalunggan maoy delikado, gamay, ug katingalahang mga mekanismo. Pinaagi niini kita makadungog sa tanang nagkalainlain ug nindot nga mga tingog nga naglibot kanato. Siyempre, kining hamiling gasa angayng ampingan.

[Kahon sa panid 20]

Banabanang Sukod sa Decibel sa Kasagarang mga Tingog

• Pagginhawa​—10 decibel

• Paghunghong​—20 decibel

• Panagsultihay​—60 decibel

• Puliki nga trapiko​—80 decibel

• Blender sa pagkaon​—90 decibel

• Nag-agi nga tren​—100 decibel

• Demotor nga gabas​—110 decibel

• Nag-agi nga ayroplanong jet​—120 decibel

• Pagbuto sa pusil​—140 decibel

[Kahon sa panid 21]

Basig Nagkabungol Ka na Kon

• Imong pakusgan ang tingog sa radyo o TV nga alang sa uban kusog ra kaayo

• Kanunay kang mohangyo sa uban sa pagsubli sa ilang gisulti

• Ikaw kanunayng modiyong, mopaduol, ug moliso sa ulo aron madunggan ang nakigsulti kanimo

• Maglisod ka sa pagpamati sa mga publikong panagtigom o kon saba ang palibot, sama sa salosalo o sa daghag tawo nga tindahan

• Sagad magsalig ka sa uban sa pagsulti kanimo kon unsay gipanulti

[Diagram sa panid 20]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Auricle

Tulo ka bukog sa middle ear

Espeho sa dalunggan

Cochlea

Nerbiyos paingon sa utok