Globalisasyon—Ang mga Panahom ug mga Kabalaka

“Ang globalisasyon mao ang labing hinungdanong hitabo sa atong panahon sa natad sa ekonomiya. . . . Kini naghatag karon ug dili-hitupngang mga kahigayonan ngadto sa bilyonbilyong tawo sa tibuok kalibotan.”​—MARTIN WOLF, USA KA KOLUMNISTA MAYLABOT SA PANALAPI.

“Kita, ang mga tawo sa Yuta, maoy usa ka dakong pamilya. Ang bag-ong yugto nagtanyag ug bag-ong mga hagit ug bag-ong globonhong mga problema, sama sa mga katalagman sa kalikopan, pagkahurot sa mga kahinguhaan, dugoong mga panagbangi ug kakabos.”​—EDUARD SHEVARDNADZE, PRESIDENTE SA GEORGIA.

SA Disyembre 1999, usa ka miting sa World Trade Organization nga gihimo sa Seattle, T.B.A., ang gibalda sa usa ka rayot. Ang mga polis migamit ug tear gas, mga bala nga goma, ug halang nga espri aron mapasig-uli ang kahusay. Sa kataposan, gidakop nila ang gatosan ka nagprotesta.

Unsay nakapukaw niining rayot sa Seattle? Ang dakong kahangawa bahin sa kasegurohan sa trabaho, kalikopan, ug inhustisya sa katilingban. Apan, sa yanong pagkasulti, ang mga demonstrador nabalaka bahin sa globalisasyon​—sa epekto niini diha sa mga tawo ug sa planeta.

Wala pa mahanaw ang ilang mga kabalaka. Sukad sa 1999, ang mga demonstrasyon nga kontra sa globalisasyon misamot ka daghan ug kagrabe. Sa pipila ka kaso, ang mga lider sa kalibotan karon naningkamot sa paghimo sa ilang mga komperensiya diha sa hilit nga mga lugar diin ang mga nagprotesta malisdan sa pagbalda sa miting.

Siyempre, dili tanan ang naghunahuna nga hulga ang globalisasyon. Samtang ang uban nagsaway niana ingong tuboran sa mga problema sa kalibotan, ang uban nagtawag niana nga solusyon alang sa kadaghanang mga problema sa kalibotan. Tinuod, kining nagapadayong debate morag dili direktang nag-apektar sa kinabuhi sa kinabag-an sa katawhan, nga ang daghan kanila wala kaayoy kasayoran kon unsa gayoy nalangkit sa globalisasyon. Apan bisag unsa pay imong panglantaw, ang globalisasyon nag-apektar na kanimo, ug lagmit moapektar pa gani kini kanimo sa umaabot.

Unsa ba Gayod ang Globalisasyon?

Ang “globalisasyon” maoy terminong gigamit sa pipila sa paghubit sa nagkadako nga tibuok-kalibotang pagsaligay sa mga tawo ug mga nasod sa usag usa. Kining maong proseso kusog nga miuswag mga usa ka dekada na ang milabay, sa panguna tungod sa dagkong mga kauswagan sa teknolohiya. (Tan-awa ang kahon sa panid 5.) Niining panahona, ang mga grupo sa mga nasod nga nagkontrahay diha sa Bugnaw nga Gubat halos nahanaw na, ang mga pagpiot sa pamatigayon gimenosan o giwala na, ang dagkong pinansiyal nga mga merkado sa kalibotan naghiusa na, ug ang pagbiyahe mas barato ug mas sayon.

Kining nagkadako nga tibuok-kalibotang pagsaligay sa usag usa nagpatungha ug sunodsunod nga mga sangpotanan​—sa ekonomiya, politika, kultura, ug sa kalikopan. Ikasubo, ang uban niini nga mga sangpotanan makadaot. Ang publikasyon sa Hiniusang Kanasoran nga Human Development Report 1999 nag-ingon: “Ang kinabuhi sa mga tawo sa tibuok globo nalangkit nga mas bug-os, mas aktibo, ug mas direkta kay sukad masukad. Kini nagbukas ug daghang kahigayonan, nga naghatag ug bag-ong posibilidad sa makaayo ug makadaot nga  mga kaugmaran.” Sama sa daghang kalamposan sa tawo, ang globalisasyon dunay maayo ug dili-maayong mga bahin.

Mga Panahom Alang sa Mas Mauswagong Kalibotan

Tungod sa globalisasyon “ang kalibotan milambo sa natad sa siyensiya ug kultura ug daghang tawo ang nakabenepisyo usab sa ekonomiya,” nag-ingon ang mananaog ug Nobel Prize sa economics nga si Amartya Sen. Ang Human Development Report 1999 nagpunting usab nga ang globalisasyon “nagtanyag ug dakong posibilidad nga mawagtang ang kakabos sa ika-21ng siglo.” Ang hinungdan niining masanagong panglantaw mao ang dako kaayong pag-uswag gumikan sa globalisasyon. Ang kita sa kasarangang pamilya sa kalibotan karon katulo na pil-a kay sa kita niini 50 ka tuig kanhi. *

Ang ubang mga analista nakakita ug laing bentaha sa pagsaligay sa usag usa diha sa natad sa ekonomiya: Gibati nila nga tungod niini magpanuko ang mga nasod sa pagpakiggubat. Si Thomas L. Friedman, sa iyang librong The Lexus and the Olive Tree, nagtuo nga tungod sa globalisasyon “mas modaghan ang mga panukmod nga dili makiggubat ug mas modako ang galastohan sa pagpakiggubat sa mas daghang paagi kay sa bisan unsang nangaging yugto sa modernong kasaysayan.”

Ang mas pang pagsaligay sa mga tawo may posibilidad usab nga mopaarang-arang sa panaghiusa sa tibuok yuta. Ang ubang mga organisasyon sa tawhanong mga katungod nakagamit sa Internet aron sa pagpalambo sa ilang mga kawsa sa epektibong paagi. Pananglitan, ang 1997 nga internasyonal nga tratado nga nagdili sa paglubong ug mga mina sa yuta nakab-ot sa bahin pinaagi sa paggamit sa elektronik nga paagi sa pagpadalag sulat aron sa pagpalihok sa lainlaing mga grupo nga samag kawsa sa tibuok kalibotan. Kining paagiha nga naglangkit sa ordinaryong mga tawo gitawag nga “usa ka bag-ong paagi sa pagdumalag internasyonal nga diplomasya, diin ang mga gobyerno ug ang ordinaryong mga lungsoranon nagtinabangay sa pagsulbad sa globonhong krisis sa pagkamakitawhanon.”

Bisan pa niining positibong mga resulta, daghan gihapong mga tawo ang nabalaka nga ang makadaot nga mga epekto sa globalisasyon mas daghan pa kay sa mga benepisyo niini.

Mga Kabalaka Labot sa Mas Nabahinbahin nga Kalibotan

Tingali ang kinadak-ang kabalaka bahin sa globalisasyon mao ang paagi nga gipadako niini ang kalainan tali sa mga adunahan ug kabos. Bisan tuod midaghan gayod ang bahandi sa tibuok globo, kini gipanag-iya lamang sa pipila ka tawo ug pipila ka nasod. Ang limpiyo nga bili sa mga kabtangan sa 200 ka kinadatoang mga tawo sa yuta karon mas dako pa sa tiningob nga kita sa 40 porsiyento sa mga tawo nga nabuhi dinhi sa planeta​—duolan sa 2.4 ka bilyong tawo. Ug bisan tuod nagsigeg umento ang suweldo diha sa bahandianong mga nasod, diha sa 80 ka nasod nga nag-ilaid sa kawalad-on aktuwal nga mius-os ang aberids nga kita sulod sa milabayng napulo ka tuig.

Ang laing sukaranang kabalaka nalangkit sa kalikopan. Ang globalisasyon sa ekonomiya gipaluyohan sa dagkong mga negosyante nga mas interesadong moganansiya inay kay panalipdan ang planeta. Si Agus Purnomo, pangulo sa World Wide Fund for Nature sa Indonesia, nagpatin-aw sa suliran: “Kita kanunayng nakiglumba sa kaugmaran. . . . Nabalaka ako nga sulod sa usa dekada, kitang tanan daghan nag kahibalo ug magmahunahunaon na sa kalikopan, apan wala nay panalipdan pa.”

Ang mga tawo nahingawa usab bahin sa ilang  mga trabaho. Ang mga trabaho ug ang kita nag-anam ka walay-katinoan, samtang ang globonhong paghiusa sa mga korporasyon ug ang grabeng indigay nagpugos sa mga kompaniya sa pagpayano ug paghimo nga mas episyente sa ilang mga palakaw. Ang pagpatrabaho ug pagpalagpot sa mga trabahante sumala sa presenteng mga panginahanglan sa merkado daw makataronganon alang sa usa ka kompaniya nga nagtinguha sa pagpauswag sa ganansiya niini, apan nagpahinabo kini ug dakong kagubot ug kalisdanan sa kinabuhi sa mga tawo.

Ang globalisasyon sa pinansiyal nga mga merkado maoy hinungdan sa laing makapahuyang nga kahimtang. Ang internasyonal nga mga tigpamuhonan magpahulam tingali ug dagkong kantidad sa salapi ngadto sa nagakaugmad nga mga nasod apan sa ulahi kalit nga magbawi sa ilang kuwarta sa dihang dili na maayo ang kalaoman sa ekonomiya. Kanang pagbawi sa dagkong kantidad sa salapi makapabanlod sa daghang nasod ngadto sa krisis sa ekonomiya. Ang krisis sa salapi sa Sidlakang Asia niadtong 1998 maoy hinungdan nga 13 ka milyong tawo ang nawad-ag trabaho. Sa Indonesia, bisan kadtong mga trabahante nga wala mataktak sa ilang trabaho nakasinati nga nakunhoran ug 50 porsiyento ang aktuwal nga mapalit sa ilang kuwarta.

Nan, masabtan nga ang globalisasyon nagpatunghag mga kabalaka ug mga panahom. May katarongan ka ba nga mabalaka sa globalisasyon? O makadahom ka ba nga pauswagon niini ang imong kinabuhi? Ang globalisasyon ba naghatag kanatog rason nga maghupot ug masanag nga panglantaw sa umaabot? Ang among sunod nga artikulo magtubag niining mga pangutanaha.

[Footnote]

[Blurb sa panid 3]

Ang limpiyo nga bili sa 200 ka kinadatoang mga tawo sa yuta molapas sa gitingob nga kita sa 40 porsiyento sa populasyon sa kalibotan

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 5]

ANG TEKNOLOHIYA NGA NAGPAPOSIBLE SA GLOBALISASYON

Ang teknolohiya bug-os nga nag-usab sa komunikasyon sulod sa miaging dekada. Ang pagpakigsulti sa mga tawo ug pagbaton ug impormasyon​—halos bisan diin sa kalibotan​—nahimong mas dali, mas barato, ug mas sayon.

TELEBISYON Kadaghanang tawo sa kalibotan karon makatan-aw nag telebisyon, bisan pag wala silay ilaha. Pagka-1995, dihay 235 ka TV alang sa matag 1,000 ka tawo sa tibuok kalibotan, halos duha ka pilo sa gidaghanon sa 1980. Ang usa lang ka gamay nga satellite dish makapaarang sa mga tawo nga nagpuyo sa hilit nga mga lugar sa pagkadungog ug mga balita gikan sa lainlaing mga dapit sa kalibotan. “Karon, wala gayoy nasod nga dili maabot sa globonhong palaumagian sa balita,” nag-ingon si Francis Fukuyama, usa ka propesor sa politikanhong ekonomiya.

INTERNET Mga 300,000 ka bag-ong mga tiggamit ug kompiyuter ang mogamit sa Internet kada semana. Sa 1999 gibanabana nga 700 ka milyong tawo ang gidahom nga mogamit sa Internet sa tuig 2001. “Ang resulta,” matod sa awtor nga si Thomas L. Friedman, “mao nga karon pa mahitabo sukad sa kasaysayan sa kalibotan nga daghan kaayong tawo ang makabatog kasayoran bahin sa kinabuhi sa ubang mga tawo, sa nagkalainlaing mga produkto ug mga ideya.”

TELEPONO Ang fiber-optic nga mga kable ug mga satellite network nakapakunhod pag-ayo sa balayranan sa telepono. Ang bayranan sa tres-minutos nga tawag gikan sa New York ngadto sa London mius-os gikan sa $245 sa 1930 ngadto sa $.35 cents sa 1999. Ang mga wireless network nakapahimo sa cellular nga telepono nga sama ka ordinaryo sa kompiyuter. Sa pagkatapos sa tuig 2002, aduna unyay gibanabana nga usa ka bilyong tawo nga mogamit ug mga cellular nga telepono, ug daghan niini nga mga tiggamit ang makagamit sa ilang mga telepono sa pagbukas sa Internet.

MICROCHIP Ang tanang kahinguhaan nga gihisgotan sa ibabaw, nga gipauswag kanunay, nagdepende sa mga microchip. Sulod sa milabayng 30 ka tuig, ang computing power sa mga microchip midoble matag 18 ka bulan. Sukad masukad karon pa nahitabo nga daghan kaayong impormasyon ang natipigan diha sa gamay kaayong luna.