Makasulbad ba Gayod sa Atong mga Problema ang Globalisasyon?

“Ang globonhong kasilinganan nga atong gipuy-an karon, sama sa kadaghanang mga kasilinganan, dili gayod mithianon; daghan kinig depekto. Dili maangayon ang pagtratar sa tanang molupyo niini; sila dili managsamag mga kahigayonan. Milyonmilyon ang nahikawan pag-ayo nga wala gani sila maghunahuna nga sakop sila sa usa ka silinganan.”​—“OUR GLOBAL NEIGHBOURHOOD.”

SI Fatima, nga nagpuyo sa usa ka dakong siyudad sa Aprika, naghunahuna nga bulahan siya. Maayo gani kay duna siyay repridyeretor. Apan ang balay sa iyang pamilya maoy usa lamang ka barongbarong nga sin nga gipatindog ubay sa tulo ka marmol nga lubnganan. Sama sa tunga sa milyon nga ubang mga molupyo, siya nagpuyo diha sa usa ka dakong menteryo. Ug bisan ang menteryo naghuot na. “Daghan kaayong tawo ang namalhin dinhi,” siya mireklamo, “ilabina dinhi sa mga lubnganan.”

Mga 15 kilometros gikan sa balay ni Fatima nahimutang ang usa ka eksklusibo nga bag-ong pundok sa mga tinukod, nga kompleto sa maluhong mga restawran ug dulaanag golp nga dunay 27 ka lungag. Ang bayad sa usa ka dula sa golp mas dako pa kay sa binulan nga suweldo sa kada tawo niining nasora sa Aprika. Ang kakabos kanunayng naghasol sa siyudad, apan ang mga dulaanag golp​—usa ka simbolo sa mga membro sa alta sosyedad​—maoy bag-ong butang ug sa samang higayon maoy butang nga makalagot. Sa atong globonhong kasilinganan, ang kaluho ug tumang kakabos parehong naglungtad sa makuyaw nga paagi.

Ang Wadi Hadhramaut, nga naglikoliko latas sa umaw nga yuta sa Yemen sa Tungang Sidlakan, maoy usa ka karaang ruta sa panon sa mga magpapanaw diin nagkatag ang karaang mga siyudad. Sa daklit nga pagtan-aw, morag walay nausab niining hilit nga walog. Apan ang panggawas nga dagway mahimong malimbongon. Sa kasikbit nga siyudad sa Saywūn, ang museyo nagpatabang sa usa ka graduwado sa unibersidad sa pag-andam ug Web site nga naglista sa tanang bahandi niini. Bisan tuod ang graduwado maoy usa ka babaye nga lumad sa maong  dapit, siya nag-eskuyla sa Ohio, T.B.A. Karong panahona, ang mga tawo ug mga ideya labi pang mokaylap sa tibuok yuta kay sukad masukad.

Duha ka libong kilometro pakasadpan, sa Sahara, usa ka komboy sa tulo ka trak ang nag-aginod pahabagatan diha sa usa ka hilit nga dalan. Si Mashala, usa sa mga drayber, nag-ingon nga siya naghatod ug mga telebisyon, video recorder, ug satellite dish. Siya mismo nahibalo sa mga panghitabo sa kalibotan pinaagi sa pagtan-aw sa mga balita sa Amerika diha sa TV. Sa akong lungsod “kaming tanan dunay mga satellite dish,” matod niya. Pipila lang ka dapit sa yuta ang dili maabot sa globonhong palaumagian sa balita.

Ang kanunay ug sayon nga pagbiyahe sa mga tawo sa tibuok kalibotan, pagkaylap sa mga ideya, balita, kuwarta, ug teknolohiya nakapatunghag bag-ong globonhong kasilinganan nga makahatag ug mga benepisyo. Ang globalisasyon nakatabang sa pagsabwag sa lokal nga kultura sa Yemen ug nakapaarang kang Mashala nga mokita ug hangtod $3,000 alang sa tulo ka semana nga biyahe. Apan ang kuwarta dili maapod-apod sa tanan. Si Fatima ug ang iyang mga silingan nagtan-aw sa pipila lang ka tawo nga nakatagamtam sa mga benepisyo sa globalisasyon, samtang sila nagpabilin diha sa kakabos.

Bisan tuod ang atong globonhong kasilinganan dili gayod mithianon, ang proseso sa globalisasyon lagmit dili na mabali. Ang mga tawo ba dili na motan-aw sa ilang mga TV, maglabay sa ilang mga cellular nga telepono, magguba sa ilang mga kompiyuter, ug mohunong sa pagbiyahe ngadto sa laing mga nasod? Ang mga nasod ba maningkamot sa pagpalain sa ilang kaugalingon sa bug-os gikan sa ubang bahin sa kalibotan, sa politikal ug ekonomikanhong paagi? Daw dili gayod kana mahitabo. Walay gustong mosalikway sa mga benepisyo sa globalisasyon. Apan komosta ang nag-uban nga mga problema? Kini dugang ug dugang nga nakapabalaka, ug kini nakaapektar sa kinabuhi sa tanan. Susihon nato sa daklit ang pipila ka mas grabeng segundaryong mga epekto sa globalisasyon.

Ang Nagakadakong Kalainan

Ang pag-apod-apod sa bahandi sa yuta dili gayod maangayon, kondili ang ekonomikanhong globalisasyon nakapadako hinuon sa kalainan tali sa dato ug pobre. Tinuod, morag ang pipila ka nagakaugmad nga mga nasod nakabenepisyo gumikan sa ilang pagkahimong bahin sa globonhong ekonomiya. Ang mga eksperto nangangkon nga sulod sa milabayng napulo ka tuig, ang gidaghanon sa mga tawo nga nag-ilaid sa kawalad-on didto sa India mius-os gikan sa 39 porsiyento ngadto sa 26 porsiyento ug nga ang Asia sa katibuk-an nakaeksperyensiya ug susamang pag-arang-arang sa kahimtang. Usa ka pagtuon nagpakita nga niadtong 1998, 15 porsiyento na lang sa populasyon sa Sidlakang Asia ang nagpaigo sa $1 kada adlaw, kon itandi sa 27 porsiyento napulo ka tuig ang miagi. Apan, ang kahimtang sa tibuok yuta dili malaomon.

Sa sikbit-Sahara nga Aprika ug sa ubang dili kaayo ugmad nga mga dapit, ang kita sa pagkatinuod mius-os sa milabayng 30 ka tuig. “Gipasagdan sa internasyonal nga komunidad . . . ang duolan sa 3 ka bilyong tawo​—halos katunga sa gidaghanon sa tanang tawo​—nga magpaigo sa $2 o menos pa kada adlaw diha sa usa ka kalibotan nga hilabihan ka daghag bahandi,” nag-ingon si Kofi  Annan, sekretaryo-heneral sa HK. Usa sa dagkong mga hinungdan niining dako nga kalainan sa kahimtang mao ang interes sa kaugalingong pinansiyal nga kaayohan. “Sa tibuok kalibotan, ang pribadong pinansiyal nga mga merkado nagpasagad sa mga kabos,” miingon si Larry Summers, kanhing sekretaryo sa buhatan sa pamahandi sa T.B. “Ang naandang mga bangko dili magtukod ug sanga diha sa kabos nga mga komunidad​—tungod kay dili sila mokita diha.”

Ang dakong kalainan sa kita tali sa dato ug pobre nagbahinbahin sa mga tawo ug sa mga nasod. Dili pa dugay kanhi ang bahandi sa kinadatoang tawo sa Tinipong Bansa milapas sa tiningob nga limpiyong bili sa kabtangan sa kapin sa 100 ka milyon sa iyang kaubang mga Amerikano. Ang globalisasyon nakatabang usab sa pag-uswag sa dato nga mga kompaniya nga namuhonan sa daghang nasod nga halos mao nay nagkontrolar sa merkado sa kalibotan labot sa pipila ka mga produkto. Pananglitan, sa 1998 napulo lang ka kompaniya ang nagkontrolar sa 86 porsiyento sa $262-bilyong negosyo sa telekomunikasyon. Ang impluwensiya diha sa ekonomiya niining mga kompaniya nga namuhonan sa daghang nasod kasagarang molabaw nianang iya sa mga gobyerno ug, sumala sa giingon sa Amnesty International, “ang tawhanong mga katungod ug mga katungod sa pamuo dili maoy ilang prioridad.”

Masabot kon nganong ang mga organisasyon sa tawhanong mga katungod nabalaka nga ang dakong bahin sa bahandi sa kalibotan gihuptan sa pipila lamang ka bulahang mga tawo. Gusto ba nimong magpuyo sa usa ka kasilinganan diin ang kinadatoang 20 porsiyento mokita ug 74 ka pilo nga labaw pa kay sa kinapobrehan? Ug tungod sa telebisyon, ang nag-ilaid sa kawalad-on nga 20 porsiyento sa katawhan nasayod gayod kon sa unsang paagi nagkinabuhi ang ilang dato nga mga silingan, apan halos wala silay purohan nga mapauswag ang ilang kaugalingong kahimtang. Ang tumang kawalay-kaangayan diha sa globonhong kasilinganan dayag nga magpatunghag kagubot ug kahigawad.

Ang Globalisasyon sa Kultura

Ang laing bahin nga angayng kabalak-an adunay kalabotan sa kalainan sa kultura ug sa pagkaylap sa materyalistikong mga prinsipyo. Ang pagbayloay ug mga ideya maoy hinungdanong bahin sa globalisasyon, ug kining talagsaong hitabo gipaposible ilabina sa Internet. Ikasubo, ang Internet wala lamang gamita sa pagpakaylap ug mapuslanong impormasyon, kultura, ug komersiyo. Ang ubang mga Web site nagpasiugda sa pornograpiya, rasismo, ug pagsugal. Ang pipila naghatag gani ug espesipikong mga instruksiyon kon unsaon paghimog ginama-sa-balay nga mga bomba. Sumala sa giingon ni Thomas L. Friedman, “diha sa Internet, dali ra kaayong makakaplag ug impormasyon nga maghaylo sa usa sa pagpahinabog kadaot. Makakita ka ug morag tinuod nga beer hall nga gitigoman sa mga neo-Nazi o mga basahon sa tawong mahiligon sa pornograpiya, . . . ug walay mopugong o modirehir kanimo.”

Ang telebisyon ug ang mga sine dunay dakong impluwensiya sa panghunahuna sa mga tawo. Ang mga pelikula kasagarang naggikan sa Hollywood, ang pangunang himoanan sa tibuok kalibotan sa hinandurawng mga sugilanon. Ang mga prinsipyo nga gibanaag niining dako kaayong industriya sa kalingawan kasagarang nagpasiugda sa materyalismo, kapintasan, o imoralidad. Kini tingali lahi kaayo sa lokal nga mga kultura diha sa daghang nasod sa kalibotan. Bisan pa niana, ang mga gobyerno, edukador, ug mga ginikanan nalisdan gayod sa pagsumpo sa maong kiling.

“Gusto namo ang kultura sa T.B.,” miingon ang usa ka molupyo sa Havana, Cuba, ngadto sa bisita nga taga-Amerika del Norte. “[Kami] nakaila sa tanan ninyong mga artista sa Hollywood.” Ang kultura sa Kasadpan nagpasiugda usab sa fast food ug  mga soft drink. Usa ka negosyante nga taga-Malaysia miingon: “Ang bisan unsa nga gikan sa Kasadpan, ilabina kon gikan sa Amerika, nagustoan sa mga tawo dinhi. . . . Gusto nilang mokaon sa pagkaon sa Kasadpan ug mahisama sa mga taga-Kasadpan.” Ang pangulo sa Havana College masulub-ong miingon: “Ang Cuba dili na usa ka isla. Wala nay isla. Adunay usa lamang ka kalibotan.”

Ang makaylapon nga kultura sa Kasadpan nag-apektar sa mga panahom ug tinguha sa mga tawo. “Ang pagpaningkamot nga dili maiwit sa mga silingan maylabot sa materyal nga mga kabtangan nausab gikan sa pagpaningkamot nga matupngan ang napalit sa silingan ngadto sa pagpangagpas sa mga estilo sa kinabuhi sa mga dato ug bantogan nga gihulagway diha sa mga salida sa sine ug telebisyon,” nag-ingon ang Human Development Report 1998. Dayag nga ang kinabag-an sa katawhan dili gayod makakab-ot nianang maong estilo sa kinabuhi.

Solusyon ba ang Globalisasyon?

Sama sa daghang proyekto sa katawhan, ang globalisasyon napamatud-ang mapuslanon ug makadaot. Naghatag kinig mga bentaha sa ekonomiya ngadto sa pipila, ug tungod niini nagsugod ang yugto sa globonhong mga komunikasyon. Bisan pa niana, ang nakabentaha niini mao ang mga dato ug impluwensiyal inay ang mga pobre ug ang mga nanginahanglan. Ug ang mga kriminal ug mga virus sa sakit mas episyente pang nagpahimulos sa mga bentaha sa globalisasyon kay sa mga gobyerno.​—Tan-awa ang mga kahon sa mga panid 8 ug 9.

Sa dakong bahin, tungod sa globalisasyon misamot ka dako ang mga problema nga daan nang naglungtad dinhi sa atong dili-hingpit nga kalibotan. Inay kay magtanyag ug solusyon sa mga suliran sa kalibotan, kini nahimong bahin sa problema. Ang pagkabahinbahin sa katilingban tungod sa kahimtang sa kinabuhi migrabe, ug ang kahigawad midako. Ang mga gobyerno sa tibuok kalibotan nakigbisog sa pagpahimulos sa mga benepisyo sa globalisasyon samtang nanalipod sa ilang mga molupyo batok sa makadaot nga mga epekto niini. Molampos ba sila? Ang globalisasyon ba nga magpakitag pagkamabination ngadto sa ubang mga tawo mao ang sulbad? Ang sunod nga artikulo magtuki niining mga pangutanaha.

 [Mga kahon/Mga hulagway sa panid 8, 9]

ANG GLOBALISASYON SA KRIMEN UG TERORISMO

Ikasubo, ang mga galamiton alang sa pamatigayon ug komersiyo dali rang himoong mga galamiton sa krimen. “Samtang ang mga korporasyon nga namuhonan sa daghang nasod nanguna sa organisadong paningkamot sa paghimong globonhon sa ekonomiya sa kalibotan, ang ‘mga kriminal nga may mga gaway sa daghang nasod’​—ang organisadong mga sindikato sa krimen​—dali ra usab nga nagpahimulos sa globalisasyon,” nag-ingon ang Human Development Report 1999. Sa unsang paagi ang organisadong krimen nakabenepisyo gikan sa globalisasyon?

Ang ilegal nga mga organisasyon nga nagnegosyog droga nakakaplag ug daghang bag-ong mga kahigayonan sa paghimong legal konohay sa ilang bilyong-dolyar nga ilegal nga mga ganansiya. Ang pagwagtang sa daghang adwana ug ang pagdaghan sa mga tawong nagabiyahe mas nakapasayon usab sa ilegal nga mga organisasyon sa pagdala ug ilegal nga mga droga gikan sa usa ka nasod o kontinente ngadto sa lain. Makaiikag nga sa mga tuig sa 1990 ang produksiyon sa cocaine midoble ug ang produksiyon sa opyum mitriple. Ang internasyonal nga mga grupo sa Mafia nakaugmad usab ug dakog-kita nga negosyo diha sa prostitusyon. Kada tuig, sila magpadala ug mga 500,000 ka babaye ug mga batang babaye ngadto sa Kasadpang Uropa aron himoong mga pampam​—ang kadaghanan gipadala nga supak sa ilang kagustohan.

Ang mga sindikato sa krimen, sama sa mga korporasyon nga namuhonan sa daghang nasod, nagpalig-on sa ilang gahom ning milabayng mga tuig. Daghan ang adunay globonhong kalihokan, ug gibanabanang moganansiya sila ug $1.5 ka trilyon kada tuig​—labaw pa sa gross national product sa Pransiya. *

Ang Internet napamatud-an usab nga usa ka maayo kaayong galamiton alang sa limbongan nga mga batid sa kompiyuter. Sa 1995 ang usa ka hacker nangawat ug impormasyon nga giingong mokantidad ug $1 ka milyon maingon man sa 20,000 ka numero sa pribadong mga kredit kard. “Ang pagpangawat pinaagi sa paggamit sa bag-ong teknolohiya dili kaayo peligroso ug mas dakog ganansiya,” matod ni José Antonio Soler, usa ka Katsila nga magbabangko.

Ang mga terorista naggamit usab sa mga galamiton sa globalisasyon. Tungod sa globonhong pagsibya sa balita, ang pagpangidnap sa pipila ka mga turista nga taga-Kasadpan diha sa hilit nga suok sa planeta makatabang sa paghatag ug dihadihang publisidad sa halos bisan unsang mga reklamo labot sa politika.

 WALA-KINAHANGLANANG “MGA MAGPAPANAW”

Ang mga sakit ug mga tawo mahimong mopanaw sa tibuok globo, ug ang uban niana makamatay. “Ang kusog nga pagkaylap sa mga tawo, mga manggad, ug mga ideya mao ang pangunang rason sa globalisasyon sa sakit,” miingon si Propesor Jonathan M. Mann, usa ka eksperto bahin sa pagkaylap sa mga sakit. “Ang kalibotan tulin nga nahimong mas daling maapektohan sa pagdagsang ug, labing kuyaw, sa pagkaylap ug bisan pagkatap sa tibuok globo sa bag-o ug karaang mga sakit nga mananakod.”

Ang pagkaylap sa AIDS maoy komon nga pananglitan sa pagkadali rang maapektohan sa tibuok yuta, nga karon mopatay na ug mga tulo ka milyong tawo kada tuig. Sa pipila ka nasod sa Aprika, ang mga health worker nahadlok nga ang sakit sa ngadtongadto mopatay ug dos-tersiya sa tanang batan-ong lalaki ug babaye. “Bisan pa sa daghan nang milenyo nga pagkaylap sa mga sakit, gubat ug gutom, wala pa mahitabo sukad sa kasaysayan ang ingon niini ka daghang nangamatay taliwala sa mga batan-on,” nagtaho ang Joint United Nations Programme on HIV⁄AIDS.

Ang mga mikrobyo ug mga virus dili lang kay mao ra ang wala-kinahanglanang mga “magpapanaw” sa tibuok yuta. Ang mga mananap, tanom, ug mga insekto nakaikyas gikan sa ilang naandang pinuy-anan ug nakasulod sa ubang mga kontinente. Ang usa ka espisye sa malalang bitin nga gikan sa Australia sa pagkakaron nagdaghan na diha sa mga Isla sa Pasipiko, dayag nga kini wala mamatikding nakasakay sa ayroplano. Napatay na niini halos ang tanang langgam sa lasang sa Guam. Ang water hyacinth nga gikan sa Amerika del Sur mikatap na sa 50 ka nasod sa tropiko, diin gisampongan niini ang mga kanal ug gidaot ang mga punong. “Tungod sa nakasulod nga ‘langyaw’ nga mga tanom ug hayop, ang globonhong ekonomiya lagmit nga migasto ug gatosan ka bilyong dolyar kada tuig ug mikaylap usab ang mga sakit ug nahitabo ang dakong kadaot sa ekolohiya,” nagtaho ang International Herald Tribune.

[Footnote]

[Mga hulagway]

PAGPAYUHOT UG KUWARTA

Diha sa usa ka kargamento sa mga dulaang oso

PAGPAYUHOT UG COCAINE

$4,000,000 ang kantidad sa cocaine nga nakit-an diha sa usa ka sakyanan alang sa paglingawlingaw nga nasakmit diha sa kinasang-an sa utlanan

BIOTERORISMO

Ang mga sundalo nangitag anthrax diha sa Capitol Hill, Washington, D.C.

PAGPAMOMBA

Usa ka bomba nga gibutang diha sa awto ang mibuto sa Israel

PAGKAYLAP SA AIDS SA TIBUOK GLOBO

Grabe kaayo ang pagkaylap sa AIDS didto sa Habagatang Aprika nga ang ubang publikong mga ospital dili na modawat ug mga pasyente

PAGSULOD SA MGA ESPISYE

Halos mapuo na sa kapehong mga bitin sa kahoy ang mga langgam sa lasang sa Guam

WATER HYACINTH

Gisampongan niining tanoma ang mga kanal ug mga tampi sa suba diha sa mga 50 ka nasod

[Credit Lines]

Money and cocaine smuggling: James R. Tourtellotte and Todd Reeves/U.S. Customs Service; bioterrorism: AP Photo/Kenneth Lambert; burning bus: AP Photo/HO/Israeli Defense Forces; child: AP Photo/Themba Hadebe; snake: Photo by T. H. Fritts, USGS; water hyacinth: Staff CDFA, California Dept. of Food & Agriculture, Integrated Pest Control Branch

[Mga hulagway sa panid 7]

Ang globalisasyon sa ekonomiya nakapadako sa kalainan tali sa dato ug pobre

[Credit Lines]

UN PHOTO 148048/J. P. Laffont-SYGMA

[Mga hulagway sa panid 10]

Ang Internet gigamit sa pagpasiugda sa terorismo