Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Risgo sa Binugang Aso

“Ang 30 minutos lang nga pagkaladlad sa binugang aso sa sigarilyo makadaot na sa kasingkasing sa himsog nga tawong dili hinabako,” nag-ingon ang Globe and Mail sa Canada diha sa taho bahin sa usa ka bag-ong pagtuon sa Japan. Naggamit sa bag-ong teknolohiya sa ultrasound, direktang nasukod sa mga tigpanukiduki sa Osaka City University ang dili-maayong mga epekto sa binugang aso diha sa mga selulang endothelium nga nahimutang sa mga lungag sa kasingkasing ug sa kaugatan. Kon himsog, kining maong mga selula makapausbaw sa maayong sirkulasyon sa dugo pinaagi sa pagtabang nga malikayan ang pagdaghan sa taliti diha sa mga bungbong sa kaugatan ug ang pagpanibug-ok sa dugo. Nakaplagan sa mga tigpanukiduki nga ang agos sa dugo diha sa kasingkasing sa mga dili hinabako “maoy mga 20 porsiyento nga mas maayo kay nianang sa mga hinabako. Apan human maladlad sa binugang aso sulod lang sa 30 minutos,” ang agos sa ilang dugo sama na sa agos sa dugo sa mga hinabako. Sumala sa tigpanukiduki nga si Dr. Ryo Otsuka, “kini maoy direktang pamatuod nga ang binugang aso dunay makadaot nga epekto sa sirkulasyon sa dugo diha sa kasingkasing sa mga dili hinabako.”

 Bag-ong “Atlas” sa Polusyon sa Kahayag

“Nawala na ang Milky Way,” matod sa taho sa mantalaang Science, “dili tungod sa usa ka kosmikong katalagman, kondili tungod kay ang hayag nga mga suga sa atong nagkadakong mga siyudad nagpahinabo sa mga bituon sa atong galaksiya nga dili na makita sa kadaghanang mga tawo sa Uropa ug Amerika. Kining hilabihan ka daghang artipisyal nga kahayag nakapabalaka sa mga astronomo tungod kay makabalda kini sa ilang mga obserbasyon.” Aron matabangan ang nabalisa nga mga astronomo, ang mga siyentipiko sa Italya ug Tinipong Bansa naggama ug bag-ong atlas nga naglatid sa polusyon sa kahayag sa tibuok kalibotan. Dili sama sa unang mga mapa nga nagpakita lang sa lokasyon sa “hayag nga mga suga nga nagkatag diha sa mga kontinente magabii,” ang bag-ong atlas, nga makita diha sa Internet, “naglakip sa mga mapa sa kontinente ug pipila pa ka detalyadong mga mapa nga, pananglitan, nagpakita sa kaklarohon sa mga bituon sa lainlaing mga bahin sa Uropa,” matod sa Science.

Pagmapa sa Salog sa Dagat

Ang mga siyentipiko sa Bedford Institute of Oceanography sa Nova Scotia maoy nanguna sa paggamit sa naglungtad nga teknolohiya aron mamapa ang salog sa dagat, nagtaho ang Financial Post sa Canada. Naggamit ug mga multibeam sound wave, ang teknolohiya nakapaarang sa mga siyentipiko sa pagmugnag three-dimensional nga hulagway sa salog sa dagat. Sa kataposang hugna, “ang mga video kamera nga makontrolar gikan sa halayo gipadala ngadto sa salog sa dagat ug mikuhag mga sampol nga materyal.” Sumala sa taho, “ang mga benepisyo nga mabatonan sa pagmapa sa salog sa dagat malagmit nga dako kaayo.” Ang mga espisye nga nahimutang sa usa ka bahin sa kinailadman sa dagat “makuha ug mahaw-as nga dili matandog ang ubang mga bahin sa salog sa dagat. Matino usab sa mga kompaniya sa telekomunikasyon ang labing hilwas ug labing maayong puwesto diin iplastar ang mga kable sa ilalom sa dagat. Ang mga kompaniya sa aseite makapahiluna ug mga makinarya alang sa pagkuhag aseite diha sa mga dapit diin kini dili moresulta sa kadaot ug daghang aseite ang makuha.” Ang maong pagmapa makapaposible usab sa pagkuhag balas ug graba nga dagaya kaayo diha sa salog sa dagat. Kini “mahimong mas barato ug mas hilwas diha sa pipila ka kahimtang” kay sa pagkubkob sa mga bakilid, matod sa Post.

Pagsabot sa Sakit sa Hunahuna

“Usa sa upat ka tawo sa kalibotan maapektohan sa sakit sa hunahuna o sa nerbiyos sa usa ka yugto sa ilang kinabuhi,” nagtaho ang World Health Organization (WHO). Bisan pag daghang sakit sa hunahuna ang matambalan ra, halos dos-tersiya sa mga nag-antos niini dili gayod magpatambal sa doktor. “Ang sakit sa hunahuna dili usa ka kakulangan o kapakyasan nga gipahinabo sa indibiduwal mismo,” matod ni Dr. Gro Harlem Brundtland, direktor heneral sa WHO. “Gani, kon duna may kakulangan o kapakyasan, kini anaa sa atong paagi sa pagsanong sa mga tawo nga dunay mga sakit sa hunahuna ug sa utok.” Siya midugang: “Naglaom ko nga kining maong taho magwagtang sa dugay nang mga pagduhaduha ug pagtuo ug unta maoy sinugdanan sa usa ka bag-ong yugto sa pag-atiman sa panglawas sa publiko diha sa natad sa kahimsog sa hunahuna.” Kon ibase sa kaugmaran sa panglawas sa pagkakaron, “ang sakit nga depresyon . . . gidahom nga mahimong ikaduha pag-abot sa 2020, segunda lang sa sakit sa kasingkasing apan molabaw sa tanang ubang mga sakit,” matod sa WHO. Apan, kon matambalan sa hustong paagi, ang mga nag-antos “makatagamtam ug mapuslanong kinabuhi ug mahimong hinungdanong bahin sa ilang mga komunidad.”

“Insenso Mahimong Makadaot sa Imong Panglawas”

“Ang kahumot sa insenso mahimong makadaot sa imong panglawas,” nagtaho ang magasing New Scientist. “Ang pagsunog ug insenso, nga popular tungod kay makatabang sa meditasyon ug pagtambal nga kasagarang gamiton sa mga Budhista, Hindu ug mga Kristiyano diha sa ilang mga balay ug mga dapit sa pagsimba, nagladlad sa mga tawo sa peligrosong mga sukod sa aso nga puno sa mga kemikal nga makakanser.” Ang usa ka tem sa mga tigdukiduki nga gipangulohan ni Ta Chang Lin sa National Cheng Kung University sa Tainan, Taiwan, “nangolekta ug mga sampol sa hangin nga gikan sa sulod ug sa gawas sa usa ka templo sa Tainan City ug nagtandi niini sa mga sampol nga gikan sa kinasang-ang dalan sa trapiko,” matod sa taho. “Ang kabug-osang mga sukod sa mga PAH [polycyclic aromatic hydrocarbon] sa sulod sa templo maoy 19 ka pilo nga mas taas kay sa hangin sa gawas ug mas taas ug gamay kay sa hangin diha sa kinasang-ang dalan.” Sumala sa New Scientist, ang usa sa mga sangkap niini, ang “benzopyrene, nga maoy gituohan nga hinungdan sa kanser sa baga diha sa mga hinabako,” namatikdan sa sukod nga “moabot ug 45 ka pilo nga mas taas kay sa diha sa mga balay diin ang namuyo nanabako.”

Modernong Pagpasig-uli sa Marmol

“Ang mga siyentipiko nakadiskobre ug lahi kaayong pamaagi nga niana sila magpatungha ug marmol gikan sa bakterya sulod lang sa pipila ka adlaw,” nag-ingon ang The Times sa London. Ang gigming nga calcinogenic nga bakterya, nga kinaiyanhong makita sa yuta, buhion diha sa laboratoryo ug padaghanon diha sa likido nga dunay pectin. Sa dihang mahurot na ang suplay sa mineral nga pagkaon niini, ang bakterya mamatay ug mopatunghag puro nga calcium carbonate​—marmol​—nga likido. Kini nga likido, sa dihang iespri ngadto sa mga eskultora ug sa ubang mga marmol nga nadaot tungod sa kadugayon o pagkaladlad sa lainlaing klima, mopatunghag nipis nga lut-od nga mosuhop ug magpalig-on sa marmol. Si John Larson, nga nangulo sa pagtipig sa mga eskultora sa National Museums and Galleries sa Merseyside, Inglaterra, nag-ingon nga tungod kay nihit na karon ang dekalidad nga marmol, mas bentaha ang bag-ong pamaagi sanglit ang likidong marmol dali rang magama ug daghan pay magama nga barato kaayo nga walay makadaot nga segundaryong mga epekto.

Pagpangawat Diha sa Ngalan sa Diyos

“Tigdumala ako sa mga kalihokan sa pamuhonan sulod sa 20 ka tuig, ug akong nakita nga mas daghang kuwarta ang gikawat diha sa ngalan sa Diyos kay sa laing paagi,” matod ni Deborah Bortner, presidente sa North American Securities Administrators Association. “Sa dihang mamuhonan ka, dili ka angayng magmasaligon tungod lang kay giawhag ka sa ngalan sa imong relihiyon o tinuohan.” Sumala sa magasing Christian Century, “sa miaging tulo ka tuig, ang mga tigdumala sa mga kalihokan sa pamuhonan sa 27 ka estado nagsumbong sa ginatos ka tawo ug mga kompaniya kinsa naggamit sa relihiyosong mga tinuohan aron makuha ang pagsalig sa mga tigpamuhonan. . . . Sa usa ka nabaniog nga kaso nga mikabat [ug kapin sa lima ka tuig],” ang usa ka Protestanteng organisasyon “nakatigom ug kapin sa $590 milyones gikan sa kapin sa 13,000 ka tigpamuhonan sa tibuok nasod. Ang organisasyon gisirhan sa 1999 sa mga tigdumala sa kalihokan sa pamuhonan sa estado ug tulo sa mga opisyales niini miangkong sad-an sa mga sumbong sa pagpangilad.” Tulo ka uban pang mga kaso “maoy hinungdan sa katibuk-ang $1.5 ka bilyong kapildihan,” nagtaho ang Christian Century.

Nagkadaghan ang Katalagman Tungod sa Pag-init sa Kalibotan

“Human itaho ang kalit nga pagdaghan sa mga katalagman nga gipahinabo sa klima sa ulahing bahin sa katuigang 1990,” gibati sa Red Cross nga “ang internasyonal nga hinabang dili makahatag ug igong tabang aron masumpo ang epekto sa pag-init sa kalibotan,” nag-ingon ang Guardian Weekly sa Britanya. “Sa tinuig niini nga Taho sa mga Katalagman sa Kalibotan, ang International Federation of Red Cross ug Red Crescent Societies nag-ingon nga ang mga baha, bagyo, pagdahili sa yuta ug mga hulaw, nga mikabat ug mga 200 kada tuig sa wala pay 1996, permanenteng miuswag ngadto sa 392 sa 2000.” Kay nahadlok nga modaghan pa gayod ang kinaiyanhong mga katalagman, si Roger Bracke, ang pangulo sa pederasyon sa mga kalihokan sa paghatag ug mga hinabang panahon sa katalagman, miingon: “Dunay kinutoban sa kon unsay mahimo sa paghatag ug hinabang; nahadlok kami nga moabot ang punto nga dili na kami makahatag ug hinabang.” Sumala sa Guardian, “ang mga baha maoy hinungdan sa kapin sa dos-tersiya sa [211 ka milyong] tawo matag tuig sa aberids nga naapektohan sa kinaiyanhong mga katalagman sulod sa milabayng dekada. Ang gutom tungod sa hulaw nag-apektar ug duolan sa ikalimang bahin niini, ug maoy hinungdan sa kadaghanang kamatayon: mga 42% nianang tanang kamatayon gipahinabo sa kinaiyanhong mga katalagman.”