Usa ka Talagsaong Dangpanan sa Ihalas nga mga Hayop sa Mediteranyo

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ESPANYA

 SULOD sa libolibong katuigan, gipamutol sa daghang nasod nga nahimutang sa utlanan sa Mediteranyo ang ilang kalasangan, ang ilang mga sibsibanan nangaupaw tungod sa sobrang pagpasibsib, ug gipangayam ang ubang ihalas nga mga hayop nga halos nakapuo niini. Pipila ka dapit na lang ang nahibilin karon nga wala kahilabti. Apan, sa usa ka dapit sa Espanya, tungod sa lainlaing mga sirkumstansiya dunay gamayng dapit nga nagpabilin nga halos wala maunsa. Ang ngalan niini maoy Monfragüe, nga nagkahulogang “Lisod Sugokon nga Bukid.”

Bisan pa niana, ang pagkahilit niining bahina sa Espanya dili igo aron mapanalipdan ang mga pinuy-anan niini. Maayo na lang, ang mga mag-uuma nga nagpuyo sa rehiyon nga naglibot sa Monfragüe nagbatasan sa usa ka paagi sa pagdumala sa binuhi nga hayop nga hinungdanon kaayo sa pagpreserbar sa bililhong nahibilin nga dakong luna sa lumad nga lasang nga nagtabon kaniadto sa kabungtoran sa Mediteranyo. Ang napreserbar nga kakahoyan nailhang dehesa, o “daghag kahoyng sibsibanan.”

Usa ka Paagi sa Panguma nga Makahatag ug Kaayohan sa Ekolohiya

Sa mga kasiglohan kanhi ang mga magbabaol sa Extremadura (ang rehiyon sa Espanya nga nahimutangan sa Monfragüe) nakadiskobre nga ang mga lasang sa robles nga dili madagdag ang dahon nga nagtabon sa yuta makahatag ug kinahanglanong landong ug pagkaon sa ilang mga hayop. * Busa imbes putlon ang tanang kahoy aron makatagana ug yuta nga kasibsiban, nagbilin sila ug ubay-ubayng mga robles aron dunay gagmayng mga hawan sa tunga sa mga kahoy. Ilang gipul-ongan usab ang mga kahoy aron modaghan ang sanga. Ang landong niining dagkong punoan sa kahoyng robles nahimong proteksiyon sa kabalilihan sa ubos, ug ang daghang makuhang mga acorn niini nahimong sustansiyadong pagkaon sa baka ug sa mga baboy. Kay napreserbar man niini nga dehesa ang dakodakong bahin sa orihinal nga landong gikan sa mga dahon, daghang lumad nga mga espisye sa mga langgam ug hayop ang mabuhi.

Ang duha ka suba, ang Tagus ug ang Tiétar, moagi sa dehesa, nga nakapatunghag mga lugot ug dayon ang tubig niini mag-abot sa tiilan sa bukid sa Monfragüe. Sa kataposan, sa 1979, ang bukiron nga lugar nga maoy utlanan niining duha ka suba ug nga nagpreserbar sa orihinal nga lasang sa Mediteranyo nga mas maayo kay sa bisan unsa pang uban nahimong natural nga reserbasyon alang sa mga tanom ug hayop. Ang parke gitukod tungod kay sa pagkakaron ang Monfragüe giisip nga usa sa labing maayong pagkapreserbar nga dangpanan sa ekosistema sa Mediteranyo.

Mga Langgam sa Bibliya

Bisag gamay ra ang luna sa parke, kini nahimong dangpanan sa genet (usa ka matang sa milo), pula nga osa, ihalas nga baboy, ug sa maikyason nga Spanish lynx, nga usa sa labing nameligrong mapuo nga hayop nga sus-an sa Uropa. Apan, kay ang kadaghanan sa mga hayop mogawas lamang magabii, ang mga bisita  sa buntag lagmit makakita ug nindot nga mga langgam nga mangdadagit nga daghan kaayo sa maong lugar. Ang kadaghanan niining mga langgam nga mangdadagit sa Mediteranyo nabuhi usab sa kayutaan sa Bibliya.

Sa tungatunga sa ika-19ng siglo, ang naturalista nga si H. B. Tristram nakamatikod nga halos sa tanang dapit nga iyang giadtoan sa Palestina, makakita siya ug mga griffon vulture nga naglupadlupad sa kalangitan. Sama usab niini ang ikaingon sa Monfragüe, diin 400 ka parisan ang nagsalag diha sa batoong mga pangpang nga nag-umbaw sa mga suba nga Tagus ug Tiétar. Inigsalumsom sa adlaw, daghang buwitre ang maglupadlupad ibabaw sa ilang mga salag nga para sa tanan, nga morag napuntikpuntikan ug itom ang panganod sa kagabhion tungod sa porma sa ilang dagkong mga lawas. *

Ang puti nga mga stork, nga magsalag diha sa daang mga bilding sa daghang bahin sa Uropa, magsalag gihapon diha sa mga kahoyng robles sa bahin sa Monfragüe, diin sila midaghan. (Salmo 104:17) Nagpahimulos sa mainit nga hangin nga nagsaka uban sa mga stork mao ang imperial ug golden nga mga agila, nga mapailobong mosaka paglupad ug magpaayon-ayon paglupad duyog sa hangin, ‘nga nagtan-aw sa halayo’ nga kanunayng nagpangita ug tukbonon.​—Job 39:27-​29.

Ang mas tulin ug mas daghan kay sa agila mao ang mga red kite, nga modaghan panahon sa mga bulan sa ting-init. Lain pa, ang hait kaayog panan-aw nga mga black kite kanunayng magpatrolya sa mga suba sa parke, nga sa tanang panahon nagpangitag isda nga ilang masikop gikan sa tubig.​—Job 28:7.

Ang ubang mga langgam nga mangdadagit, sama sa eagle owl ug barn owl, manglupad inigkagabii. Ang eagle owl magsalag diha sa hilit nga mga lungag sa bato sa Monfragüe, usa ka pinuy-anan nga susama nianang sa awaaw nga kalumpagan sa karaang Babilonya, diin gitagna ni manalagnang Isaias nga mahimong pinuy-anan usab niini.​—Isaias 13:21.

Pagpreserbar ug Pagpasig-uli sa Dangpanan

Ang ihalas nga mga bulak nakahatag ug kolor sa dagway sa parke, ilabina sa tingpamulak. Ang maluming nga puting mga bulak sa rock rose, uban sa mga pungpong sa purpura nga lavender, halos motabon sa tanang mga bakilid nga walay mga kahoy. Ug sa magsingabot na ang ting-init, ang mga poppy nga makita bisan asa nakadugang ug kolor nga eskarlata diha sa lunhawng sibsibanan.

Ang pagpreserbar niining bililhon kaayong pinuy-anan mao karon ang gihatagan ug dakong pagtagad sa mga awtoridad sa parke. Alang niana nga katuyoan, sila puliki nga nananom ug lumad nga mga espisye sa mga kahoy aron mailisan ang gipananom niadto nga mga kahoyng pino ug eucalyptus nga gidala gikan sa ubang dapit nga dili makabenepisyo sa ihalas nga mga mananap. Nakigkooperar usab sila sa lokal nga mga magbabaol sa pagpanalipod sa kanait nga mga dehesa, nga nagdasig kanila sa pagpananom pag-usab ug mga kahoyng robles kon gikinahanglan. Hinaot nga kining maong mga pamaagi mohatag ug kasegurohan aron mapreserbar kining talagsaong dangpanan sa ihalas nga mga hayop sa Mediteranyo.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Gikan sa wala ngadto sa tuo: Mga baka nga nanibsib sa halapad nga kakahoyan, usa ka genet, ug pula nga osa

[Hulagway sa panid 18]

Itom nga buwitre

[Hulagway sa panid 18]

Eagle owl

[Hulagway sa panid 18]

Golden eagle

[Credit Line]

Fotos: Cortesía de GREFA