Ang Dugayng Pakigbisog Batok sa Pagpangulipon

“Kini ang kahulogan sa pagkaulipon: pagaabusohan ug antoson kini, nga pinugos sa kabangisan aron antoson ang dili-makataronganong tratasyon.”—Euripides, usa ka Gregong tagsulat ug dula sa ikalimang siglo W.K.P.

ANG pagpangulipon adunay taas ug sagad ngil-ad nga kasaysayan. Sukad sa panahon sa labing unang mga sibilisasyon sa Ehipto ug Mesopotamia, ang gamhanang mga nasod nag-ulipon sa ilang mas mahuyang nga mga silingan. Sa ingon nga paagi ang usa sa labing makapasubo nga mga sugilanon sa inhustisya sa tawo nagsugod.

Panahon sa ikaduhang milenyo W.K.P., ang Ehipto nag-ulipon sa usa ka tibuok nasod nga lagmit may milyonmilyong tawo. (Exodo 1:​13, 14; 12:37) Sa dihang ang Gresya nagmando sa Mediteranyo, ang daghang Gregong mga pamilya may labing menos usa ka ulipon​—sama ra nga ang kasagarang pamilya sa pipila ka nasod karong adlawa tingali adunay usa ka kotse. Ang Gregong pilosopo nga si Aristotle nagpakamatarong nianang batasana pinaagi sa pag-ingon nga ang mga tawo nabahin sa duha ka matang, nga mao ang mga agalon ug ang mga ulipon, nga ang nahauna may kinaiyanhong katungod sa pagmando, samtang ang naulahi natawo lamang aron mosunod.

Ang mga Romano mas nagduso sa pagpangulipon kay sa mga Grego. Sa mga adlaw ni apostol Pablo, tingali katunga sa populasyon sa siyudad sa Roma​—lagmit ginatos ka libong tawo​—maoy mga ulipon. Ug ang Imperyo sa Roma daw nagkinahanglan ug tunga sa milyon nga ulipon kada tuig sa paggamag mga monyumento, pagtrabaho sa mga minahan, pagtikad sa mga uma, ug pag-alagad ingong mga kawani sa dagko kaayong mga puy-anan sa mga adunahan. * Kadtong dinakpan sa gubat kasagarang gigamit ingong mga ulipon, busa ang way-katagbawan  nga panginahanglan sa Roma alang sa daghan pang ulipon maoy kusganong panukmod aron ipadayon sa imperyo ang pagpakiggubat.

Bisan tuod ang pagpangulipon mius-os ug diyutay sa pagkapukan sa Imperyo sa Roma, ang batasan nagpadayon. Sumala sa Domesday Book (1086 K.P.), ang mga ulipon maoy 10 porsiyento sa mga mamumuo sa Inglaterra sa Edad Medya. Ug ang mga ulipon nabatonan gihapon pinaagi sa pagpanakop. Ang Iningles nga pulong “slave” (ulipon) naggikan sa pulong “Slav,” sanglit ang Slavic nga mga katawhan maoy dakong bahin sa mga ulipon sa Uropa sa sinugdan sa Edad Medya.

Hinuon, sukad sa panahon ni Kristo walay kontinente ang nakasinatig mga kadaot gumikan sa pagpalit ug pagbaligyag mga ulipon nga sama sa Aprika. Bisan una pa sa panahon ni Jesus, ang karaang mga Ehiptohanon nagpalit ug nagbaligyag Etiopianhong mga ulipon. Latas sa mga 1,250 ka tuig, ang gikalkulong 18 ka milyong Aprikano gidala ngadto sa Uropa ug sa Tungang Sidlakan aron matagan-an ang panginahanglan sa mga ulipon sa maong mga dapit. Tungod sa pagkolonisar sa mga kayutaan sa Amerika sugod sa ika-16 nga siglo, ang usa ka bag-ong baligyaan ug ulipon nabuksan, ug ang pagpatigayon ug ulipon tabok sa Atlantiko sa wala madugay nahimong usa sa labing dakog-sapi nga mga negosyo sa yuta. Gikalkulo sa mga historyano nga tali sa 1650 ug 1850, kapin  sa 12 ka milyong ulipon ang gikuha gikan sa Aprika. * Daghan ang gibaligya diha sa mga baligyaan ug ulipon.

Mga Pakigbisog Batok sa Pagpangulipon

Latas sa kasiglohan, ang mga indibiduwal ug mga nasod nakigbisog aron makagawas sa pagkaulipon. Sa unang siglo sa wala pa si Kristo, si Spartacus maoy nanguna sa kasundalohang may 70,000 ka ulipong Romano diha sa pakyas nga pagpakigbugno alang sa kagawasan. Ang rebolusyon sa mga ulipong taga-Haiti, mga duha ka siglo kanhi, mas malamposon, nga misangpot sa pagkatukod sa independenteng gobyerno niadtong 1804.

Hinuon, ang pagpangulipon naglungtad ug mas dugay sa Tinipong Bansa. Dihay mga ulipon nga nakigbisog pag-ayo sa pagpagawas sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga minahal. Ug dihay gawasnong mga tawo nga sinserong nakigbisog batok sa pagpangulipon pinaagi sa pagdepensa sa kawsa nga papason kini o tabangan ang nanglayas nga mga ulipon. Bisan pa niana, sa hinapos lang sa ika-19ng siglo nga ang maong batasan sa kataposan gidili sa balaod sa tibuok nasod. Apan komosta man karong adlawa?

Nakawang ba ang mga Pakigbisog?

“Walay usa ang pagahimoong ulipon o paalagaron; ang pagpangulipon ug ang pagnegosyog mga ulipon igadili sa tanang matang niini,” mao ang pahayag sa Unibersohanong Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod. Ang maong tumong, nga madasigong giproklamar niadtong 1948, maoy hamili gayod. Daghang sinserong mga tawo ang nagdedikar sa ilang panahon, kusog, ug mga kahinguhaan sa pagkab-ot sa maong tumong. Bisan pa niana, ang kalamposan dili sayon nga kab-oton.

Sumala sa gipadayag sa nag-unang artikulo, ang milyonmilyong tawo nagbudlay gihapon nga wala suweldohi diha sa ngil-ad nga mga kahimtang, ug daghan kanila gipalit o gibaligya nga supak sa ilang kabubut-on. Bisan pa sa maayog-tuyo nga paningkamot nga wad-on ang pagpangulipon​—ug sa pagpirma sa internasyonal nga mga kasabotan nga idili kini​—ang tinuod nga kagawasan alang sa tanan nagpabiling idlas nga tumong. Tungod sa tibuok-yutang ekonomiya ang sekretong negosyo sa mga ulipon nahimong usa ka dakong panapi. Sa kaatbang, daw gihugtan sa pagpangulipon ang pangupot niini diha sa pipila ka seksiyon sa katawhan. Wala na bay paglaom ang kahimtang? Tan-awon nato.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 4, 5]

Kadtong gidala gikan sa Aprika sa barko nga sakyanan ug mga ulipon (ibabaw) sagad gibaligya kanhi diha sa mga baligyaan ug ulipon sa Amerika

[Credit Lines]

Godo-Foto

Archivo General de las Indias