Pagnabigar nga mga Bituon ang Giya

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HAWAII

SA MGA kasiglohang milabay una pa gilawig ni Christopher Columbus ang Dagat Atlantiko, gitadlastadlas na sa mga sakayanon sa Polynesia ang libolibong kilometros nga Dagat Pasipiko diha sa kahoyng mga sakayan, nga ginabigar ang kaislahan sulod nianang gitawag ug Polynesian triangle. Sa unsang paagi nadiskobrehan sa mga taga-Polynesia ang mga pundok sa isla nga nasakop niining dakong rehiyon? Sulagma lang ba nga nadiskobrehan nila kining maong mga isla?

Kon ang mga taga-Polynesia dunay klarong plano bahin sa ilang destinasyon, sa unsang paagi nakanabigar sila sa ilang mga sakayan nga walay mga tsart, magnetikong kompas, o ubang mga instrumento nga gigamit sa mga eksplorador sa Kasadpan?

Ang tubag dili lamang magbutyag nga maayo ang mga pamaagi sa taga-Polynesia sa pagnabigar kondili makatukmod usab kanato sa pagdayeg pa gayod sa kahusay ug gambalay sa atong kalibotan ug sa uniberso.

Unang Duha ka Teoriya

Dili tanang siyentipiko ug mga eskolar ang modawat dayon sa ideya nga ang mga taga-Polynesia nakanabigar nga dunay girumbo nga direksiyon gikan sa usa ka isla ngadto sa lain. Si Thor Heyerdahl, usa ka eksplorador nga taga-Norway, nagbanabana nga ang mga taga-Polynesia sa sinugdan maoy taga-Amerika del Sur ug nga ang mga sakayanon nakaabot sa mga isla sa Pasipiko pinaagi sa pagpaanod-anod sa mga sulog ug sa hangin sa dagat.

Aron mapamatud-an kini nga teoriya, si Heyerdahl ug lima ka tripulante nga taga-Scandinavia milawig gikan sa kasadpang baybay sa Peru sa sakayan nga gama sa kahoyng balsa. Sila milawig ngadto sa Dagat Pasipiko hangtod nga napadpad ang ilang sakayan sa mga sulog nga pakasadpan. Human sa 101 ka adlaw ug 7,000 kilometros nga paglawig, si Heyerdahl ug ang iyang mga tripulante midunggo sa pulo nga kagaangan sa Raroia sa Tuamotu Archipelago. Busa, sa talagsaon kaayong paagi, napasundayag ni Heyerdahl nga posibleng naggikan ang mga taga-Polynesia sa Amerika del Sur pinaagi sa pagpaanod-anod sa mga sulog. Apan wala makombinsir ang tanang eskolar sa gipasundayag ni Heyerdahl.

Ang usa nga wala makombinsir niini mao si Andrew Sharp, usa ka historyador nga taga-New Zealand. Diha sa iyang librong Ancient Voyagers in Polynesia, nga gisulat sa 1963, siya naghisgot ug daghang kaplag maylabot sa arkeolohiya ug pinulongan ingong ebidensiya nga nagpaluyo sa mas tradisyonal nga mga hunahuna taliwala sa mga historyano ug mga eksperto​—nga ang mga taga-Polynesia sa sinugdanan naggikan sa kasadpan. Apan, wala usab siya motuo nga maayong-laking mga sakayanon ang mga taga-Polynesia.

Bisan tuod miadmitir si Sharp nga may posibilidad nga ang mga sakayanon milawig nga walay mga instrumento diha sa dug-ol nga panaw, siya miingon nga imposible gayod nga ang mga taga-Polynesia nahibalo kon asa sila padulong diha sa usa ka panaw nga kapin sa 500 kilometros. Siya nagtuo nga ang tanang isla nga ilang naagian sa dugayng panaw sulagma lang nga nakit-an.

 Eksperimentong mga Biyahe

Kay nagtuo nga wala hatagig igong pasidungog ni Heyerdahl ug ni Sharp ang karaang mga taga-Polynesia ingong mga sakayanon ug mga nabigador, si Dr. David Lewis, nga taga-New Zealand, midesidir sa pagpasundayag nga kasaligan ang karaang mga paagi sa pagnabigar. Milawig sakay sa modernong catamaran nga walay kompas ug mipanaw nga mga bituon, adlaw, ug dagkong mga balod sa lawod lang ang gamit nga giya, siya milampos sa paglawig gikan sa Tahiti ngadto sa New Zealand sa 1965, usa ka biyahe nga mikabat ug kapin sa 3,000 kilometros! Ang panaw ni Lewis nakapukaw ug kaikag sa kinaraan nga mga pamaagi sa pagnabigar ug sa karaang mga ruta sa pagpanaw. Usa ka tawo nga nainteres niining malamposong panaw mao si Ben Finney.

Usa ka propesor sa antropolohiya sa University of Hawaii, si Finney nakatuon sa karaang paagi sa Polynesia sa pagdisenyo ug paghimog sakayan sa daghang tuig. Siya ug ang pipila niya ka kauban sa Polynesian Voyaging Society naghimog 20-metros nga duhay-kasko nga sakayan, nga ilang ginganlag Hokule‛a, usa ka Hawaiianong pulong nga nagkahulogang “Bituon sa Kalipay.” Bisan pag gama ang Hokule‛a sa sintetikong mga materyales imbes sa naandang mga materyales sama sa kahoyng koa, ang disenyo sa sakayan kaamgid sa kinaraang paagi sa pagkagama, dagway, ug gikusgon sa paglawig.

Ang unang biyahe sa Hokule‛a gihimo sa Mayo 1, 1976, sa dihang migikan kini sa isla sa Maui sa Hawaii ug mipaingon sa Tahiti. Kay wala na may makamao sa Polynesia sa pagtultol sa dulnganan ug pagnabigar pinaagi sa mga bituon, ang ekspertong sakayanon nakita sa gawas sa Kaislahan sa Hawaii. Busa, si Mau Piailug, usa ka maayong-laking nabigador nga taga-Micronesia maoy napili aron manimon sa Hokule‛a sa unang biyahe niini. Mikabat ug 31 ka adlaw nga gitadlas sa Hokule‛a ang libolibong kilometros nga panaw ngadto sa Tahiti.

Ang malamposong panaw nakatukmod sa pagbuhi pag-usab sa kultura sa tibuok Polynesia ug napasig-uli ang interes sa kinaraang paagi sa pagnabigar ug paghimog sakayan. Sa mga tuig nga misunod, ang susamang mga biyahe gihimo diha sa mga isla sa Polynesian triangle, sama sa Hawaii, New Zealand (nailhan usab nga Aotearoa), Rarotonga (sa Cook Islands), ug Easter Island (nailhan usab nga Rapa Nui). Ang kadaghanan niining maong mga biyahe gipangunahan ni Nainoa Thompson, usa ka nabigador nga natawo sa Hawaii nga nagtuon ilalom kang Piailug.

Karaang mga Paagi sa Pagnabigar

Sa unsang paagi nalawig sa mga taga-Polynesia ang kapin sa libolibong kilometros nga walay mga instrumento? Sumala pa kang Dennis Kawaharada sa Polynesian Voyaging Society, ang adlaw mao ang pangunang giya. Ang eksaktong mga lugar diin kini mosubang ug mosalop mopaila sa eksaktong mga direksiyon sa maadlaw. Sa magabii, irumbo sa sakayanon ang sakayan sa dulnganan niini pinaagi sa paggamit sa dapit nga subanganan ug salopanan sa mga bituon.

Bisan pag walay bituon nga mosubang ug mosalop sa partikular nga direksiyon nga girumbo sa sakayan, ang ubang mga bituon sa kalangitan magamit ingong mga giya. Gawas sa mga bituon, gamiton usab sa mga sakayanon ang bulan ug ang lima ka makitang mga planeta ingong dugang nga mga giya aron makapabilin sa hustong direksiyon.

Sa maadlaw ug sa natabonan-sa-panganod nga mga gabii nga walay makitang mga bituon, ang sakayanon makapanimon sa sakayan pinaagi sa paggamit sa hangin ug sa dagkong mga balod (nga nalangkit sa direksiyon sa subanganan ug salopanan sa adlaw). Sumala pa kang Kawaharada, “ang dagkong mga balod nagpanaw nga dili dala sa hangin o bagyo nga naghuyop kanila, o nga nagpabilin human nga ang bagyo nga naghuyop kanila milurang na.”

Busa, ang maong dagkong mga balod maoy mas kasaligang giya kay sa mobungkag nga mga balod nga dala sa nagbalibali nga hangin sa palibot. Sanglit ang dagkong mga balod naglihok sa tul-id nga direksiyon, mahimong itunong sa sakayanon ang sakayan paingon sa girumbo nga direksiyon. Ang paglihok sa sakayan samtang naglawig kini nga nag-ubay o nagsungsong sa dagkong mga balod mopaila sa sakayanon kon ang sakayan nagpaingon ba sa hustong direksiyon.

Ang ebidensiya nagpakita nga ang karaang mga taga-Polynesia naggamit sa mga bituon o mga planeta ug mga puwersa sa kinaiyahan ingong giya sa pagpanimon sa ilang sakayan paingon sa girumbo nga direksiyon nga kapin sa libolibong kilometros. Apan bisag unsa pa ka maayong-laki sa mga sakayanon, wala untay mosaler sa ilang mga pamaagi kon wala pay mahapsayng kahikayan nga nagmando sa natural nga giya nga ilang gigamit, sama sa lugar nga subanganan ug salopanan sa mga bituon.

 Kapin sa 2,700 ka tuig kanhi, gipasidunggan ni manalagnang Isaias ang Dakong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, tungod sa kahusay nga makita sa kalangitan, sa dihang siya misulat: “Iyahat ang inyong mga mata sa itaas ug tan-awa. Kinsay naglalang niining mga butanga? Mao ang Usa nga nagpatungha sa ilang panon nga hilabihan ka daghan, siya nagtawag kanilang tanan pinaagi sa ngalan. Gumikan sa kadagaya sa dinamikong kusog, kay siya usab mabaskog sa gahom, walay usa kanila ang nawala.”​—Isaias 40:26; Salmo 19:1.

Ang salmista gidasig usab sa pagsulat nga ang Diyos “nagaihap sa gidaghanon sa mga bituon; silang tanan gitawag niya sa ilang ngalan.” (Salmo 147:4) Ang mga taga-Polynesia nakakita sa kahapsay sa mga bituon sa kalangitan sa ibabaw nila ug nakahimo sa paggamit niini agig giya sa ilang pagsuhid sa Dagat Pasipiko. Dili ba nagpamatuod kini sa ideya nga ang atong uniberso maoy produkto sa usa ka Maglalalang nga hilabihan ka intelihente ug organisado?

[Mapa/Mga hulagway sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Fiji

POLYNESIAN TRIANGLE

Hawaii

Samoa

Tonga

New Zealand

Cook Islands

Tahiti

Marquesas Islands

Tuamotu Archipelago

Tubuaï Islands

Easter Island

[Hulagway]

Ang duhay-kasko nga sakayan nga “Hawai‘iloa” gihimo sa 1993 nga gigamitan ug mas daghang naandang mga materyales kay sa kaamgid nga sakayan niini, ang “Hokule‘a”

[Credit Line]

Hawai‘iloa on pages 21 and 23: © Monte Costa