Aduna bay Solusyon?

UNSAY imong himoon sa usa ka butang nga wala na nimo kinahanglana? Morag sayon ra ang pag-ingong “ilabay.” Apan, dili gayod sayon ang paglabay sa basura. Asa kini ilabay? Usa ka Italyanhong asosasyon alang sa kalikopan nagbanabana nga ang bildong botelya nga ilabay sa dagat dangtan ug 1,000 ka tuig una madugta. Sa kasukwahi, ang mga tisyu madugta sa tulo lang ka bulan. Ang upos sa sigarilyo makahugaw sa dagat ug kutob sa 5 ka tuig; ang plastik nga mga bag, 10 ngadto sa 20 ka tuig; mga gamit

 nga gama sa naylon, 30 ngadto sa 40 ka tuig; mga lata, 500 ka tuig; ug polystyrene, 1,000 ka tuig.

Kusog kaayo ang pagdaghan sa maong mga basura. Karong panahona daghag mapalit sa mga baligyaanan, ug kita gustong patuohon sa mga panganunsiyo nga gikinahanglan nato kining tanan. Ang mantalaan sa Britanya nga The Guardian pintok nga misulti: “Gipabati kita sa mga panganunsiyo nga gikinahanglan nato ang mga butang nga wala nato kanhi gihunahuna nga atong gikinahanglan.” Sa pagkatinuod, gitental kita sa pagpalit sa kinabag-ohang butang sa baligyaanan, sa kahadlok nga basin dili unya nato masulayan kon unsay bag-o. Ug, siyempre, sa terminolohiya sa panganunsiyo, ang “bag-o” nagkahulogang “mas maayo ug mas dekalidad,” samtang ang “daan” nagkahulogang “menos ug kinaraan.”

Sa ingon, kita sagad nga giawhag sa pagpalit ug bag-o imbes ipaayo ang daan. Gipangatarongan nga ang pagpuli sa daang mga butang mas praktikal ug madaginoton kay sa pagpaayo niini. Usahay tinuod kana. Apan, ang paglabay sa daang butang ug pagpuli niinig bag-o kasagarang gastoso ug dili na unta kinahanglan.

Daghang produkto karon ang gidisenyo nga ilabay ra human gamita. Tingali lisod kining ayohon​—usa ka punto kini nga angay natong hunahunaon sa dihang mamalit. Usa ka Alemang magasin alang sa mga mamamalit miingon: “Mas dali nang madaot ang matag produkto. Ang uso kagahapon, dili na uso karon ug kasagarang ilabay ra sa basurahan. Sa ingon, ang bililhon unta nga gam-onong materyales sa matag adlaw mahimo nang walay-pulos nga basura!”

Kining patuyang nga pagpamalit makahatag ba gayod ug kaayohan sa mga mamamalit? Ang tinuod, ang makapahimulos mao lang kadtong mga negosyo nga gustong mokita. Ang senemanang mantalaan sa Switzerland nga Die Weltwoche nangatarongan: “Seguradong mahugno ang ekonomiya kon ang tanan mogamit sa iyang muwebles ug awto sa iyang tibuok kinabuhi o bisan doble sa gidugayon sa iyang paggamit niini karon.” Ang pagkahugno sa ekonomiya dili maoy sulbad, sanglit tungod niini mawad-an usab ug trabaho ang mga mamamalit. Nan, unsa man ang mga solusyon sa hilabihan ka daghang basura?

Ilabay, Iresiklo, o Kunhoran?

Ang pipila ka industriyalisadong mga nasod misagop ug sayon nga solusyon pinaagi sa yanong pagpadala sa ilang mga biya ngadto sa kabos nga kanasoran. Pananglitan, ang usa ka taho nag-ingon nga “diha sa usa ka iladong lugar sa Nigeria, 3,500 ka tonelada sa makahilong mga kemikal nakaplagan nga nagtulo gikan sa kapin sa 8,000 ka tayaong mga baril, nga naghilo sa yuta ug sa tubig ilalom sa yuta.” Ang maong metodo sa pagdispatsar sa biya mopatim-aw nga dili praktikal nga solusyon ni usa ka maayong paagi sa pagtratar sa uban.

Komosta ang bahin sa pagresiklo sa wala-kinahanglanang mga butang aron magamit pa imbes nga basta na lang ilabay? Siyempre, sa maong mga programa kinahanglang bahigon sa mga mamamalit ang ilang basura ngadto sa lainlaing mga kategoriya, nga gibaod na diha sa pipila ka mga dapit. Tingali moingon ang mga opisyales nga bahigon ang basura sa lainlaing kategoriya sama sa papel, karton, metal, bildo, ug organikong mga biya. Ang bildo, sa baylo, kinahanglan tingaling bahigon segun sa kolor.

Ang pagresiklo dayag nga dunay mga kaayohan. Ang librong 5000 Days to Save the Planet nag-ingon nga ang pagresiklo sa aluminum “makadaginot ug daghan kaayong enerhiya” ug “makakunhod sa kadaot sa kalikopan nga gipahinabo sa pagmina ug bauxite.” Ang libro misaysay: “Sa samang gidaghanon sa papel nga magama, ang pagresiklo mogamit ug katunga lamang nga enerhiya, ug ikanapulong bahin sa gidaghanon sa tubig. . . . Daghang biya ang masalbar, maresiklo ug magamit pag-usab. . . . Bisan pag ang mga industriya dili na makagamit pag-usab sa ilang kaugalingong mga biya, usahay ila kining maresiklo aron magamit sa uban . . . Sa Holland, nag-obra nga malamposon ang usa ka sistema sa pagbayloay ug naresiklong biya sukad pa sa unang bahin sa katuigang 1970.”

 Imbes mangitag mga paagi sa pagdispatsar sa basura, gipasiugda sa ubang mga awtoridad nga likayan ang pagpatunghag basura una sa tanan. Ang gihisgotan nga libro nagpasidaan nga “kinahanglan dayon ug aksiyon” kon buot sa tawo nga “biyaan ang mawaldasong paagi sa paggasto . . . aron mahimong madaginotong katilingban nga gamay rag usik ug menos ug konsumo sa mga kahinguhaan.”

Apan, kadtong buot nga “biyaan ang mawaldasong paagi sa paggasto” kinahanglang andam nga mogamit kutob sa mahimo sa mga butang nga ilang mapalit, nga ilabay lamang kini kon dili na gayod kini maayom-ayom. Ang mga butang nga wala na kinahanglana apan magamit pa angayng ihatag ngadto sa uban nga mogamit niini. Ang opisina sa Öko-Institut (Institute for Applied Ecology) sa Darmstadt, Alemanya, nagbanabana nga ang panimalay nga kanunayng nagsunod sa prinsipyong “Gamita, ayawg usiki” maoy 75 porsiyento nga mas menos ug basura kay sa aberids nga panimalay.

Apan sundon ba sa daghang panimalay ang maong mga prinsipyo? Morag dili. Ang problema sa mga tawo bahin sa basura maoy simtoma lamang sa mas dagko nga mga isyu. Sa mawaldasong katilingban karon, nagkadaghang tawo ang misagop sa atong matawag tingali ug mawaldasong mentalidad. Atong tukion kana nga tinamdan​—ug ang pipila ka grabeng mga panggawi nga maoy resulta niana.

Ang mga Kapeligrohan sa Mawaldasong Mentalidad

Ang mawaldasong mentalidad dili lamang makita diha sa pagkausikan sa ginagmayng mga butang. Mohimo kini sa mga tawo nga dili mapasalamaton ug dili mahunahunaon, mao nga sayon ra nilang usikan ang daghan kaayong wala-matandog nga pagkaon ug ubang mga kahinguhaan. Kadtong mga makikaugalingon ug naimpluwensiyahan sa mga uso ug sa kagustohan alang sa ordinaryong mga butang tingali kanunayng matukmod nga pulihan ug bag-o ang mga besti, muwebles, ug ubang mga butang nga maayo pag kondisyon.

Ugaling, ang mawaldasong mentalidad maglakip ug labaw pa kay sa mga butang lamang. Usa ka proyekto sa Alemanya nga ang katuyoan mao ang pagpahimulos sa mga butang sa balay nga wala na gamita miingon dili pa dugay: “Ang atong pagtratar sa atong mga muwebles, nga wala na nato magustohi ug gilabay human sa lima ka tuig aron ilisan ug bag-o, maoy atong gisundog sa atong paagi sa pagtratar sa mga tawo. Ang pangutana mao kon hangtod kanus-a nga tugotan kini sa atong katilingban.” Ang taho nagpatin-aw: “Sa dihang ang usa ka tawo dili na episyente kaayo sa iyang trabaho, siya pulihan. Total, dunay daghang trabahante nga ikapuli kaniya!”

Diha sa iyang librong Earth in the Balance, ang kanhing Bise Presidente sa T. B. nga si Al Gore misukna niining hinungdanong pangutana: “Kon karon atong giisip ang mga butang ingong gidisenyo nga ilabay human nato gamita, ingon na ba usab niana ang atong panghunahuna bahin sa atong mga isigkatawo? . . . Kita ba karon wala na magpabili sa pagkatalagsaon sa matag usa?”

Ang mga tawong nawad-ag pagpabili ug pagtahod sa uban tingali sayonan ra​—ug dili kaayo mobatig pagkasad-an​—nga talikdan ang ilang mga higala o mga kapikas. Nagkomento bahin niining maong pangisip, ang Alemang mantalaan nga Süddeutsche Zeitung nangatarongan: “Kaduha sa usa ka tuig mopalit ta ug bag-ong mga sinina, matag upat ka tuig mopalit ta ug bag-ong kotse, ug matag napulo ka tuig mopalit ta ug bag-ong muwebles sa sala; matag tuig mangita ta ug bag-ong lugar nga bakasyonan; mobalhin ta ug mga puy-anan, trabaho, negosyo​—busa nganong dili nato ilisdan ang atong kapikas?”

Ang ubang mga tawo karon morag dali  rang makadispatsar sa bisan unsa sa dihang kini makapuol na. Sa usa ka nasod sa Uropa, pananglitan, gibanabana nga 100,000 ka iring ug 96,000 ka iro ang giabandonar niadtong 1999 sa ilang mga tag-iya. Usa ka aktibista didto nga dapig sa mga mananap miingon nga ang iyang mga isigkalungsoranon “walay planong manag-iyag binuhi sa taas nga panahon. Mopalit sila ug itoy sa Septiyembre, ug dayon mag-abandonar niini [usa ka tuig sa ulahi sa dihang sila mamakasyon] sa Agosto.” Ang nakadaot pa, ang mawaldasong mentalidad naglakip sa kinabuhi sa tawo mismo.

Kawalay Pagtahod sa Kinabuhi

Daghan karon morag naghunahuna nga ang ilang kinabuhi gamay rag bili. Sa unsang paagi? Pananglitan, usa ka magasin sa Uropa nag-ingon niining bag-o pa nga nagkaarisgado ang mga batan-on niining mga katuigan dili pa dugay. Makita kini sa ilang pagkadaling moapil sa mga esport nga makapameligro sa kinabuhi. Andam nilang usikan ang kinabuhi mismo alang lamang sa pipila ka gutlo sa kalalim! Ang mga negosyanteng hakog sa ganansiya maikagong nagpahimulos niining maong hilig. Usa ka Alemang politiko nag-ingon nga ang mga tigpasiugda sa mga esport nga makapameligro sa kinabuhi “kasagarang nag-isip sa pagpanapi nga mas hinungdanon kay sa panglawas ug kinabuhi sa tawo.”

Komosta ang bahin sa pag-usik sa kinabuhi sa gisabak? Ang World Health Organization nagbanabana nga “sa tibuok kalibotan mga 75 milyones ka bata nga isamkon kada tuig wala gayod kinahanglana ni bisan kinsa. Alang sa daghang babaye ang aborsiyon mao ang bugtong kasulbaran.” Bisan human ipanganak, ang mga masuso nameligro. Sumala sa mantalaan sa Brazil nga O Estado de S. Paulo, “nagkadaghang masuso ang giabandonar diha sa kadalanan.” Ingon ba usab niana ang nagakahitabo sa inyong dapit?

Sa tibuok kalibotan karon, atong makita ang pamatuod nga ang kinabuhi sa tawo kasagarang giisip nga gamayg bili o walay bili, nga halos basta na lang usikan. Atong makita kini nga hilig diha sa kapintasan sa popular nga kalingawan, nga gipamatay sa “mga bida” ang daghan kaayong “mga kontrabida” sa usa ka pelikula o programa sa TV. Atong makita kini diha sa sunodsunod nga mapintas nga mga krimen nga milukop sa yuta, nga patyon sa mga kawatan ang ilang mga biktima aron lang makakuha ug gamayng kantidad​—o mopatay sila nga wala ray katarongan. Ug atong makita kini sa balita diha sa makapaguol nga mga taho bahin sa mga terorismo, pinugos nga pagpapahawa o pagpatay sa usa ka etnikong grupo, ug bug-os nga pagpuo sa rasa, ngatanan naglangkit sa walay-kasingkasing, tinagdaghan nga pagpatay sa mga tawo​—bililhong mga kinabuhi nga giusikan samag basura.

Tingali dili nato kalikayang magkinabuhi diha sa usa ka mawaldasong katilingban, apan atong malikayan ang pagsagop sa mawaldasong mentalidad. Ang sunod artikulo maghisgot kon unsay makatabang kanato sa pagsagubang sa mawaldasong katilingban karon maingon man sa dili-maayong nga tinamdan nga nalangkit niini.

[Hulagway sa panid 6]

Gibaod ang pagresiklo diha sa daghang dapit

[Mga hulagway sa panid 7]

Ang nag-usab-usab nga mga uso nagtukmod ba kanimo sa paglabay sa maayo pang mga sinina ug pagpalit ug bag-o?

[Hulagway sa panid 8]

Ang gisabak nga bata kinahanglang panggaon, dili ipakuha

[Credit Line]

Index Stock Photography Inc./BSIP Agency

[Hulagway sa panid 8]

Ang kinabuhi bililhon kaayo nga dili angayng usikan aron lang mobatig kalalim