“Golden Wattle”—Malipayong Nagsugat sa Tingpamulak sa Kinaubsang Yuta sa Kalibotan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG bulak nga nadayandayan niini nga panid dili usa ka ordinaryong bulak. Kini ilado ug minahal sa Australia. Sa pagkatinuod, sukad sa 1912, ang eskudo sa nasod sa Australia naadornohan niana, ug sa 1988 kini gideklarar nga mao ang simbolo nga bulak sa Australia. Kini usab makita diha sa mga sensilyo ug sa mga selyo sa Australia. Nganong napopular kini?

Ang tubag tingali dunay gamayng kalabotan sa balak nga gisulat ni Veronica Mason nga gipatik sa 1929. Human nagbatbat sa patay nga “pagkaberde ug brawon ug abohon” nga kolor sa maong lugar sa talitapos nga yugto sa tingtugnaw, ang balak masadyaong nagpahayag: “Apan karon miabot na ang Tingpamulak / Nga nagpagitib sa mga bulak sa Wattle.”

Daw halos ang tanan malipay sa balita nga taliabot na ang tingpamulak. Diha sa kinaubsang yuta sa kalibotan, sa Australia, ang tingpamulak nagsugod na samtang ang tinghunlak nagpaingon pa sa Amihanang Hemisperyo. Ang kontinente sa habagatan malipay sa unang signal nga talisugod na ang tingpamulak​—ang kalit nga pagpamuswak sa bulak sa golden wattle. Busa, matag Agosto ang kabataang nagtungha madunggan nga magbasa sa balak ni Mason. Ug niadtong 1992 gideklarar sa gobernador-heneral sa Australia ang Septiyembre 1 nga Nasodnong Adlaw sa Wattle.

Siyempre, ang golden wattle dili lang basta nagbandilyo nga miabot na ang tingpamulak​—kini nagbandilyo sa tingpamulak sa maanindot ug matahom nga paagi. Ang garay ni Mason naghisgot sa “matahom, naglubaylubayng Wattle,” nga nagpunting sa paagi sa punog-bulak nga mga sanga sa pagyungyong ug paglubaylubay sa mga huyohoy sa tingpamulak. Apan, ang Wattle dili mao ang opisyal nga ngalan niining kahoya. Kini sa aktuwal sakop sa usa ka makaiikag nga pamilya sa kahoy nga ilado diha sa mga dapit sa tibuok kalibotan nga init ang klima.

Usa ka Lig-on ug Iladong Pamilya

Ang botanikanhong ngalan sa golden wattle maoy Acacia pycnantha. Usa kini ka gamay nga kahoy, kini moabot sa gitas-on nga gikan sa upat ngadto sa walo ka metro. Apan dunay duolan sa 600 ngadto sa 1,000 ka klase sa mga akasya sa Australia, diin didto sila gitawag ug mga wattle. Sa pagkamatuod, kapin sa katunga sa mga klase sa akasya nga nailhan sa kalibotan makita diha sa Australia. Sa Uropa ug Amerika,  ang akasya kasagarang ginganlan ug mimosa. Ang laing klase sa akasya kanunayng gihisgotan sa Bibliya. Ang Diyos nagsugo nga akasya ang gamitong kahoy sa paggama sa arka sa pakigtugon ug sa mga bahin sa tabernakulo.​—Exodo 25:10; 26:​15, 26.

Ang usa ka inilang matang sa pamilya sa akasya mao ang pormag-payong nga klase nga nanubo sa Aprika. Ang dahon sa maong akasya maoy kinaham nga pagkaon sa mga giraffe. Sa pagkatinuod, ilang upawan ug dahon ang akasya kon dili pa sa talagsaong pagtinabangay sa kahoy ug sa usa ka matang sa hulmigas. Ang kahoy nagtagana sa hulmigas ug balay ug dugos nga pagakan-on. Ang hulmigas, sa baylo, mopaak sa dakog-kaon nga giraffe, nga magpalagiw sa dili-mangunsa nga higanteng mananap sa pag-adto sa laing kahoy. Ang maong pagtinabangay naghatag ug talagsaong ebidensiya sa intelihente nga disenyo, dili ba?

Ang mga klase sa akasya sa Australia walay kontrang mga giraffe. Apan, daghan sila ug mga kaaway, sama sa hulaw, ug alang niini sila dunay epektibong depensa. Ang unang lut-od sa liso sa akasya gahi kaayo nga kinahanglang buk-on kini sa usa ka paagi una pa masuphan kinig tubig aron makasugod sa pagtubo. Gahi kaayo kining mga lisoha nga kinahanglang ihumol kini sa mga tigtanom sa binukal nga tubig aron ang namurot nga mga liso motubo sa dihang itanom. Diha sa kabagnotan ang usa ka liso sa akasya tingali dili motubo sa daghang dekada! Sa kataposan, ang usa ka sunog sa kabagnotan magpatubo sa gamayng liso. Busa, bisan sa kinagrabehang mga hulaw, aduna gayoy liso sa akasya nga luwas nga nalubong sa yuta, nga naghulat lang nga moturok.

Sa daghan nang katuigan karon, ang pipila ka matang sa dili-daling mamatay nga mga wattle sa Australia gipadala ngadto sa Aprika nga magamit ingong tuboran sa pagkaon panahon sa hulaw. Ang dakong bentaha mao nga kining maong mga akasya mabuhi sa umaw, dili-tabunok nga yuta. Ang ubang mga klase motubo pa gani sa mga bukid nga balas! Kining mga kahoya nagpugong sa yuta nga dili makankan, naghatag ug nitrohena diha niana, ug nagsilbing panangga sa hangin,  sa ingon makapauswag sa palibot alang sa ubang mga tanom usab.

Ang Daghag-Gamit nga Wattle

Dunay mga siyentipiko nga nag-isip sa mga liso sa wattle ingong usa ka potensiyal nga pagkaon, nga nakamatikod nga tugob kini sa protina ug gipakasama kini sa mga lugas kon bahin sa sustansiya. Kon sangagon, ang mga liso dunay lami nga samag mani; kon lung-agon, ang ubang mga klase morag lentihas ug lami. Ang mga liso sa wattle gigaling sa paghimog harina ug gigamang tinapay ug bisan pasta. Ang ubang mga klase sa wattle mamunga ug kutob napulo ka kilo nga liso sa usa ka tuig.

Ang humot nga bulak sa wattle gigamit sa paghimog pahumot. Dugang pa, ang kahoyng akasya kaylap nga gigamit ingong bahog sa mananap ug pamugong aron dili mokankan ang yuta. Apan pipila pa lang ang atong nahisgotan bahin sa pagkamapuslanon sa kahoyng akasya.

Ang unang mga Aborigine sa Australia naghimog mga bomerang gikan sa kahoyng akasya. Ang usa ka klase sa wattle, ang Acacia acuminata, gitawag ug raspberry jam tungod kay ang tabla niini kon bag-ong gigabas mopagawas ug baho nga samag baho sa dinugmok nga mga raspberry. Apan ang paggamit sa mga akasya diha sa konstruksiyon maoy hinungdan nga nahinganlan kinig wattle.

Ang Ingles nga pulong nga “wattle” karaan na. Kini sa sinugdan nagpunting sa kahoy nga gigamit sa Edad Medya nga paagi sa pagpanukod sa Anglo-Saxon nga gitawag ug wattle-and-daub. Ang minasa nga lapok isemento diha sa ibabaw sa linala nga mga sangasanga, nga gitawag ug mga wattle, sa paghimog mga bungbong alang sa tinukod. Ang unang mga lalin nga nangabot sa Australia migamit ug mga kahoyng akasya alang sa ilang wattle-and-daub nga mga balay. Sa ngadtongadto, ang mga kahoyng akasya nailhan sa karaang Ingles nga ngalang wattle, ug ang ngalan padayong gigamit.

Dili ba talagsaon nga daghan kaayog gamit kining kahoya? Apan, inig-abot na sa tingpamulak sa Australia, dili ang pagkadaghag-gamit sa wattle ang mosantop sa hunahuna. Hinunoa, sa dihang matabonan sa naglubaylubay nga pinong dalag nga mga bulak ang kabukiran, ang mga kasingkasing sa mga tawo mangalipay ug ilang mahinumdoman ang mga balak bahin sa wattle. Ang katahom ug ang pagkamapuslanon sa kahoy magpahinumdom sa daghang dumadayeg sa pagkamamugnaon ug pagkamaalamon sa usa nga “nagtukod sa tanang butang,” ang Diyos.​—Hebreohanon 3:4.

[Hulagway sa panid 16, 17]

Mga bulak ug mga liso sa wattle

[Credit Line]

© Australian Tourist Commission

[Picture Credit Lines sa panid 15]

Wattle: © Copyright CSIRO Land and Water; stamp: National Philatelic Collection, Australia Post; emblem: Used with permission of the Department of the Prime Minister and Cabinet