Pagpaniid sa Kalibotan

Talagsaong Orkid Naluwas Gikan sa Pagkapuo

Sulod na sa 50 ka tuig ang bugtong lady’s slipper (Cypripedium calceolus) nga orkid nga nagtubo sa kaihalasan sa Britanya gibantayan sa tanang oras aron masanta ang pagkapuo niini. Ang matahom nga morado-ug-dalag nga orkid pinangita pag-ayo sa mga Victorian ug sa nagsunod nga mga kaliwatan nga sa katuigan sa 1950, kini halos nang mapuo ug usa na lang ka buok tanom ang nagpabilin. Gisulayan sa mga botaniko sa pagpatunghag mga luyong gikan niining tanom sa North Yorkshire, apan ang panagsang pagpamulak niini nakapaimposible sa kinaiyanhong pagmalo. Apan, sa unang bahin sa katuigan sa 1990, ang mga siyentipiko didto sa Kew Gardens, London, nakadiskobre ug paagi nga gitawag ug micropropagation, nga nakapaarang kanila sa pagpatubo ug bag-ong mga tanom gikan sa mga binhi nga nakuha pinaagi sa manomano nga pagmalo sa mga bulak. Dayon kining mga tanoma gibalhin ngadto sa anapog nga maoy ilang kinaiyanhong dapit nga tuboan, ug tungod niini tali sa 200 ug 300 ka lady’s slipper nga orkid ang nagtubo karon sa amihanang Inglaterra. Ang usa ka dapit makita sa publiko, apan ang ubang dapit nagpabiling tinago aron seguradong mapanalipdan kini, nagtaho ang The Independent sa London, samtang “ang mga siyentipiko nagpadayon sa pagpaningkamot sa pagpalig-on sa resistensiya niini aron makasukol sa mga dangan ug agup-op.”

 Alerdyik sa mga Tawo

“Daghang mananap ang alerdyik sa mga tawo,” nag-ingon ang mantalaan sa Alemanya nga Leipziger Volkszeitung. Sumala sa gitaho niana, ang German Allergy and Asthma Association (DAAB) di pa dugayng nagpahibalo nga “ang pagpakig-uban sa mga tawo nagpahinabo ug naandang mga simtoma sa pagkaalerdyik, sama sa mga nukanuka o kanunayng pag-atsi, diha sa 1 ka ginalam nga hayop sa 20.” Ang mga hinungdan, sa kadaghanang kaso, giingon nga mao ang nangahulog nga mga kaliskis sa tawo ug ang hugaw sa mga bunhok nga mokaon sa mga kaliskis. Kon ang usa ka ginalam nga hayop magsigeg kalot o tilap sa kaugalingon niini o magpunayg larot sa balhibo niini bisag wala kiniy pulgas, duna nay timailhan ang tag-iya niini nga ang ginalam nga hayop alerdyik sa mga tawo, ug ang pag-arang-arang sa mga simtoma human kini ibalhin sa laing palibot nga wala ang tag-iya niini maoy dugang ebidensiya. Ang pagkaon ug ang malo giingon usab nga makapaalerdyik sa mga hayop. Pananglitan, namatikdan sa DAAB ang pag-uswag sa gidaghanon sa mga kabayo nga dunay hay fever sa di pa dugayng katuigan.

Unsay Makapahimo sa Usa nga “Tinuod nga Lalaki”?

“Ang mga batan-ong lalaki . . . nagtuo gihapon nga ang pagkabatid sa natad sa esport, pagsul-ob ug mga sinina nga dunay tatak sa inilang tigdisenyo ug paglikay sa suod nga panaghigalaay maoy mga ilhanan sa pagkahimong ‘tinuod nga lalaki,’ samtang ang paghago ‘dili linaki,’” nagtaho ang mantalaang Independent sa London. “Ang mga batan-ong lalaki nagtahod sa mga klasmet nga dominante ug kanunayng mamalikas. Ang mga tin-edyer nga wala makakab-ot niini nga sukdanan mameligro nga dagmalan o tawgong bayot.” Ang pagsurbi sa mga batan-ong lalaki nga nag-edad ug 11 hangtod sa 14, nga gihimo sa Birkbeck College sa London University diha sa 12 ka tunghaan, nagpadayag nga ang mga batan-ong lalaki “miangkon nga ang ilang ‘matso nga panggawi’ misangpot sa ilang pagbati nga nahilain ug pagkahadlok nga mopahayag sa ilang gibati,” nag-ingon ang mantalaan. Si Propesor Stephen Frosh, kinsa maoy nanguna sa panukiduki, nag-ingon: “Ang mga batan-ong lalaki nagkinahanglan ug makapakombinsir nga mga mensahe nga ang pagkalalaki dili kinahanglang magpasabot nga mahimong dili-mabination ug iluom ang imong gibati.”

Gisaway ang Red Cross

Wala madugay human sa mga pag-atake niadtong Septiyembre 11, ang American Red Cross milihok, nga nangayo ug mga donasyon nga kuwarta ug dugo. Mga $850 milyones ang kuwarta nga giamot, ug 400,000 ka yunit sa dugo ang natigom. Bisan tuod dali ra ang pagpangolekta, dugay ang pagpanghatag niini. “Ang American Red Cross mahinay sa pag-apod-apod ug hinabang nga salapi ngadto sa mga pamilya nga naapektahan sa mga pag-atake,” nag-ingon ang The Washington Times. “Ang mga hinabang nga salapi gigamit alang sa mga programa nga walay kalabotan sa Septiyembre 11,” ug ang dakong bahin sa salapi gigahin sa “layog-abot nga mga panginahanglan, sama sa programa sa pagpabagtik sa dugo diha sa yelo, sikolohikal nga paagi sa pagtambag, ug umaabot nga mga pag-atake.” Tungod kay diyutay ra ang panginahanglan sa dugo nga natigom ug natapos na ang 42-ka-adlaw diin kini matipigan ug magamit, ang dugo “wala nay pulos ug kinahanglang sunogon,” matod sa artikulo. Ang palaumagian sa balita nagtaho nga ang hunta sa Red Cross, kay nakadawat ug daghan kaayong pagsaway, nagpalagpot sa presidente niini ug nagpahibalo pagkatapos sa Enero 2002 nga 90 porsiyento sa pondong salapi iapod-apod ngadto sa mga biktima sa katalagman inigka-Septiyembre 11, 2002.

Makamatay nga Kinaiyanhong mga Katalagman

“Ang kinaiyanhong mga katalagman nagpahinabo ug labing menos 25,000 ka kamatayon sa tibuok kalibotan sa 2001, kapin sa duha ka pilo sa miaging tuig,” nag-ingon ang taho sa Reuters. Sumala sa Munich Re, nga kinadak-ang kompaniya sa insyurans sa kalibotan, ang alkanse mikabat ug $36 bilyones​—mas dako pa kay nianang alkanse gumikan sa mga pag-atake sa Tinipong Bansa niadtong Septiyembre 11. Dos-tersiya sa 700 ka dagkong mga katalagman nalangkit sa mga bagyo ug baha. Ang hinungdan kono sa dili maayong panahon mao ang padayon nga pag-usab-usab sa klima sa kalibotan. “Ang mga sunog sa lasang sa Australia, mga baha sa Brazil ug Turkey, hilabihang pag-ulan ug niyebe sa sentral ug habagatan nga Uropa ug ang bagyo sa Singapore, nga gituohan niadtong nagtuon sa panahon nga imposibleng mahitabo, tanan nagpaila sa kalambigitan tali sa mga pag-usab-usab sa klima ug sa pagdaghan sa mga katalagman tungod sa panahon,” miingon ang kompaniya. Kini nag-ingon nga ang 2001 mao ang ikaduhang-kinainitang tuig sukad sugdi ang pagtipig ug rekord 160 ka tuig kanhi. Kinadaghanan ang nangamatay gumikan sa mga linog​—kapin sa 14,000 kanila sa Enero lamang, nga maoy resulta sa usa ka linog nga nahitabo sa India. Tanantanan, 80 ka dagkong mga linog ang naihap sulod nianang tuiga.

Mga “Seat Belt” sa Likod Makaluwas ug mga Kinabuhi

“Ang mga pasahero sa likod nga wala mag-seat belt maoy lima ka pilong nagpameligro sa nag-seat belt nga mga pasahero sa atubangan nga mamatay sa pagkabangga,” nagtaho ang The Guardian sa London. Sa usa ka pagtuon sa mga rekord sa kapin sa 100,000 ka aksidente sa sakyanan sulod sa lima ka tuig didto sa Japan, ang mga tigdukiduki sa University of Tokyo nakadiskobre nga duolan sa 80 porsiyento sa mga kamatayon sa nag-seat belt nga mga pasahero sa atubangan malikayan unta kon ang mga pasahero sa likod migamit pa ug mga seat belt. Panahon sa pagkabangga, ang mga pasaherong wala mag-seat belt puwersadong maduso sa atubangan nga ang naglingkod sa atubangan mas dakog peligro nga grabeng maangol o maipit hangtod mamatay. Bisan tuod ang pagtaod ug mga seat belt sa likod gipugos na didto sa Britanya sukad sa 1991, ang mga surbi nagpakita nga duolan sa 40 porsiyento sa mga hamtong didto ang wala gihapon mogamit niana.

Kapeligrohan sa Polusyon sa Hangin sa Asia

“Sa India, kapin sa 40,000 ka tawo ang mamatay kada tuig tungod sa polusyon sa hangin,” nag-ingon ang magasin bahin sa kalikopan nga Down to Earth. Ang mga panukiduki nga gihimo sa World Bank ug sa Stockholm Environment Institute nagpakita nga ang polusyon sa hangin sa Asia mas grabe pa nianang sa Uropa ug Amerika nga gitingob ug maoy responsable sa libolibong nangamatay sa Seoul, Beijing, Bangkok, Jakarta, ug Manila. Pananglitan, sa Manila kapin sa 4,000 ka tawo ang mamatay kada tuig tungod sa mga sakit sa respiratoryo, samtang 90,000 ang nag-antos sa grabe, magsugmatsugmat nga brongkitis. Mas daghan pa gani ang nangamatay sa Beijing ug Jakarta. Ang nakaingon sa problema mao “ang paggamit ug dili maayog kalidad nga sugnod, dili-episyenteng mga paagi sa pagpatungha ug enerhiya, paggamit ug kagangkagang nga mga sakyanan ug paghuot sa trapiko,” nag-ingon ang magasin.

Nakaganansiya Gumikan sa Paggamit ug mga “Euro”

Tungod kay euro na ang gigamit, ang Katolikong Iglesya sa Italya “nagpahimulos sa higayon sa pagkahanaw sa lira aron sa pagsulbad sa kakulang sa mga amot” pinaagi sa “pagpataas sa bili sa ilis niini,” nag-ingon ang Corriere della Sera. Ang buhatan sa bikaryo sa Roma nagpadala ug sirkular ngadto sa tanang parokya niini sa “pagpasibo sa ‘listahan sa presyo.’ Ang amot sa pagpamisa, nga kaniadto maoy 15,000 lira lamang, miuswag ngadto sa 10 euro (19,363 lira). Ang kinadak-ang amot alang sa kasal, nga kaniadto maoy 450,000 lira, miuswag ngadto sa 270 euro (523,000 lira).” Apan, giespesipikar sa sirkular nga “kining maong presyo nagtumong sa mga kasal nga gihimo alang sa ‘mga dili parokyano,’ samtang alang sa mga parokyano ang kantidad sa amot maoy sumala sa pagbuot sa hingtungdan, sama sa amot para sa mga bunyag ug lubong.” Bisan pa niana, ang mga kura paroko sa Roma nag-atubang gihapon sa problema sa kanunayng pagkawalay-sulod sa mga kahon sa amot, tingali tungod sa “kahakog sa mga membro sa iglesya, duyog sa pag-us-os sa gidaghanon sa nanimba,” nag-ingon ang mantalaan.