Ang Misteryosong Pagtaob-Paghunas sa Evripos

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA GRESYA

SA SILANGANG bahin sa Gresya, duol sa siyudad sa Khalkís, ang masigpit nga agianan sa dagat nagbahin sa dakong-yuta gikan sa isla sa Évvoia. Kini mao ang kanal sa Evripos. Mosukod kinig walo ka kilometro sa gitas-on ug naglainlain ang gilapdon gikan sa usa ug tunga ka kilometro ngadto 40 ka metro lang. Sa kinamabwan nga bahin niini, kini may giladmon lamang nga unom ka metro. Ang ngalang Evripos, nga nagkahulogang “Kusog nga Sulog,” nagbatbat pag-ayo sa bangis usahay nga agos sa tubig sa kanal, nga sagad makaabot sa katulinong duolan sa 20 ka kilometro matag oras. Apan, katingad-anan nga sa ubang mga adlaw ang sulog daw mohinay pag-agos nga magbalikbalik, o tingali bug-os mohunong! Daghang dumuduaw sa Khalkís manganha sa usa ka gamayng taytayan sa kanal aron motan-aw niining talagsaong pagtaob-paghunas.

Ang pagtaob-paghunas mahitabo tungod kay ang adlaw ug bulan mobira sa kadagatan sa yuta. Tungod niini, adunay pagtaob-paghunas sumala sa posisyon sa yuta nga nalangkit sa adlaw ug bulan. Panahon sa bag-ong bulan, ang adlaw ug bulan anaa sa samang kiliran sa yuta. Panahon sa takdol nga bulan, kini sila anaa sa kaatbang nga mga kiliran sa yuta. Sa duha ka kahimtang, ang adlaw ug bulan magdungan pagbira sa kadagatan sa yuta, busa magpahinabo sa kinatas-ang taob.

Ang kanal sa Evripos kasagarang makasinati ug duha ka pagtaob ug duha ka paghunas matag 24 ka oras. Ang sulog moagos sa usa ka direksiyon sulod sa 6 ka oras ug 13 minutos, mohunong kadiyot, ug dayon mobali ug moagos sa atbang nga direksiyon. Kini regular nga mahitabo sulod sa 23 o 24 ka adlaw sa lunar nga bulan. Bisan pa niana, panahon sa kataposang upat o lima ka adlaw sa bulan, ang talagsaong mga butang mahitabo. Sa pipila ka adlaw ang sulog tingali dili gayod mausab. Sa ubang mga adlaw, mahimong mobali ug 14 ka beses ang pag-agos niini!

Mga Paningkamot sa Pagpatin-aw sa Katingad-anang Hitabo

Ang katingad-anang hitabo sa Evripos nakapalibog sa mga maniniid sulod sa libolibong katuigan. Sumala sa popular nga tradisyon, si Aristotle, sa ikaupat nga siglo W.K.P., nalumos kono dinhi sa dihang miambak  siya sa kanal kay siya nawad-ag paglaom tungod kay wala makasulbad sa tanghaga sa pagtaob-paghunas. Sa pagkamatuod, inay maglumos, siya naningkamot sa pagpatin-aw sa mga pagtaob ug paghunas. Diha sa iyang basahong Meteorologica, siya misulat: “Mopatim-aw nga ang dagat moagos agi sa masigpit nga kanal tungod sa duol nga yuta. Moagos kini gikan sa mas gamayng katubigan ngadto sa mas dakong katubigan tungod sa pagbalodbalod sa yuta.” Si Aristotle sayop nga naghunahuna nga ang yuta mismo nagbalodbalod tungod sa mga balod sa dagat ug tungod sa mga linog nga kanunayng mahitabo sa maong dapit. Mga usa ka siglo sa ulahi, ang Gregong astronomo nga si Eratosthenes nag-ila nga “sa matag kiliran [sa kanal] dili pareho ang gitas-on sa dagat.” Siya naghunahuna nga ang mga sulog nahitabo kay dili pareho ang kahabogon sa duha ka tampi sa kanal.

Bisan karong adlawa, ang pag-usab-usab sa pagtaob-paghunas sa Evripos wala bug-os hisabti. Apan daw tin-aw nga ang regular nga sulog maoy resulta sa dili-parehong gitas-on sa tubig diha sa duha ka tumoy sa kanal. Tungod sa dili-parehong gitas-on, ang tubig daling moagos gikan sa taas paubos. Ang kalainan sa gitas-on sa tubig mahimong moabot ug 40 sentimetros, ug kini makita gikan sa taytayan sa Khalkís.

Nganong Dili Pareho?

Unsay katin-awan sa dili-parehong gitas-on sa tubig? Ang nagsingabot nga sulog gikan sa silangang Mediteranyo mabahin sa duha ka sanga inig-abot niini sa Évvoia Island. Ang kasadpanhong sanga moagos paingon sa habagatang tumoy sa kanal. Ugaling, ang silangang sanga kinahanglang molibot sa tibuok isla usa mosulod sa kanal gikan sa amihanan. Tungod sa maong mas taas nga ruta, malangan ug duolag usa ka oras ug 15 minutos ang pag-abot sa silangang agos sa Evripos. Tungod sa maong kahimtang, ang gitas-on sa dagat sa usa ka kiliran sa kanal mas taas ug busa ang presyon sa tubig mas dako kay sa pikas nga kiliran. Ang nadugang nga presyon mopakusog sa agos sa regular nga sulog agi sa Evripos.

Apan komosta man ang mausab-usab nga mga sulog? Panahon sa bag-o ug himatayon nga bulan, ang grabidad sa adlaw mokontra sa grabidad sa bulan inay mosuportar niana. Samtang ginapatungha sa bulan ang paghunas, ang pagbira sa adlaw nagapahinabo sa pagtaob. Ingong resulta, nianang mga panahona susama lang ang mga gitas-on sa dagat diha sa amihanan ug habagatang mga tumoy sa kanal. Busa, mohinay ang sulog. Usahay, kon mohuros ang hangin, ang sulog bug-os maneyutralisar ug mohunong.

Siyempre, daghan pa ang ikaasoy bahin sa makaiikag, misteryosong kalihokan sa sulog. Kon ugaling makaadto ka sa Gresya, adtoa ang Évvoia ug tan-awa ang makalingaw nga katingad-anang paghunas-pagtaob sa Evripos!

[Mga mapa sa panid 12, 13]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

DAGAT MEDITERANYO

DAGAT AEGEANO

ÉVVOIA

Khalkís

Ang Masigpit nga Kanal sa Evripos

GRESYA

ATENAS

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 13]

Letrato sa Masigpit nga Kanal sa Evripos nga kinuha gikan sa ayroplano