Banilya—Usa ka Panimpla nga Taas ug Kasaysayan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA MEXICO

ANG mga Aztec nagtawag niini nga tlilxochitl, “itom nga bulak,” nga nagpasabot sa kolor sa naproseso nang bunga. Gigamit nila ang banilya nga panimpla sa ilang ilimnong xocoatl o tsokolate nga ang pangunang sangkap mao ang kakaw. Si Montezuma, ang Aztec nga emperador sa Mexico, giingong nagdulot niana ngadto sa Katsilang konkistador nga si Hernán Cortés niadtong 1520. Unya si Cortés nagpaila sa kakaw ug mga bunga sa banilya ngadto sa Uropa. Ang tinimplahag banilya nga init nga tsokolate nahimong popular ug nauso sa mga harianon sa Uropa, apan niadto lamang 1602 nga si Hugh Morgan, nga parmasiyotiko ni Hara Elizabeth l, misugyot nga gamiton ang banilya ingong panimpla sa ubang mga butang. Unya, sa katuigang 1700, gisugdan ang paggamit sa banilya diha sa alkoholikong mga ilimnon, tabako, ug mga pahumot.

Hinuon, dugay na sa wala pa moabot ang Aztec nga Imperyo, ang mga Totonac Indian sa Veracruz, Mexico, nagtanom, nagpupo, ug nagproseso na sa mga bunga sa banilya. * Sa sinugdan lamang sa katuigang 1800 nga ang tanom nga banilya gidala ngadto sa Uropa aron ikatanom ug gikan didto ngadto sa mga isla sa Dagat Indian. Apan ang mga paningkamot sa mga tigtanom nga pabungahon ang maong tanom wala molampos tungod kay walay kinaiyanhong mga tigmalo, ang mga putyukan sa matang nga Melipona. Busa ang Mexico nagmonopoliya sa negosyo sa banilya sukad sa ika-16 nga siglo hangtod sa ika-19 nga siglo. Niadtong 1841, si Edmond Albius, kanhi ulipon sa Pranses nga isla sa Réunion, nakahimog praktikal nga metodo sa pagmalo sa mga bulak nga kinamot aron ang tanom mobunga. Kadto misangpot sa pangkomersiyal nga pagtanom ug banilya sa gawas sa Mexico. Karong adlawa ang pangunang mga prodyuser ug bunga sa banilya mao ang mga islang kanhi gipanag-iya sa Pransiya, sama sa Réunion ug Comoros, nga ang Madagascar mao ang pangunang prodyuser.

Pagtanom ug Banilya

Ang bunga sa banilya sa aktuwal maoy bunga sa usa ka orkid. Taliwala sa kapin sa 20,000 nga klase sa orkid, ang banilya nga orkid lamang ang dunay makaon nga bunga. Ang tanom mokatay nga nagkinahanglag usa ka matang sa sangga ug diyutay nga landong. Sa lasang kini sagad mokatay sa mga punoan sa kahoy diha sa basaon, tropikanhong patag nga kalasangan. Sa Mexico, ang naandang mga plantasyon nagagamit ug nitibong mga tanom sama sa pichoco isip mga sangga, apan ang mga punoan sa kahel karong bag-o gigamit alang sa maong katuyoan ug nagmalamposon ug diyutay.

Ang banilya nga orkid magpatunghag samag-talo, berdehong-dalag nga mga bulak nga magpungpong. Ang matag bulak mobuka lamang usa ka adlaw sa usa ka tuig sulod sa pipila ka oras. Makalingaw nga tan-awon ang mga Totonac Indian nga nagaamping sa pagmalo sa mga bulak. Ilang malohan ang pipila lamang ka bulak gikan sa matag pungpong aron dili mawad-an ug enerhiya ang tanom, nga makapahuyang niini ug daling mataptan ug sakit. Ang moresultang tag-as nga berdeng mga bunga, nga adunay gagmitoyng mga liso, ginapupo pinaagi sa kamot unom ngadto siyam ka bulan sa ulahi, sa dili pa kana bug-os mahinog.

Ang Pagproseso

Makapaikag, ang bag-ong mga bunga sa banilya dili lami o humot. Kinahanglang maproseso kini nga moresulta sa paggawas sa vanillin nga may linaing kahumot ug lami. Ang maong pagproseso ug pagmalo nga kinamot maoy hinungdan nga ang banilya maoy usa sa labing mahal nga mga panimpla. Sa Mexico ang naandang pagproseso naglakip sa pagbulad sa mga bunga sa adlaw diha sa itom nga habol alang sa unang pagpauga. Mas kasagaran karong adlawa, ang paghurno gigamit alang sa unang pagpauga. Unya ang banilya ibutang sa espesyal nga mga kahon nga pinutos sa habol ug esteras, o mga banig, aron sington. Sunod, ang banilya banosbanos nga ibulad ug pasington sa daghang adlaw hangtod ang mga bunga malagom sama sa tsokolate nga pagkabrawon. Human niana, ibutang kana sa mga kahon aron pasington o sa mga lantay nga gitabonan ug may-talo nga papel aron inanayng mauga diha sa temperatura sa palibot sulod sa mga 45 ka adlaw. Unya pasagdan kana sa mga tulo ka bulan sulod sa siradong mga sudlanan aron bug-os mogawas ang lami niini. Busa, ang pagpatungha sa banilya hago kaayong trabaho.

 Kinaiyanhong Banilya o Artipisyal?

Ang vanillin gigama usab sa artipisyal nga paagi nga gigamit ang kemikal gikan sa salin sa subok sa kahoy. Basin matingala ka sa pagbasa sa kabatbatan sa mga produktong gikan kono sa banilya. Pananglitan, sa Tinipong Bansa, samtang ang sorbetes nga may ngalang “vanilla” ginama gikan sa lunsayng duga sa banilya o mga bunga sa banilya, ang sorbetes nga may ngalang “vanilla flavored” mahimong adunay 42 porsiyentong artipisyal nga panimpla, ug ang sorbetes nga gibatbat nga “artificially flavored” adunay imitasyon lang nga mga panimpla. Apan sumala sa pahayag sa mga eksperto bahin sa pagkaon, ang lami sa tinuod nga banilya walay kapuli.

Bisan pag ang Mexico dili na dakong prodyuser ug banilya​—kay ang produksiyon niana naapektahan man sa mga hinungdan sama sa pagkapuo sa bagang lasang sa kabaybayonan ug, dili pa dugay, tungod sa pagbaha​—kini nanag-iya gihapon sa usa ka bililhong bahandi, ang nitibong orkid nga tinubdan sa banilya. * Ang Mexicanong banilya kasagarang giisip nga kinahumotan ug kinalamian. Ang mga turista daw mouyon, kay sila sagad tig-anha sa mga tindahan sa utlanan sa Mexico ug sa libreg-buhis nga mga tindahan sa mga erport sa Mexico aron mopalit ug duga sa natural nga banilya sa baratong mga presyo. Sa sunod higayon nga motilaw ka sa sorbetes nga ginama sa natural nga banilya, hunahunaa ang taas nga kasaysayan niini ug ang trabahong nalangkit sa paggama niini, ug tagamtama ang kalami!

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 15]

Usa ka Totonac Indian nga nagamalo sa mga bulak (wala) ug nagapili sa mga bunga sa banilya human sa pagproseso (tuo). Ang banilya nga orkid (ubos)

[Credit Line]

Copyright Fulvio Eccardi/vsual.com