Pagpaniid sa Kalibotan

Ayaw Pag-ihap ug mga Karnero

Ang subsob nga pagkadili-makatulog maoy problema sa tibuok kalibotan nga nag-apektar ug 1 sa 10 ka tawo, nagtaho ang magasing New Scientist. Gibanabana sa mga siyentipiko nga sa Tinipong Bansa lang, ang pagkadili-makatulog mopahinabog $35 bilyones nga kapildihan sa ekonomiya matag tuig tungod sa pagpalta sa mga trabahante sa trabaho ug tungod sa mga aksidente. Unsay mahimo sa mga tawong nalisdan sa pagkatulog aron sila makatulog? Gisultihan sa mga tigdukiduki sa Oxford University ang usa ka grupo sa mga tawong nalisdan sa pagkatulog sa paghanduraw ug nindot ug makaparelaks nga esena, sama sa busay o paboritong dapit nga bakasyonan. Ang ikaduhang grupo giingnan sa pag-ihap ug hinandurawng karnero, nga maoy kasagarang gisugyot nga remedyo diha sa pipila ka nasod alang niadtong dili makatulog. Ang ikatulong grupo gipasagdan sa pagmugna ug ilang kaugalingong pamaagi. Ang ikaduha ug ikatulong mga grupo medyo mas dugayng nakatulog kay sa naandan, apan ang unang grupo nakatulog, sa aberids, ug kapin 20 minutos nga mas sayo kay sa naandan. Si Allison Harvey, nga membro sa tem sa mga tigdukiduki, nag-ingon nga dili epektibo ang pag-ihap ug karnero tungod kay kini “ordinaryo ra kaayo ug busa dili gayod makapawala sa mga kabalaka.”

 Kalasangan nga Nagakuhag Tubig Gikan sa mga Panganod

Ang basa nga bagang kalasangan sa tropiko nga nanubo sa gihabogong labaw sa 900 metros makakuha ug “kutob sa 40 porsiyentong dugang tubig gikan sa mga panganod kay sa sukdon ingong matagak nga ulan,” matod sa Australianong mga siyentipiko nga si Dr. Paul Reddell ug Dr. David McJannet. Sumala sa Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation, “ang ubos nga panganod ug gabon kanunayng mapalid ngadto sa kalasangan, nga manibug-ok diha sa kakahoyan ug matagak o motulo diha niini paingon sa yuta,” sa ingon nagadugang ug minilyon ka galong tubig ngadto sa tropikanhong mga suba. Apan, “kon purilon ang bagang kalasangan, mous-os pag-ayo ang sukod sa kaumog nga moabot sa yuta.”

Dili Timbang nga Pagkonsumo

Bayente porsiyento sa populasyon sa yuta karon naggamit ug 86 porsiyento sa mga butang ug mga serbisyo sa kalibotan, nagtaho ang The State of World Population 2001. Ang taho, nga gihimo sa United Nations Population Fund, nagpasidaan bahin sa “dako kaayong diperensiya sa pagkonsumo” tali niadtong nagpuyo sa adunahang kanasoran ug niadtong nagpuyo sa kabos nga kanasoran. Pananglitan, “ang bata nga matawo karon sa usa ka adunahang nasod mokonsumog mas daghang butang ug mopahinabog dugang polusyon sa tibuok niyang kinabuhi kay sa 30 ngadto sa 50 ka bata nga matawo sa kabos nga kanasoran. Sa pagkakaron, ang ikalimang bahin sa mga tawo sa kalibotan nga nagpuyo sa adunahang kanasoran mopatunghag kapin sa katunga sa carbon dioxide nga ginabuga ngadto sa atmospera, samtang ang ikalimang bahin sa kinapobrehang mga tawo mopatungha lang ug 3 porsiyento,” matod sa taho. Dugang pa, ang luna sa mabungahong yuta o dagat nga gikinahanglan sa pagsustento sa estilo sa kinabuhi sa tawong nagpuyo sa adunahang nasod maoy halos upat ka pilo nga mas dako kay sa gikinahanglan sa pagsustento sa mga tawo diha sa kabos nga kayutaan.

Mamugnaong mga Bakokang

Dili pa dugay nadiskobrehan sa mga tigdukiduki kon sa unsang paagi ang mga bakokang nga Stenocara mokuhag tubig nga mainom diha sa Desyerto sa Namib, sa habagatan-kasadpang Aprika. Ang mga bakokang manguhag tubig nga mainom gikan sa baga nga gabon nga mapalid pailaya gikan sa Dagat Atlantiko aron sila mabuhi sa desyerto, diin ang ulan nga matagak kada tuig kasagarang mosukod ug usa ka sentimetro. Sa unsang paagi nila kini gihimo? Sumala sa magasing Natural History, “ang bukobuko sa mga bakokang puno ug mga bugdobugdo,” nga kon tan-awon diha sa mikroskopyo, “nahisamag yuta nga dunay mga bukid ug mga walog.” Ang mga bukid maoy mosalo sa tubig, samtang ang taloon nga walog maoy agian niini. “Ang mga bakokang motuwad kontra sa hangin samtang ang kaumog gikan sa gabon matigom diha sa mga bugdobugdo. Sa dihang igo na ang gibug-aton sa natigom nga usa ka gamayng tulo, modagayday kini paingon sa mga bahin sa baba sa insekto,” matod sa magasin.

Unang mga Ilhanan sa “Anorexia”

“Mamatikdan sa mga ginikanan ang unang mga hugna sa anorexia o bulimia diha sa ilang mga anak pinaagi sa mga batasan sa pagkaon sa ilang mga anak,” nagtaho ang The Times sa London. Ang Eating Disorders Association (EDA) nagpatik ug basahon nga motabang sa mga ginikanan ug mga tig-atiman sa pag-ila sa mga suliran labot sa pagkaon sa dili pa kini mograbe. Ang unang pasidaan nga mga timailhan tingali maglakip sa sobrang pagpinopino sa pagkaon o paghunong ug kutob singko minutos matag hungit. Manguwat ang uban nga dunay sakit labot sa pagkaon, sama sa pagsul-ob ug luag kaayong sinina aron diha tagoan ang pagkaong wala makaon. Tingali mohangyo usab sila sa pagtago sa ilang mga hulagway diin himsog silang tan-awon ug normal ang timbang. Ang basahon sa EDA nagtambag sa mga ginikanan nga dili ibalewala kining maong mga timailhan ug moprangka bahin sa ilang maobserbahan.

Hilo Gikan sa mga Termometro

“Ang mercury sa usa lang ka termometro makahilo sa 11-akre nga lanaw, ug ang nabuak nga mga termometro makadugang ug mga 17 ka toneladang mercury ngadto sa imburnal sa T.B. kada tuig,” matod sa magasing National Geographic. Makaon sa isda ang mercury, ug busa ang mga tawong mokaon sa isda makakaon sa maong metal, nga makadaot sa utok. Ang mga termometro nga dunay mercury gidili na diha sa daghang siyudad lakip sa Boston, diin ang termometro nga dunay mercury bayloan sa pipila ka mga tindahan ug digital nga mga termometro ug ubang hilwas nga mga aparato.

Magmakasaranganon sa Pag-ehersisyo

“Makahatag ug kaayohan ang kalihokan nga makaugmad ug taas nga paglahutay (pag-jogging, pagbisikleta, o paglangoy) nga himoon tulo ka beses matag semana sulod sa 30 minutos o usa ka oras,” matod sa mantalaang L’Express sa Pransiya. Apan kon buot nimong likayan ang grabeng mga suliran sa panglawas, kinahanglang dili nimo pasobrahan ang pag-ehersisyo. Ang sobrang atletikong mga kalihokan makapaluya sa mga lutahan, makadaot sa mga alud-od, makapabun-og sa nalugti nga mga bukog, makapanipis sa bukog, makapahinabo ug alta presyon, slipped disk, sakit sa tiyan, ug bisan atake sa kasingkasing. “Matag tuig sa Pransiya, ang pisikal nga kahago makapahinabog kalit nga kamatayon sa 1,500 ka tig-apil ug esports nga maayo kaayog panglawas,” nagtaho ang L’Express. Si Dr. Stéphane Cascua, usa ka espesyalista sa medisina ug esports sa ospital sa Pitié-Salpêtrière sa Paris, mihatag niining tambaga ngadto sa daghang tig-apil ug esports matag hinapos sa semana nga sa ngadtongadto isulod ug ospital: Pag-ehersisyo kanunay, apan kutob lamang sa mga 75 porsiyento sa bug-os nga kapasidad sa imong kasingkasing.

Mga “Truffle,” mga Kahoy, ug mga “Potoroo”

Ang mga potoroo​—talagsaon, samag-ilaga nga mga marsupial​—gituohan karon nga sa dili-direktang paagi maoy hinungdan sa paglungtad sa pipila sa kinadak-ang mga kalasangan sa eucalyptus sa Australia, nagtaho ang mantalaang The Bulletin sa Sydney. Ang mga potoroo nagpuyo diha sa nagbantaaw nga kalasangan sa Gippsland sa Victoria. Labing menos 90 porsiyento sa pagkaon sa maong mga marsupial naglakip ug nitibong fungus nga mga truffle, nga manubo ilalom sa yuta. Ang mga fungus nga maoy hinungdan sa pagtubo sa mga truffle magtinabangay uban sa mga kahoy sa palibot pinaagi sa paglukob sa palibot sa mga gamot sa kahoy ug baga nga mga buhokbuhok nga moturok pailalom sa yuta aron makakuhag tubig ug mga sustansiya. Sa baylo, ang mga kahoy maghatag sa mga fungus ug asukar nga ipatungha pinaagig photosynthesis. Unsay papel sa mga potoroo? Human makaon ang isog ug baho nga mga truffle, ikatag sa mga mananap ang wala mahilis nga mga binhi sa fungus sa tibuok salog sa lasang sa dihang sila malibang. Sa ingon, ang mga truffle, mga kahoy, ug mga potoroo nagpadayon sa pagdaghan.

Ang Kapeligrohan sa Banha nga Kadagatan

“Nagkadako ang kahadlok nga ang lawod nahimo nang usa ka dapit nga nagdahunog, naghagong ug makapalibog sa mga balyena, mga lumod ug uban pang sus-ang mga mananap sa dagat,” nagtaho ang mantalaang The Independent sa London. Ang mga tigdukiduki nga nagsusi sa kamatayon sa unom ka balyena ug usa ka lumod nga natanggong duol sa baybayon sa Bahamas nakakaplag nga sila nangamatay tungod sa grabeng pagdugo sa utok, nga ang gidudahang hinungdan mao ang mga tingog sa sonar gikan sa duol nga mga barko sa navy. Ang mga barko, konstruksiyon diha sa lawod, mga bangkang demotor, ug mga jet-ski maoy laing mga hinungdan sa kasakit nga naagoman sa sus-ang mga mananap sa dagat, nga mas maapektohan sa daghang lainlaing mga tunog kay sa mga tawo. “Sa dihang mosalom ang mga balyena ug mga lumod, ang hangin gikan sa ilang mga baga mapuwersa sa pagsulod ngadto sa mga lungag sa ilang mga lawas,” mipatin-aw ang artikulo. “Kining napondo nga mga bulabula nga hangin makapakusog sa mga balod sa tingog ug kutob 25 ka pilo, nga moresulta sa . . . grabeng kadaot sa tisyu gikan sa mas hinayng mga tunog ug diha sa mas lapad nga luna sa dagat kay sa gihunahuna kanhi nga posible.” Tungod usab sa kabanha sa lawod “ang mga balyena ug mga lumod dili na kaayo magdungganay nga tungod niana sila kinahanglang mosinggit ug kusog,” matod sa tigdukiduki nga si Doug Nowacek. “Tungod niini sila dili na magkakitaay ug makasanay, ug kon sila dili na makadungog sila dili makanabigar.”