Ania Miabot na ang Parada sa Gagmayng mga Penguin!

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG mga tawo walay timik ug naghinamhinam. Ang naniid nga mga mata nagtan-aw sa layo alang sa paggulho sa mga bida. Ang lugar nga nahayagan sa mga suga nabuhi sa dihang kalit nga migim-aw ang usa ka gamayng linalang diha sa tampi sa tubig. Ang hinagawhaw sa mga tawong naghinamhinam madungog sa dihang dihay laing miabot ug dayon may nagsunod pa kaniya. Ang matag gabii nga pasundayag nagsugod na. Ania miabot na ang parada sa gagmayng mga penguin sa Phillip Island! *

Ang mga penguin unang nailhan sa kalibotan sa dihang ang iladong mga eksplorador nga si Vasco da Gama ug si Ferdinand Magellan milawig sa halapad nga kalawran sa habagatan sa ika-16 nga siglo. Sa primero, ang mga tawo naglibog kon unsaon pagklasipikar sa penguin. Kini dunay mga balhibo nga sama sa langgam, kini molangoy sama sa isda, ug kini molakaw sa yuta sama sa mananap. Ang balhibo sa kataposan maoy nakahusay sa kalibog. Mga langgam lamang ang dunay balhibo​—busa langgam gayod kini. Gikan sa dagko kaayong mga penguin nga emperor ug Adélie sa Antartika ngadto sa penguin sa Galápagos duol sa ekwetor, 18 ka nagkalainlaing mga espisye ang sakop niining pamilya sa dili-molupad nga mga langgam.

Gusto ka bang motan-aw sa kolonya sa mga penguin diha sa ilang kinaiyanhong pinuy-anan? Nan dali uban namo sa Phillip Island​—mga 140 kilometros lang gikan sa habagatan-sidlakan sa modernong siyudad sa Melbourne, Australia. Duolan sa 500,000 ka bisita ang manganhi dinhi tuigtuig aron kalingawan kining gagmayng mga katingalahan. Unsay nakapanindot niining gagmayng mga penguin sa Phillip Island?

“Gagmay, Pero Liksi”

Nagsul-ob sa ilang pormal-tan-awon nga itom ug puti nga balhibo, ang mga tawong makakita sa gagmayng mga penguin mabihag dayon kanila. Nagtindog sa gitas-ong 33 sentimetros ug may timbang nga usa ka kilo, sila ang kinagamyan sa mga espisye sa penguin sa kalibotan. Apan ayaw pailad! Ang ilang pagkagamay mabawi sa ilang kalig-on ug kamalahutayon.

“Sila gagmay, pero liksi,” miingon si Propesor Mike Cullen, nga kapig 20 ka tuig nang nagtuon sa mga penguin sa kolonya sa Phillip Island. Kining kinagamyan sa mga penguin mao usab ang kinasabaan. Sa magabii ang kolonya banha kaayo sa mga pagngulob, pag-iyagak, pagpangusmo, ug pagsiyaok sa dihang depensahan sa mga penguin ang ilang mga salag batok sa mga hilabtanon, sa dihang mangitag paris, o magkalingaw ug “praktis sa pagkanta” duyog sa ilang mga paris.

Sa dihang unang gihubit niadtong 1780, ang gagmayng mga penguin tukmang ginganlag Eudyptula minor, nga gikan sa Gregong pulong nga nagkahulogan ug “hawod nga gamayng tigsalom.” Pinaagi sa ilang nayon, pormag-torpedo nga mga lawas, huping ug dili-mabasa sa tubig nga balhibo, ug pormag-kapay nga mga pako, sila morag naglupad sa tubig.

Maayo Kaayong “Salbabida”

Sa ilang pagpangitag pagkaon, kini nga mga penguin makalangoy kutob 100 ka kilometros sa usa ka adlaw, nga magpabilin sa dagat sa daghang adlaw o mga semana sa usa ka higayon kon gikinahanglan. Sa unsang paagi makatulog sila sa dagat? Ang tubag makita diha sa ilang talagsaon nga pagkadisenyong balhibo. Ang mga penguin dunay  baga ug nagsalapid nga humil nga mga balhibo, nga tulo ngadto sa upat ka pilo nga mas baga kay sa balhibo sa mga langgam nga makalupad. Ang hangin nga natanggong ilalom niini nga balhibo mohatag ug kainit sa langgam ug kinaiyanhon nga mopalutaw kaniya samag salbabida. Busa, ang penguin dili maglisod sa pagkatulog diha sa dagat, nga mag-utaw-utaw samag sungsong sa botelya, ang mga kapay nagbuklad agig panagang aron dili matikyaob, ang sungo niini nagsiwil ibabaw sa tubig.

Siyempre, bisan ang baga nga balhibo sa penguin dili magsilbi kon kini matuphan ug bugnaw kaayong tubig sa dihang mangitag pagkaon ang langgam. Kini dili problema sa penguin​—adunay usa ka linain nga glandula sa lana diha sa ibabawng bahin sa ikog sa langgam nga mopagawas ug lana. Ang mga penguin manghapsay sa mga balhibo, nga naggamit sa iyang sungo sa pagpahid sa lana diha sa mga balhibo, aron kini magpabiling dili-mabasa, hinlo, ug lig-on. Walay scuba diver ang dunay sapot nga pangdagat nga sama niini ang pagkadisenyo nga makasugakod sa kinabuhi sa dagat.

Ang pagkawalay tab-ang nga tubig diha sa dagat problema ba alang niining tig-adtoag lawod nga mananap? Duha ka talagsaong pagkagamang mga glandula nga nahimutang ibabaw lamag diyutay sa matag mata, magkuha sa asin sa parat nga tubig. Pinaagi sa yanong pagwilikwilik sa sungo, ipagawas sa penguin ang wala kinahanglanang asin gikan sa matag lungag sa sungo.

Dugang pa, ang mga penguin adunay mga mata nga gidisenyo nga makakitag maayo ilalom sa tubig sama usab kon anaa sila sa ibabaw sa tubig. Dayag nga kining maong linalang maayo kaayong pagkasangkap alang sa kinabuhi sa tubig. Apan bulahan kita kay ang gagmayng mga penguin dili magpalabay sa tanan nilang panahon sa dagat.

Sila Motakas sa Mamala

Ang Phillip Island ug ang dakong isla sa duol dunay batoon, balason nga baybay nga natabonan sa baga nga sagbot ug katanoman. Maayong dapit kini nga kapuy-an sa kolonya sa 26,000 ka gagmayng mga penguin. Ang kinabuhi magsugod diha sa usa ka salag nga gibudlayan ug kalot sa mga ginikanan diha sa balasong baybay. Ang bag-ong itlog nga mahimong mapusa, magpabiling bugnaw sa daghang adlaw una pa ang mga ginikanan maghago sa paglumlom nga magpulipuli. Ang naglumlom nga mga langgam dunay linain nga pahak sa ubos nga bahin sa ilang tiyan nga puno sa kaugatan. Sa dihang maglumlom sa itlog, kini nga pahak moburot gumikan sa init nga dugo, nga naghatag ug kainit nga gikinahanglan aron ang nagtubo sa sulod sa itlog mabuhi. Sa dihang mahuman na ang turno sa paglumlom ang pahak mohiyos, nga sa ingon malanahan pag-usab ang mga balhibo ug ang hamtong nga langgam makabalik sa dagat aron maningaon.

Inigkapusa, ang piso kusog kaayong motubo. Sa walo ngadto sa napulo lang ka semana, ang bata pang penguin sama nag gidak-on sa usa ka hamtong ug andam nang moadto sa dagat. “Talagsaon gayod nga ang bata pang mga penguin moadto sa dagat nga tagdugayng mobalik nga walay sangkap gawas lamang sa maayo kaayong pisyolohikal nga sangkap . . . ug hugpong sa mga kinaiyahan nga magamit aron  makapabiling buhi,” nag-ingon ang librong Little Penguin​—Fairy Penguins in Australia.

Kapin usa ngadto sa tulo ka tuig, ang bata pang mga penguin magsuroysuroy sa libolibong kilometros, nga magpalabay sa kadaghanan nilang panahon diha sa dagat. Kadtong makapabiling buhi sagad mopauli sa ilang gigikanang kolonya aron magpasanay​—sulod sa gilay-on nga 500 ka metros gikan sa dapit nga sila napusa. Sa unsang paagi makatultol sila sa pagpauli? Ang uban nag-ingon nga ang mga penguin monabigar pinaagi sa tabang sa adlaw, nga naggamit ug kinaiyanhong orasan sa lawas nga makahibalo sa posisyon sa adlaw diha sa kalangitan. Ang uban nagtuo nga ang mga penguin makailag pamilyar nga mga timaan sa yuta. Kon unsa man ugaling, ang pagtan-aw niining mga dagatnon nga manakas sa mamala human sa dugay kaayong panaw o human sa mabudlayng adlaw sa pagpangisda nagpadugok sa mga tawo diha sa Phillip Island.

Nagsugod na ang Parada!

Sa dihang mikilomkilom na, ginatos ka naghinamhinam nga mga bisita mipuwesto na nga andam sa pagtan-aw sa matag gabii nga parada sa mga penguin. Ang mga penguin taudtaod nang nagtapok nga layolayog diyutay sa lapyahanan sa balod sa dinagkong mga grupo, nga gilangkoban ug ginatos ka langgam. Ang dagat nadan-agan sa daghang suga. Ang dagat nakisaw sa huyohoy, ug ang gagmayng mga balod milapyalapya sa baybayon. Naghagawhaway sa pagduhaduha ang mga tumatan-aw. Hain na ang mga penguin? Manakas kaha sila? Dayon sa takulahaw, ang unang gagmayng mga penguin mitungha ug ginerbiyos nga nagkindangkindang paingon sa tampi sa tubig. Kay nakuratan, sila nangawagtang diha sa balod. Mabinantayon batok sa mga manunukob, sama sa mga agila, ang mga penguin alisto kaayo. Wala magdugay sila nanungha pag-usab ug anam-anam nga nakabaton ug kaisog. Sa kataposan, usa ka isog nga penguin mitakas sa tubig ug kusog kaayong nagkaangkaang pagtabok sa baybay paingon sa salipod sa mga bukidbukid nga balas. Ang uban sa grupo dalidaling misunod. Wala manumbaling sa mga suga ug sa mga tumatan-aw, sila nagmartsa sa baybay, nga morag bibo nga nagparada.

Sa dihang nakaabot sa salipod nga mga bukidbukid nga balas, ang mga penguin klaro nga mitawhay ang panimati ug nagpundok sa dinagkong mga grupo nga nanghapsay sa ilang mga balhibo. Grupo-grupong nanabok sila sa baybay niining paagiha, nga mihunong makadiyot aron makig-uban ug “makig-estorya” sa mga silingan una pa namauli. Ang uban tuhoy nga nanglakaw, nanglukso, ug nangatkat sa 50 metros nga tungasong pangpang una pa makaabot sa ilang mga lungag.

Gagmayng mga Penguin​—Dagkong mga Problema

Sama sa ubang mga linalang sa tibuok kalibotan, ang gagmayng mga penguin nag-atubang ug daghang problema, ang kadaghanan niini nalangkit sa tawo. Apil sa mga problema mao ang mga inawas nga aseite sa mga barkong moagi, pagkakulang nag lugar nga kapuy-an tungod sa kalihokan sa mga tawo, ug pagpasulod sa mga tawo ug mga manunukob, sama sa mga lobo ug mga binuhi.

Dunay dalayegong mga paningkamot nga nahimo aron masulbad kini nga mga isyu. Sa mga katuigang dili pa dugay midaghan na ang gagmayng mga penguin sa Phillip Island Penguin Reserve. “Nasulbad na nato ang problema . . . apan sa hinayhinay,” miingon si Propesor Cullen. Siya midugang: “Ang kinalisorang problema nga atong giatubang mao ang pagpadaghan sa suplay sa pagkaon sa gagmayng mga penguin . . . , ug kini nag-agad sa kahimtang sa kadagatan ug sa mga tawo sa katibuk-an.” Ang mga epekto sa pag-init sa kalibotan ug sa dakong kausaban sa klima, sama sa El Niño, diha sa suplay sa pagkaon sa kadagatan maoy dagkong mga problema nga gitun-an pag-ayo karon sa mga tigdukiduki.

Ang mga resulta niini nga panukiduki sa walay duhaduha magpalambo sa atong pagpabili sa talandogon nga planeta nga atong gipuy-an nga gilangkoban sa nagkadaiyang mga butang. Tungod sa malulotong pag-atiman nga gipakita alang sa ihalas nga mga linalang sa Phillip Island, moabot ra ang adlaw nga ikaw usab makahigayon nga mahimong usa sa mga tumatan-aw nga mahinamong mohunghong, “Ania miabot na ang parada sa gagmayng mga penguin!”

[Footnote]

[Mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PHILLIP ISLAND

[Mga hulagway sa panid 16, 17]

Mga tumatan-aw, mga lingkoranan, ug mga suga​—andam na ang tanan alang sa parada sa mga penguin

[Mga hulagway sa panid 17]

Sulod lang sa napulo ka semana ang piso makatubo na sa iyang eksaktong gidak-on

[Picture Credit Line sa panid 15]

Photos: Photography Scancolor Australia

[Picture Credit Line sa panid 16]

Photos on pages 16 and 17: Photography Scancolor Australia