Mga Zeppelin—Talagsaong Higanteng mga Airship

 “ANG akong amahan mao ang radio operator sa zeppelin, ug siya nalingaw kaayo sa maong trabaho,” miingon si Ingeborg Waldorf sa Pagmata! Sa pagkatinuod, sa unang bahin sa ika-20ng siglo, ang kadaghanan sa kalibotan nahingangha niining higanteng mga airship o sakyanang pangkahanginan. Bisag asa kini moadto, kini gikahinangpan pag-ayo.

Nanungha ang higanteng mga airship sa unang bahin sa ika-20ng siglo. Kini gikagubtan sa tibuok kalibotan tungod sa talagsaon nga mahimo niini, nga gitugbangan ug talagsaong mga disgrasya. Sa dihang nahagbong ang Hindenburg sa Lakehurst, New Jersey, T.B.A., sa 1937, ang panahon sa higanteng mga airship kalit nga natapos. Apan kanang panahona adunay makapaikag kaayong kasaysayan.

Ang Gibugahan ug Init nga Hangin nga Balon Naugmad sa Pagkahimong mga Airship

Sa daghang siglo ang mga imbentor nangitag paagi aron ang tawo makalupad. Sa ika-18ng siglo ang Pranses nga si Joseph-Michel ug Jacques-Étienne Montgolfier nakamatikod ug aso nga misaka sa kahanginan ug mihinapos nga ang aso aduna gayoy talagsaong elemento nga lagmit magamit aron matabangan ang mga tawo sa paglupad. Busa, naghimo sila ug dako kaayong bag nga gama sa papel ug panapton ug gipatungod kini ibabaw sa nag-aso-aso nga kalayo. Ang mga tagabaryo nga nagpundok aron sa pagtan-aw sa eksperimento nakurat sa dihang ang bag misaka sa kahanginan. Kana nahitabo sa Hunyo 1783, ug naimbento sa magsoong Montgolfier ang gibugahan ug init nga hangin nga balon. Sa milabay ang lima ka bulan ang unang biyahe nga gigiyahan ug tawo nahitabo sa balon nila ni Montgolfier.

Apan, ang mga balon mapalid sa hangin ug dili puwedeng itunong sa bisan unsang partikular nga direksiyon. Aron ang balon magiyahan, gikinahanglan ang usa ka pamaagi sa pagduso. Ang unang tawo nga migamit sa puwersa nga magpasaka ug magpaduso mao ang Pranses nga si Henri Giffard, kinsa sa 1852 nagpalupad ug airship nga gipaandar sa alisngaw. Inay mogamit ug init nga hangin aron makasaka, si Giffard migamit ug idroheno, usa ka gas nga mas gaan kay sa hangin. Kay magiyahan man ang sakyanan ni Giffard, kini ginganlag dirigible​—gikan sa Latin dirigere, nga nagpasabot “paggiya.”

Sa milabay ang mga napulo ka tuig, usa ka Alemang opisyal sa kasundalohan miadto sa Amerika del Norte sa pagtan-aw sa Giyera Sibil, diin ang naggubatay nga mga estado migamit ug mga balon aron manuop sa posisyon sa mga kaaway. Ang iyang unang pagsakay ug balon sa kahanginan ibabaw sa Mississippi River nakapukaw gayod sa interes sa opisyal nga tungod niana ang mga airship ginganlan sa iyang ngalan. Siya mao si Konde Ferdinand von Zeppelin.

Ang Higanteng mga Airship ni Konde Zeppelin

Sumala sa pipila ka asoy, si Zeppelin nakadawat ug usa ka disenyo sa airship nga aluminum ug bayanan gikan sa usa ka imbentor nga taga-Croatia nga ginganlag David Schwarz. Ang ideya bahin sa usa ka airship nga may igong gidak-on nga makadaog ug daghang pasahero o bug-at nga mga kargamento nakapahingangha kang Zeppelin. Lahi kaayo ang iyang mga airship tungod sa nagbuntaog nga gidak-on ug porma niini nga samag tinustos nga tabako. Metal ang kasko sa zeppelin nga gitaklapan sa gawas ug panapton. * Diha sa sulod o sa ubos sa kasko mao ang bagon, o gondola, nga nahimutangan sa mga tripulante. Ang mga pasahero nahimutang sa sulod sa gondola o sa tiyantiyan sa sakyanan. Ang idrohena maoy nagpasaka, nga anaa sa sulod sa pipila ka lawaklawak​—mga seksiyon alang sa gas o mga bag  sa gas​—nga nahimutang sa sulod sa kasko. Ang nagpaduso mao ang mga makina nga gitaod diha sa kasko. Sa dihang si Konde Zeppelin nag-eksperimento sa mga airship, gilantaw siya ingong usa ka arisgado nga kulangkulang. Apan nakabalos ra ang konde sa ulahi.

Si Konde Zeppelin miundang sa pagkasundalo ug nagkalinga sa pagdisenyo ug paggamag mga airship. Ang iyang unang ginamang zeppelin mihimo sa iyang unang panaw duol sa Friedrichshafen, Alemanya, sa Hulyo 1900. Ang mga tawo naglinya sa tampi sa Lake Constance samtang ang pormag-tubo nga sakyanan, nga mga 127 metros ang gitas-on, milupad ibabaw sa tubig sulod sa 18 minutos. Ang Luftschiffbau Zeppelin GmbH nga kompaniya nga tighimo sa airship natukod, ug dihay ubang mga airship nga nahimo. Ang konde wala na lantawa nga kulangkulang; inila na siya sa kalibotan. Gitawag siya sa emperador nga ang labing bantogang Aleman sa ika-20ng siglo.

Ang Unang Depasaherong Airship sa Kalibotan

Si Konde Zeppelin nagtan-aw sa iyang higanteng mga airship ingong usa ka paagi aron ang Alemanya mahimong hari sa kahanginan. Sa Gubat sa Kalibotan I, gigamit sa puwersa militar sa Alemanya ang mga zeppelin aron sa pagpangespiya ug paghulog ug mga bomba. Sa pagkatinuod, ang labing dakong kadaot nga nahatag tungod sa pagbombardiyo gikan sa kahanginan nianang gubata gihimo sa usa ka zeppelin nga naglupadlupad ibabaw sa London.

Apan, ang mga maikagon sa airship nakakita sa potensiyal sa depasaherong airship. Mao nga sa 1909 ang German Airship Transport Company natukod, ang unang kompaniya alang sa depasaherong airship sa kalibotan. Sa pagdagan sa katuigan kini nga serbisyo gipadangat ngadto sa mga nasod sa gawas sa Uropa. Ang mga zeppelin nga Graf Zeppelin ug Hindenburg mihimog idabuweltang panaw gikan sa Alemanya ngadto sa Rio de Janeiro ug sa Lakehurst.

Ang Tinipong Bansa naghurohuro sa kaikag sa zeppelin. Human sa unang pagtabok sa Graf Zeppelin sa Atlantiko gikan sa Friedrichshafen ngadto sa East Coast sa T.B. sa 1928​—diin niining maong panaw ang airship nadaot​—si Presidente Coolidge midagan ngadto sa lagwerta sa White House aron sa pagtan-aw sa higanteng sakyanan nga miagi sa ibabaw. Sungko sa langit ang kahinangop sa New York; gipasidunggan sa siyudad ang tripulante sa Graf ug parada nga may gipanabwag nga pinong mga papel nga gihulog gikan sa mga bilding.

Dali Sakay sa Hindenburg

Ang pagbiyahe diha sa usa ka airship lahi sa paglupad diha sa usa ka modernong ayroplano. Handurawa ang pagsaka diha sa Hindenburg, nga tulo ka pilo nga mas taas kay sa jumbo jet ug sa 13-ka-andana nga bilding. Ikaw ipahiluna, dili diha sa lingkoranan, kondili sa kabin nga dunay katre ug pasilidad sa pagkaligo. Iniglupad, dili kinahanglang itaod pa nimo ang imong seat belt. Hinunoa, ikaw mahimong magpabilin sa imong kabin o maglakawlakaw sa sala o sa paseyohanan, nga magtan-aw gikan sa mga bentana nga mabuksan. Kining tanang pasilidad sa mga pasahero nahimutang diha sa dako kaayong tiyantiyan sa airship.

Sumala pa sa librong Hindenburg​—An Illustrated History, ang 50 ka pasahero mangaon diha sa komedor, nga manglingkod sa mga lamesa nga gimantelan ug puting panapton nga may mga kubyertos ug pinggan nga mga plato. Sa usa ka naandang pagbiyahe sa Atlantiko, ang mga kosinero migamit ug 200 kilos nga karne ug manok, 800 ka itlog, ug 100 kilos nga mantekilya, nga naghikay sa pagkaon diha sa kosina nga hitso sa dekoryenteng lung-agan, hurnohan, makina sa paggamag yelo, ug repridyeretor. Usa ka dakong piano nadayandayan diha sa sala, diin ang usa ka stewardess nag-atiman sa mga pasahero.

Ang Hindenburg gihimo alang sa kaharuhay, dili sa katulinon. Sa maglupad sa gikusgong halos 130 kilometros por ora ug sa gihabogong 200 metros,  ang kinapaspasan nga pagtabok sa Hindenburg sa Amihanang Altantiko sa 1936 mikabat ug halos 43 oras. Sa naandan, ang panaw walay kakulian. Diha sa usa ka paglupad gikan sa Lakehurst, usa ka babayeng pasahero gikapoy kaayo sa dihang siya misakay sa airship nga tungod niana siya nagpabilin sa iyang kabin aron matulog. Sa ulahi iyang gitawag ang steward ug nangutana kon kanus-a gayod molarga ang sakyanan. Ang nahibulong nga steward miingon nga sila naglupad na kapin sa duha ka oras. “Di ko motuo,” siya misinghag. Ang babaye nakombinsir lamang sa dihang miadto siya sa sala ug milili sa bentana diha sa kadagatan sa New England nga gatosan ka piye sa ubos.

Ang Labing Gibantog nga Aircraft nga Nakalupad Sukad

Ang kinatayuktokan sa panahon sa zeppelin miabot sa 1929 sa dihang ang Graf Zeppelin milupad libot sa kalibotan. Migikan sa Lakehurst, gilibot sa airship ang kalibotan gikan sa kasadpan ngadto sa sidlakan sa 21 ka adlaw, ug milanding sa Friedrichshafen, sa Tokyo​—diin 250,000 ka tawo ang nanghugop sa pagsugat kaniya​—ug usab sa San Francisco ug Los Angeles. Sa milabay ang duha ka tuig ang Graf nakahimo na usab ug halandomong panaw, nga milupad paingon sa usa ka lugar sa Artiko nga nakigtagbo sa usa ka barkong Ruso nga tigbungkag ug yelo. Ang Hindenburg​—An Illustrated History nagkomento: “Sa pagkakaron ang Graf Zeppelin nakabaton ug medyo tanghagaong dungog. Bisag asa siya moadto, siya makapukaw gayod sa kaikag sa tawo. Dili paghinobra ang pag-ingon nga siya mao ang labing gibantog nga aircraft nga nakalupad sukad​—apil ang modernong-adlawng Concorde.”

Ang ubang mga nasod usab nagpanghanduraw ug maayong kaugmaon alang sa mga rigid airship. Ang Britanya nagplano nga maghimog daghang higanteng airship nga kolor-plata aron mahiusa ang lagyong mga suok sa imperyo niini pinaagi sa regular nga mga panaw paingon sa India ug Australia. Sa Tinipong Bansa, ang Shenandoah mao ang unang rigid airship nga migamit ug helium aron kini makasaka inay sa masunog nga idroheno. Ang Akron ug Macon may kapasidad, samtang maglupad, sa pagpalupad ug pagpalanding sa gagmayng mga aircraft, nga anaa sa tiyantiyan niini. Tungod sa radio-homing nga aparato niini, ang Macon nahimong ang unang aircraft carrier sa kalibotan nga dako kaayog benepisyo.

Talagsaong mga Disgrasya

“O bitaw, ang akong amahan gusto kaayo sa paglupad,” miingon si Ingeborg Waldorf, nga gihisgotan sa sinugdan. “Apan nabalaka siya sa mga kapeligrohan.” Ang iyang amahan nakauban sa paglupad panahon sa Gubat sa Kalibotan I, apan bisan sa  panahon nga walay gubat, ang pagpalupad ug airship​—bisan pa sa tanang dungog nga nahimo niini​—peligroso gihapon kaayo. Ngano?

Ang usa sa dakong kaaway sa zeppelin mao ang klima. Sa unang 24 ka airship nga gihimo ni Konde Zeppelin ug sa iyang kompaniya, 8 ang nadaot gumikan sa daotang klima. Sa 1925 ang airship sa T.B. nga Shenandoah nabungkag samtang naglupad tungod sa kusog kaayong hangin. Ug duha pa ka airship ang nahagsa gumikan sa daotang klima​—ang Akron sa 1933 ug ang Macon nga walay duha ka tuig sa ulahi​—sa kataposan nagtiklop sa yugto sa higanteng mga rigid airship sa Amerika.

Ang Britanya malaomon kaayo sa R 101. Niadtong 1930, sa unang paglupad niini gikan sa Britanya ngadto sa India, ang R 101 igo lang nakaabot sa Pransiya, diin didto kini nakasugat ug daotang klima ug nahagsa. Ang usa ka magsusulat nagtaho nga “walay laing katalagman sukad nga nalunod ang Titanic sa 1912 ang nakapakurat pag-ayo sa Britanikong katilingban.” Ang panahon sa popularidad sa rigid airship sa Britanya natapos.

Bisan pa niana, ang Aleman nga industriya sa zeppelin malamboon gihapon kaayo. Dayon nahitabo ang disgrasya nga nakauyog sa kalibotan. Sa Mayo 1937 ang Hindenburg milupad gikan sa Frankfurt paingon sa New Jersey ug nagkamulo sa pagmaniobra aron molanding sa Lakehurst Naval Air Station. Sa kalit, dihay gamayng kalayo nga miulbo sa ibabaw sa gawas nga taklap, duol sa ikog. Ang mga seksiyon alang sa gas nga idroheno kalit nga mibuto nga tungod niini ang sakyanan nagkayokayo. Katloag-unom ka tawo ang namatay.

Sa unang higayon, ang mga tigkuhag pelikula alang sa balita diha niadtong tungora sa pagkuhag pelikula sa disgrasya samtang kini nagakahitabo. Ang pelikula sa balita sa 34-segundo nga kalamidad​—sugod sa unang pag-ulbo sa kalayo hangtod nga nahagsa sa yuta ang higanteng sakyanan​—gisalida sa tibuok kalibotan, uban sa halos kahilakon nga tingog sa magsisibya: “Nagkalayo kini, nag-ulbo-ulbo ang kalayo . . . Oh, kaluoy intawon sa katawhan ug sa tanang pasahero!” Ang panahon sa higanteng mga airship mikabat ug kapin 30 ka tuig; sa usa ka diwa, kini natapos sa 34 segundo.

Bag-ong Kaliwat sa mga Zeppelin

Ang kaikag sa Friedrichshafen sa mga zeppelin wala gayod moawop. Ang mga bisita sa Zeppelin Museum madala ug balik sa karaang panahon, nga naghatag kanilag higayon sa pagsaka sa gitukod pag-usab nga seksiyon sa Hindenburg. Ang tiggiya sa museyo, kinsa nakakita sa tinuod nga Hindenburg sa 1936 panahon sa Berlin Olympics, miingon sa Pagmata!: “Dili nimo mahubit ang imong bation sa dihang makakitag usa ka zeppelin. Grabe kini ka dako.”

Usa ka bag-ong kaliwat sa mga zeppelin gikamulo pag buhat nga gigamitan ug modernong teknolohiya. Mas gamay kay sa mga higante nga nag-una niini, ang bag-ong mga zeppelin gidisenyo alang “lamang sa mga sapian, ug [kini] dili-banha ug dili-makadaot sa palibot nga turismo.” Makalupig kaha kini sa nag-una pa niini, ang talagsaong mga higante sa kahanginan? Ato ra kining mahibaloan sa umaabot.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 10]

Si Konde Ferdinand von Zeppelin

[Credit Line]

Photos on page 10: Archiv der Luftschiffbau Zeppelin GmbH

[Mga hulagway sa panid 11]

Boeing 747

Hindenburg

Titanic

[Mga hulagway sa panid 12, 13]

Wala ngadto sa tuo: Ang “Graf Zeppelin” ibabaw sa Philadelphia; ang control room; ang sala sa mga pasahero

[Credit Line]

Archiv der Luftschiffbau Zeppelin GmbH

[Mga hulagway sa panid 14]

Ang pagkadisgrasya sa “Hindenburg” sa Lakehurst sa 1937 nakaamot sa makahihilap nga pagkatapos sa panahon sa higanteng mga airship

[Credit Line]

Photos: Brown Brothers