Ang Badger sa Britanya—Hari sa Kakahoyan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

ANG kahilom sa kakahoyan natugaw sa awit sa itom nga langgam. Samtang anam-anam nga mitunod ang adlaw, milingkod ako sa natumbang kahoy nga silver birch, nga nakamatikod sa huyohoy sa sayong kagabhion nga nanimaho nga basang katanoman human sa makadiyot nga pag-ulan.

Akong gipili pag-ayo ang usa ka puwesto diin may gamayng huyohoy nga mohuyop ngari nako kay mianhi ako aron sa pagtan-aw sa mga badger. Ang badger gamay ug mga mata, maingon man ang putig-tumoy nga mga dalunggan niini, apan ako nakakat-on nga dili gayod pakamenoson ang pandungog ug sentido niini sa pagsimhot, nga sensitibo kaayo. Ako nahibalo nga kon kini makadungog o makapanimaho kanako, seguradong mobalik dayon kini sa ilalom sa yuta ug dili na mogawas sa tibuok gabii.

Ang badger sa Uropa maoy dako, hilig-motago nga mananap, mga usa ka metros ang gitas-on ug 30 sentimetros ang gihabogon, ug mga 12 kilos ang aberids nga gibug-aton. Kini adunay sapnot, abohon nga balhibo, itom nga nawong ug ilalom nga mga bahin, may mugbong itom nga mga tiil, ug mubo ug tambokon nga abohong ikog. Ang matag tiil may lima ka tudlo nga dunay kusgang mga kuko.

Ang tulo ka lagpad, puti nga mga badlis niini gikan sa simod hangtod sa likod sa mga dalunggan dili lamang mao ang talagsaong bahin niini kondili gilantugian usab kini. Ang pipila ka tawo moingon nga mailhan sa mga badger ang kamatang nila pinaagi sa maong mga badlis bisan sa ngitngit kaayong kagabhion​—apan, nasayod kita nga mag-ilhanay ang mga badger pinaagi sa baho. Kon unsa man ugaling ang hinungdan niining mga badlisa, kini naghimo sa badger nga usa ka ambongang linalang.

Ang badger maoy naandan na nga bahin sa kabanikahan sa Britanya. Kay batasan na niini ang pagkalot, ang badger magsige rag kalot ug mga tunel, agianan, ug mga lawaklawak sa paghimog puy-anan niini. Ang diyametro niini mahimong moabot ug 30 metros, ug ang naglikoliko nga mga tunel mahimong moabot ug 300 metros ang gitas-on! Ang badger maoy linalang nga aktibo magabii, ug maadlaw ang mga lawaklawak sa puy-anan niini gamiton lamang ingong katulganan. Ang linaing mga lawaklawak, nga may bag-ong hanig, gamiton sa baye sa dihang manganak kini.

Ang ilang puy-anan dunay daghang entrada sa hawan  nga lugar ibabaw sa yuta, nga kasagarang duol sa mga kahoyng alder ug diha sa kalibonan sa hawthorn o kaha sampinit. Ang pipila ka puy-anan sa badger sa Inglaterra, nga may kapin sa 50 ka entrada, nailhan nga kapin na sa 150 ka tuig ang edad ug puwedeng mapuy-an ug ubay-ubayng kaliwat sa mao rang pamilya. Ang mga badger mabuhi sulod sa 15 ka tuig o kapin pa, bisan tuod ang kasagaran maoy 2 hangtod sa 3 ka tuig.

Ang puy-anan sa badger daling mailhan tungod sa dagkong mga bungdo sa yuta tapad sa mga entrada nga kinalotan sa yuta ug mga bato. Ikaw makaamgo kon unsa ka kusgan ang maong mananap sa dihang imong makita ang nakalot gikan sa puy-anan niini.

Sa unsang paagi nimo mahibaloan nga gipuy-an ang buho? Una, tan-awa kon duna bay mga ihianan sa mga badger​—magbawng mga bangag nga 15 ngadto sa 23 sentimetros ang diyametro ug 23 sentimetros ang kalalom, nga anaa sa palibot sa puy-anan. Kon dunay mga kinalibang, ug ilabina kon kini bag-o pa, nan dunay mga badger nga namuyo sa buho. Tan-awa usab kon dunay bantok nga mga dalandalan gikan sa puy-anan, ug sa mga bulan sa ting-init tan-awa kon dunay gitamaktamakan nga mga tanom. Sa lapokon nga dapit, tan-awa kon duna bay mga tunob sa badger, o susiha kon ang mga punoan duol sa puy-anan may mga lapok ug mga kinamrasan tungod sa pagtuyhad sa mga mananap, sama sa paagi sa mga iring, nga naggamit sa ilang kusgang mga kuko. Kon dako ang puy-anan, lisod ang pagpaniid, tungod kay ang mga badger basin mogamit ug laing entrada o gawsanan. Busa adtoa ang puy-anan sayo sa buntag, ug babagi ug mga lipak ang matag buho. Pagkasunod buntag, imong makita kon unsang mga gawsanan ang giagian sa nanggawas nga mga mananap tungod kay ang mga lipak gipadaplin na.

Sa pagpangita niinig pagkaon, layo ug adtoan ang badger magabii, nga mangitag natapok nga mga bungang acorn ug beech, o tingali mapanimahoan ug kaloton niini ang masusong mga koneho o balay sa tambuboan alang sa mga ulod niini. Unsay pangunang pagkaon niini? Mga wati! Ang badger mokaon halos bisan unsa​—apil ang ihalas nga prutas, mga bulbo sa bluebell, uhong, ug mga bakukang. Nahinumdom ako nga nagtan-aw sa mga badger usa ka gabii sa Hulyo human sa kusog nga ulan, ug wala gayod sila magpalayo sa ilang mga puy-anan, sanglit diha sa bagang kabalilihan sa ibabaw, dihay daghang itom nga mga hilahila, usa ka lamiang pagkaon, nga nanggawas tungod sa ulan.

Ang mga badger kasagarang makigsanay sa Hulyo, ug manganak pagka-Pebrero nga kasagaran upat o lima ang itoy. Sa dihang mga tulo na ka bulan ang edad sa mga itoy, manggawas sila ug magdula diha sa entrada sa puy-anan. Sa dihang makagawas na ang mga itoy, ang hanig ilisan sa mga ginikanan. Ang mga badger hapsay nga mga mananap ug ang ilang mga puy-anan kanunayng hinlo kaayo. Ang pag-ilis sa hanig kasagarang himoon sa tingpamulak ug tinghunlak apan himoon usab kini sa bisan unsang bulan sa tuig. Ipagawas sa mga ginikanan ang daan, uga nga sagbot ug pako ug pulihan kinig bag-o​—nga ingon ka daghan sa 30 ka pungpong ang hakoton sa usa ka gabii. Kini hawiran sa ilang pangunahan nga mga kuyamas nga sagngon sa ilang suwang samtang mosulod sila sa entrada nga paatras paingon sa ilang puy-anan.

Gikan sa usa ka glandula ubos sa ilang ikog, ang mga badger magbilin ug isog-ug-baho nga pluwido diha sa mga hugpong sa sagbot, mga bato, o sa mga haligi sa koral aron timan-an ang ilang teritoryo. Maghidhiranay pa gani sila niini aron mag-ilhanay. Pinaagi niining mga ilhanan nga baho, dali rang matultolan sa badger ang entrada sa puy-anan niini sa dihang pinaatras nga mosulod niini.

Mihunong na ang awit sa itom nga langgam, ug wala nay timik ang nagkangitngit nga kakahoyan. Naglingkod ako nga walay lihoklihok, nga halos dili moginhawa, sa dihang akong nasiplatan nga migimaw ang putig-itom nga ulo sa badger. Sulod sa pipila ka gutlo, ang badger mibarog diha sa entrada sa puy-anan niini, nga misimhotsimhot sa huyohoy sa kagabhion aron masayran kon may peligro ba sa dili pa kini molaag ngadto sa kangitngit​—morag hari siya sa kaumahan nga andam nang mopaseyo palibot sa propiedad sa iyang katigulangan.

[Hulagway sa panid 12, 13]

Lawaklawak nga gigamit sa panahon nga gipanganak ang mga itoy

Katulganan

Hanig

[Hulagway sa panid 13]

Mga itoy sa badger

[Mga hulagway sa panid 13]

Ang pagkaon sa badger naglakip sa mga acorn, uhong, ug mga wati

[Picture Credit Line sa panid 13]

Badger photos: © Steve Jackson, www.badgers.org.uk