“Ang Labing Malaglagong Kaylap nga Epidemya sa Tawhanong Kasaysayan”

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

“Walay gubat sa kalibotan nga ingon ka malaglagon kay sa kaylap nga epidemya sa AIDS.”—SEKRETARYO SA ESTADO SA T.B. NGA SI COLIN POWELL.

ANG unang opisyal nga taho bahin sa AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) mitungha niadtong Hunyo 1981. “Walay usa kanamo nga nagdumala sa maong suliran niadtong unang mga adlaw sa pagtungha sa AIDS ang nakaamgo sa gilapdon sa epidemya nga nabutyag,” matod ni Peter Piot, ehekutibong direktor sa Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS). Sulod sa 20 ka tuig nahimo kining ang labing kaylap nga epidemya sukad, ug ang senyales nagpakita nga kini mograbe pa.

Gibanabana nga kapin sa 36 milyones ang natakdan sa HIV (human immunodeficiency virus), ug laing 22 milyones ang namatay tungod sa mga epekto sa AIDS. * Sa tuig 2000, tres milyones ang namatay sa AIDS sa tibuok-kalibotan, ang kinatas-ang tinuig nga total sukad magsugod ang epidemya. Kini ang kahimtang bisan pa sa paggamit sa mga droga kontra sa kagaw o antiretroviral drug therapy, ilabina sa mas datong mga nasod.

Ang AIDS Milukop sa Aprika

Ang kanasoran habagatan sa Sahara sa Aprika, nga may gibanabanang 25.3 milyones nga natakdan, mao ang mga dapit nga apektado ilabina sa kaylap nga epidemya. Niining dapita lamang, 2.4 milyones ang namatay tungod sa mga epekto sa AIDS sa tuig 2000, nga maoy 80 porsiyento sa total sa tibuok kalibotan. Ang AIDS maoy primerang nakaingon sa mga kamatayon niining rehiyona. *

Ang Habagatang Aprika adunay kinadaghanang tawong  natakdan kay sa bisan unsang nasod sa kalibotan, nga gibanabanang 4.7 milyones. Didto, 5,000 ka masuso ang matawo kada bulan nga adunay HIV. Sa iyang pakigpulong sa ika-13 nga International AIDS Conference, nga gipahigayon sa Durban sa Hulyo 2000, ang kanhi presidente sa Habagatang Aprika nga si Nelson Mandela miingon: “Kami nakurat sa pagkahibalo nga sa Habagatang Aprika lamang 1 sa 2, buot sabton katunga, sa atong mga batan-on mamatay sa AIDS. Ang labing makapahadlok mao nga kining tanang impeksiyon, nga gibutyag kanamo pinaagig estadistika, ug ang pag-antos sa mga tawo nga nagauban niini . . . nalikayan unta ug mahimong likayan.”

Ang Pag-atake sa AIDS sa Ubang Kanasoran

Ang porsiyento sa populasyon nga natakdan kusog usab nga nag-uswag sa Sidlakang Uropa, Asia, ug sa Caribbeano. Sa kataposan sa 1999, ang natakdan sa Sidlakang Uropa mikabat sa 420,000. Sa pagkatapos sa 2000, kanang gidaghanona makasaranganong gibanabana nga misaka sa 700,000.

Usa ka surbi nga gipahigayon sa unom ka dagkong mga siyudad sa Amerika nagbutyag nga dunay 12.3 porsiyentong impeksiyon sa HIV taliwala sa batan-ong mga bayot. Dugang pa, 29 porsiyento lamang niadtong dunay HIV ang nahibalo nga sila natakdan. Ang eksperto bahin sa kagaw nga nanguna sa surbi miingon: “Naguol kami sa pagkahibalo nga pipila ra kaayo sa mga lalaking dunay HIV ang nahibalo nga sila natakdan. Nagpasabot kana nga kadtong bag-o pa lang natakdan nanakod ug kagaw nga walay kalibotan niana.”

Sa usa ka miting sa mga eksperto sa AIDS sa Switzerland niadtong Mayo 2001, kining sakita gideklarar nga mao “ang labing malaglagong kaylap nga epidemya sa tawhanong kasaysayan.” Sumala sa nahisgotan, ang pag-atake sa AIDS ilabinang grabe sa kanasoran habagatan sa Sahara sa Aprika. Ang among sunod nga artikulo maghisgot kon ngano.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 3]

“Ang labing makapahadlok mao nga kining tanang impeksiyon . . . ug . . . pag-antos sa mga tawo . . . nalikayan unta ug mahimong likayan.”​—NELSON MANDELA

 [Hulagway sa panid 2, 3]

Daghang tawo nga natakdan sa HIV walay kalibotan niana

[Picture Credit Line sa panid 3]

UN/DPI Photo 198594C/Greg Kinch