Makaila Ka ba sa Kalainan?

“Piano kana!” “Dili, para nako mora kanag synthesizer.” “Organ na oy!” “Dili, sayop mong tanan. Usa kana ka harpsichord.” Unsa ba gayod kana?

SA PAGKATINUOD, ang mga keyboard o tapoyanan nianang tanang instrumento sa musika popareho tan-awon. Apan ang tunog nga ipatungha niini ug ang pamaagi sa pagpatungha sa maong tunog sa dihang tulpokon ang usa sa mga tekla mahimong magkalainlain gayod. Busa sa unsang paagi nagsugod ug naimbento ang tapoyanan? Susihon nato ang mga tapoyanan nga nagama latas sa kasiglohan.

Unsa ang Hydraulus?

Ang labing unang nailhan nga yanong tapoyanan gituohan nga mao kanang iya sa instrumento nga gitawag ug hydraulus, o water organ. Gituohan nga naimbento kini ni Ktesibios, taga-Alejandria nga inhenyero sa unang bahin sa ikatulong siglo W.K.P. Sumala sa librong Musical Instruments of the West, “ang hangin ibomba . . . ngadto sa may mga buho nga sudlanan (pnigeus) nga gihumol sa dakong sudlanan ug tubig, ug gikan sa pnigeus ang hangin mopaingon sa windchest nga nahimutang ubos sa [usa ka laray sa] mga tubo, nga ang presyur gikan sa tubig magmentinar sa presyur sa hangin.” Ang mga tubo motingog pinaagig mga slider nga nag-obra sa tabang sa ubay-ubayng dagkong mga tekla. Tungod kay ang mga nota kusog ug dili mananoy, ang hydraulus haom kaayo alang sa mga pasundayag diha sa mga sirko, eksibit, ug mga pista nga himoon sa gawas. Napopular kaayo kini panahon sa Romanhong Imperyo​—bisan si Emperador Nero gihubit ingong hanas nga manunugtog.

Nganong Giimbento ang Pneumatic Organ?

Sa dihang giilisan ang kompresor sa tubig ug mga hasohasan nga magduso sa hangin pinaagig presyur, naimbento ang pneumatic organ. Tungod sa mga hasohasan ang manunugtog makalingkod duol sa instrumento, nga gamiton ang mga tiil o mga kamot aron sa pagsuplay ug hangin. Ang nakalotan nga mga salin sa pneumatic organ masubay ngadto sa ikatulong siglo K.P., ug kini padayong gigamit pag-ayo sulod sa misunod nga pipila ka gatos ka tuig. Tungod kay gigamit gihapon ang yanong tapoyanan, ang mga honi mahimo lamang tugtogon sa hinay kaayo nga ritmo. Tungod kini kay ang gidak-on  sa matag tekla kinahanglang mobagay sa kaugalingon niining tubo sa organ. Aron mapatungha ang ubos nga nota, ang musikero lagmit nagkinahanglang mogamit sa palad o bisan sa kumo aron iduot ang lapad nga tekla.

Sa ika-14ng siglo, ang organ nahimong “halos instrumento lamang sa simbahan sa kasadpang Uropa.” (The Encyclopedia of Music) Ang pagkaugmad sa roller mechanism nakapausab pag-ayo sa dagway ug obra sa tapoyanan sa organ. Tungod niining maong mekanismo ang mga tubo mahimong iposisyon nga layo sa tapoyanan ug ang mga tekla mismo mas mihiktin. Sa kataposan, nga maggamit lamang ug usa ka tudlo sa pagtulpok sa matag tekla, ang musikero nindot tan-awong makatugtog ug mas paspas nga honi. Nagustohan kaayo ni Mozart ang organ nga gitawag niya kini nga kinanindotan sa mga instrumento sa musika.

Unang mga Tapoyanan nga Kinuwerdasan

Ang unang paghisgot sa Bibliya bahin sa instrumento nga kinuwerdasan makita diha sa Genesis 4:​21, ug sublisubli kanang gihisgotan maylabot sa nasod sa Israel. Apan sa mga ika-15ng siglo K.P. na nga nahimo ang pagkombinar sa kinuwerdasang mga instrumento (kasagarang gikaskas o gikablit sa mga tudlo o gihapak ug mga pakang) ug sa tapoyanan. Ang tapoyanan nga atong makita karon unang mitungha diha sa usa ka instrumento nga gitawag ug clavichord. Kadto maoy yano, samag kahon nga instrumento nga may mga kuwerdas nga gitaod gikan sa wala ngadto sa tuo. Sa dihang ang usa ka tekla tulpokon sa manunugtog, mosaka ang usa ka parte nga gama sa bronse ug mohapak sa kuwerdas gikan sa ubos.

Dayon naimbento ang harpsichord, ang spinet, ug ang virginal. * Kini, ilabina ang harpsichord, nahimong pangunang mga instrumento nga dunay tapoyanan panahon sa ika-16 ug ika-17 nga mga siglo. Ang bag-ong mekanismo sa harpsichord naggamit ug linaing teknik. Ang The History of Musical Instruments naghubit niana: “Ang mga kuwerdas kabliton ginamit ang mga dagang inay gamiton ang lapad-ug-tumoy nga metal sama diha sa mga clavichord. Sa likod sa matag tekla anaay jack, nga maoy usa ka gamayng tanos nga kahoy, nga gikan niana nagtuybo ang usa ka gamayng dagang o nipis nga piraso sa panit. . . . Sa dihang ang tekla tulpokon mosaka ang jack, sa ingon makablit sa dagang ang kuwerdas, ug dayon, tungod sa espring, mahibalik kini sa puwesto nga dili na makablit pag-usab ang kuwerdas.”

Tungod niining bag-ong mekanismo ang harpsichord dunay linaing tunog. Ang usa ka kanhing pianista sa konsiyerto naghubit sa tunog sa harpsichord, nga lahi sa modernong piano, niining paagiha: “Kini adunay tagming, tagingting nga tunog, ug ang mga nota dili magdugay.”

Ang disenyo sa harpsichord nagkalainlain gayod sulod sa katuigan. Ang mas unang gigama dunay usa ka tapoyanan ug usa lamang ka kuwerdas alang sa matag tekla. Sa ulahi, ang mas komplikadong mga modelo dunay duha ka tapoyanan, daghang kuwerdas alang sa matag tekla, ug ubang mga himan aron sa pag-usab sa tono. Gipahimuslan pag-ayo sa inilang mga tigkomposo sa maong panahon, sama kang Johann Sebastian Bach (1685-​1750) ug Domenico Scarlatti (1685-​1757), ang tono ug teknikal nga mga katakos sa harpsichord ug nakakomposo sila ug daghang maanindot nga mga awit, nga kadaghanan niana padayong gipatokar hangtod sa atong panahon.

Ang mga akordyon naimbento sa ika-19ng siglo, ug ang piano akordyon ilabinang napopular sa ika-20ng siglo. Kini maoy kombinasyon sa tapoyanan ug huyponon nga instrumento, tungod kay kini dunay mga hasohasan nga magduso sa hangin latas sa mga diladila nga mokurog. Ang modernong akordyon dunay mga 140 ka baho nga patokaron sa pito ka lumbay sa mga boton ug usa ka tapoyanan nga dunay kapasidad nga gikan sa duha ngadto sa upat ka oktaba.

Ang Panahon sa Elektroniks

Sa ika-20ng siglo nagsugod ang panahon sa elektronikong mga tapoyanan. Ang kinakaraanan niini mao ang telharmonium, nga gihimo niadtong 1906 ni Thaddeus Cahill. Ang dekoryenteng mga organ mitungha sa katuigan sa 1930 ug sa wala madugay gisundan sa dekoryenteng mga harpsichord ug dekoryenteng mga piano. Lahi gayod sa mekanismo sa hydraulus, sa dihang ang usa ka tekla tulpokon diha sa dekoryente nga organ, ang elektronikong signal mopatunghag nota, nga bag-ohon ug padak-on.

Ang usa sa labing popular nga elektronikong mga tapoyanan karon mao ang synthesizer, nga  unang nagama sa katuigan sa 1940 ug nahimong sukaranang instrumento nga nauyonan sa kadaghanang modernong mga banda ug mga grupo. Sa dihang tulpokon ang usa ka tekla sa synthesizer, ang bisan unsang tingog nga mahanduraw mahimong madungog​—gikan sa pagpaghot sa iro ngadto sa usa ka symphony orchestra.

Siyempre, ang kompiyuter dakog bahin usab sa modernong musika. Ang mga synthesizer karon kasagarang dunay kompiyuter, o ang usa ka kompiyuter mahimong gamiton ingong tigpatunghag tunog ug busa ingong usa ka tinuod nga instrumento sa musika. Bisan tuod ang musikal nga tapoyanan kasagarang gigamit ingong tigkontrol sa kompiyuter, ang musikero karon makapili usab sa pagprograma sa iyang kompiyuter ginamit ang mouse o ang naandan nga tapoyanan sa kompiyuter. “Karon halos ang tanang recording studio adunay daghang langkit-sa-kompiyuter nga kasangkapan. Ang musika tipigan sa digital nga paagi diha sa hard disk ug dayon han-ayon diha sa mixing desk ginamit ang modernong software sa dili pa himoon ang master nga rekord diha sa digital audio tape.”​—The Encyclopedia of Music.

Kini bang kinaulahiang kaugmaran nagpasabot nga hapit nang mawala ang musikal nga tapoyanan? Lagmit dili gayod kon atong hinumdoman ang paagi nga gipahayag ang pagbati pinaagi sa yanong honi diha sa “Moonlight Sonata” ni Beethoven, sa iyang “Für Elise,” o sa “Clair de Lune” ni Debussy. Apan sa pagpalandong sa gatosan ka tuig sa musika nga gipatungha sa tapoyanan ug ang epekto niini diha sa kinabuhi sa milyonmilyong tawo, matukmod kita sa pag-ila sa dakong kontribusyon sa tapoyanan diha sa kalibotan sa musika ug sa kalipay sa tawo latas sa kasiglohan.

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 20, 21]

Nganong Giimbento ang Pianoforte?

Sa ulahing bahin sa ika-18ng siglo, ang harpsichord inanayng gipulihan ingong kinamaayohang tapoyanan sa pianoforte, nga kasagarang nailhan ingong piano. Diin gikan ang ngalan niini? Daghan ang panaghisgot kon kinsa ang nag-imbento niining maong instrumento ug kon kanus-a, apan ang Italyano nga si Bartolomeo Cristofori nag-eksperimento sa pianoforte sa sayong bahin sa katuigan sa 1700. Ang gingalan ni Cristofori sa instrumento, gravicembalo col piano e forte (harpsichord nga dunay mananoy ug kusog nga tunog), nagpasiugda sa usa sa mga bentaha niini kon itandi sa harpsichord, diin dili kaayo makontrolar sa musikero ang gikusgon sa musika. Sa dihang tulpokon ang usa ka tekla sa pianoforte, ang bag-ong namugna nga mekanismo magduso sa pakang gikan sa ubos aron moigo sa kuwerdas ug dayon mobalik kini sa naandang posisyon. Ang gikusgon sa nota maoy katumbas sa puwersa nga gigamit sa pagtulpok sa tekla. Maghatag na kini sa musikero ug dakong kagawasan sa pagpahayag sa gitinguhang pagbati ug gikusgon sa musika, kini man piano, hinay, o forte, kusog.

Ang laing bentaha mao ang paggamit sa tulo ka matang sa mga pedal​—ang sustaining, sostenuto, ug ang soft. Ang una magpadugay sa tunog, ang ikaduha magtugot sa musikero sa pagtugtog ug laing mga nota samtang nagpadayon ang tunog sa unang gitugtog nga mga nota, ug ang ikatulo magpahinay sa tunog.

Sa tibuok ika-18ng siglo, ang pianoforte padayong gipauswag ug gibag-o sa Uropa. Sa unang bahin sa katuigan sa 1740, naimbento ang kuwadradong piano, usa ka mas gamay ug mas barato nga modelo. Ang mas dako o ang kinadak-ang piano nga pangkonsiyerto mas dakog luna nga maokupar, tungod kay kini dunay mga kuwerdas nga lainlaig gitas-on nga pababag ang pagkahan-ay. Sa sinugdanan sa ika-19ng siglo naimbento ang patindog nga piano, nga maoy popular gihapon nga modelo karon.

Gipangutana sa Pagmata! ang usa ka pianista bahin sa pangunang mga kalainan sa tunog tali sa dakong piano ug sa patindog nga piano. Siya miingon: “Dunay tulo ka kalainan, tunog, pagkatimgas, ug pagkatataw. Ang dakong piano dunay mas dakong kapasidad sa kalanog. Ang tunog mananoy ug puwersado. Kon itandi, ang patindog nga piano mas hinay ug tingog. Tungod kini sa kamatuoran nga ang patindog nga piano kasagarang isandig sa bungbong, nga makapamenos sa kapasidad sa bandahanan sa tingog.”

[Hulagway]

Siyam ka piye nga dakong piano nga pangkonsiyerto

 [Mga hulagway sa panid 18]

Virginal uban ang esena sa parke, 1666, Inglaterra

Harpsichord, nga may mga tekla nga gama sa kabhang sa pawikan (sa sulod), 1760, Alemanya

Piano akordyon, 1960, Italya

Clavichord, 1906, T.B.A.

Modernong synthesizer ug kompiyuter

[Credit Line]

Top four photos: Courtesy of the Yale University Collection of Musical Instruments

[Hulagway sa panid 19]

Hydraulus

[Credit Line]

Courtesy Macedonian Heritage

[Hulagway sa panid 19]

Organ, Sydney Opera House, Australia

[Credit Line]

By courtesy of Australian Archives, Canberra, A.C.T.