Pagpaniid sa Kalibotan

Alang sa Maayong Panglawas​—Katawa!

Ang masadyang katawa dili lang makapalipay sa usa ka tawo. Sumala sa pipila ka Hapones nga mga doktor, kini makapaayo usab sa kondisyon sa mga sistema sa endocrine, nerbiyos, ug imyunidad, makaparegular sa pinitik sa kasingkasing ug sa pagginhawa, ug makahatag ug temporaryong kahupayan sa mga nag-antos sa reyuma. Ang katawa makapabaskog sa kaugatan, busa mokusog ang agos sa dugo paingon sa kaunoran ug makapaabtik sa obra sa utok. Kon mokatawa kita nga kinasingkasing, kita makaehersisyo usab sa atong kaunoran. Sa usa ka pagsusi nga gihisgotan sa mantalaang IHT Asahi Shimbun, ang kaunoran sa tiyan sa nagkatawang tawo “nagpadayag sa parehong kahago sama sa gikinahanglan sa sit-up nga ehersisyo.” Ang sikyatrista sa Osaka nga si Michio Tanaka nagdayeg sa makapahimsog nga epekto sa katawa. Sumala ni Tanaka, “sama kinig epektibong droga nga walay daotang epekto.”

Pangunang Pumapatay

“Seguradong malupigan sa AIDS ang Black Death ingon nga kinagrabehang kaylap nga epidemya sa kasaysayan,” nagpahayag ang New Scientist. “Sa ika-14 nga siglo, milapnag ang Black Death sa Uropa ug Asia, nga mipatayg mga 40 ka milyong tawo. Karon, duolag 700 ka tuig sa ulahi, ang samang butang nagakahitabo.” Sumala sa usa ka taho sa British Medical Journal, duolag 65 ka milyon ang mahimong mamatay tungod sa HIV pagkatapos sa 2010. Bisan pag mas daghan karon ang nasakit sa tesis ug sa malarya, ang epekto niining mga sakita diha sa ekonomiya ug sa katilingban giingong menos kay sa iya sa AIDS.

Mga Ginikanan ug mga Tin-edyer

Sumala sa usa ka taho diha sa The Times sa London, ang mga ginikanan makaagom ug mas dakong kadaot sa emosyon ug sa hunahuna kay sa tin-edyer nilang mga anak tungod sa pamilyahanong panagbingkil. Ang taho nagpasabot nga ang mga ginikanan angayng dili “magkinto sa dihang magdumala sa sapotong mga tin-edyer kay basin ug masilo sila.” Sa kapulihay, “angayng panalipdan sa mga ginikanan ang ilang kaugalingon . . . pinaagi sa mas may-awtoridad nga estilo sa pagmatuto ug mga anak.” Ang usa ka tigdukiduki bahin sa pagkatin-edyer, si Propesor Laurence Steinberg sa Temple University, Philadelphia, Pennsylvania, T.B.A., nag-ingon nga ang mga bata mas daling maulian gikan sa kagul-anan kay sa gituohan sa mga tawo. Human sa pagtuon sa libolibong ginikanan sa kapig napulo ka tuig, si Propesor Steinberg nagpahayag: “Ang may-awtoridad nga ginikanan mabination ug mabalak-on, apan estrikto ug dili mabalhinon mahitungod sa pagbutang ug pagpatuman sa mga lagda, mga limitasyon ug mga panahom.” Ang mga tin-edyer nga gimatuto nianang mga panimalaya tag-as ug mga grado, mas malipayon, ug busa lagmit dili mogawi nga makadaot sa katilingban ug dili mohimog krimen, matod sa taho.

Gikinahanglan ang Paghikap

“Kinahanglan nga kita hikapon sama ra nga atong gikinahanglan ang kahayag sa adlaw, tubig, ug pagkaon,” matod sa senemanang magasin sa Polandia nga Polityka. Kitang tanan may sistema sa mga tigmatikod ilalom sa atong panit nga sensitibo sa nagkalainlaing matang sa paghikap. Sa dihang may mohikap kanato, “ang atong utok makamatikod niana, makasabot niana, ug maghimo niana nga usa ka pahiyom, mas maayong pagbati, o laing mahigalaong lihok.” Mga bata ilabina ang nagkinahanglag pisikal nga pagkontak, ilabina sa ilang linghod nga panuigon. Ikasubo, ang daghang ginikanan makahikap lang sa ilang mga bata sa dihang sila ilisan, digoon, pakan-on, o silotan. Apan gipadayag sa daghang pagtuon nga ang mga bata nga kugoson, halogon, halokan, ug hapyoron mas maayog panglawas ug tinuboan ug mahimong mas utokan kay niadtong “kulang ug pisikal nga pagkontak sa ginikanan,” nag-ingon ang Polityka.

Nameligro ang mga Lanaw sa Kalibotan

“Ang tanang lanaw sa kalibotan apektado na sa mga kalihokan sa tawo,” matod ni William Cosgrove, bise-presidente sa World Water Council. “Ginadaot nato ang mga lanaw, ug kana mahimong katalagman alang sa mga tawo nga nagsalig niana.” Ang hugaw naggikan sa industriya, mga uma, ug mga imburnal; ug ang seryosong kadaot tingali nahitabo na sa usa ka lanaw bisan pag daw limpiyo kining tan-awon, matod ni Cosgrove, nga midugang: “Unya adunay mahitabo​—sama sa kausaban sa temperatura sa tubig—​ug sa kalit ang lanaw bug-os nga mausob. Inigsugod sa paghugaw, lisod na kining pahunongon.” Ang Lanaw Victoria, ang kinadak-ang lanaw sa Aprika, maoy usa ka pananglitan. Sa miaging kawhaan ka tuig, namatay ang daghang espisye sa isda sa lanaw tungod sa polusyon nga naglakip sa wala-maproseso nga hugaw sa imburnal. Seryosong nameligro usab ang Lanaw Tai Hu sa Tsina. “Ang  mga eksperto nag-ingon nga ikaw halos makalakaw ibabaw niini tungod sa grabeng polusyon,” matod sa pahayag sa World Water Council. Sumala sa usa ka taho sa Reuters, mga 90 porsiyento sa tab-ang nga tubig nga gigamit sa mga tawo naggikan sa mga lanaw.

“Ang Kasingkasing Tugob Kaayo​—Ang Ulo Kuaw Kaayo”

Pinangita ang mga sulat sa gugma nga gitagik sa propesyonal nga mga tigsulat, sumala sa Aleman nga senemanang mantalaan nga Die Woche. Alang sa mga tawong dili makapahayag diha sa mga pulong sa ilang mga pagbati, daghang kapuling tigsulat ang motanyag ug tabang nga binayran. Ang sulat mahimong romantiko o pormal, sumala sa hangyo sa kliyente. Aduna say mga balak, nga ang prisyo masabotan. Nagkadaiya gayod ang paagi sa pagmugna sa maong pinasulat-sa-lain nga mga pahayag sa gugma. Samtang ang pipila ka kapuling mga tigsulat maoy propesyonal nga mga magsusulat, ang uban nagsulat ug mga sulat sa gugma ingong kalingawan. Isuplay gani sa pipila ang mga pangutana pinaagi sa kompiyuter nga sumala niana ang sulat mahimo sa kompiyuter. Bisan kon unsay kahimtang, dili segurado ang kalamposan. Human sa tulo ka tuig sa “makapahaylong mga tanyag ug mga panaad” nga gitagik sa usa ka kapuling tigsulat, ang trato sa iyang maunongon nga kliyente wala gihapon mosugot sa iyang mga hangyo nga makigminyo.

Maayong Panglawas ug Mga Adlawng Di-Makatrabaho Gumikan sa Sakit

Pinaagi sa pag-ehersisyo, makunhoran ang mga adlaw nga di-makatrabaho gumikan sa sakit, sumala sa usa ka pagtuon sa Asosasyon Bahin sa Maayong Panglawas sa Pinlandia. Aron ang ilang mga kawani magpadayon sa pagtrabaho, daghang amo sa Pinlandia nagpadapat sa maong kahibalo. “Katunga sa Pinlandes nga mga trabahante maoy empleyado sa mga kompaniyang may mga programa alang sa maayong panglawas sa empleyado,” nagtaho ang Finnfacts, usa ka publikasyon sa Konpederasyon sa Pinlandes nga Industriya ug mga Amo. “Ang mga kompaniya nagpahigayon ug mga kurso kon unsaon pagpahunong sa pagtabako ug sa pagpaniwang ug sa nagkalainlaing mga kalihokan aron mouswag ang ilang panglawas.” Ang Pinlandes nga mga kompaniya mamuhonan ug kapig $67,000,000 kada tuig sa maong mga programa, kay nahibalo nga tungod sa menos nga pagpalta sa trabaho mabawi ug pila ka pilo ang ilang gasto niana.

Atimana ang Imong Bukobuko!

“Ang dili-maayong postura, pagkatambok, ug kakulang sa pisikal nga ehersisyo hinayhinay nga magdaot sa atong taludtod,” matod sa Kinatsilang mantalaang El País Semanal. Ang gibanabanang 80 porsiyento sa populasyon sa datong mga nasod adunay mga sakit sa bukobuko sa usa ka panahon sa ilang kinabuhi. Ang Klinikang Kovacs sa Espanya, nga nag-espesyalista sa mga sakit sa taludtod, nagsugyot nga kita magtuon sa pag-usob sa atong postura aron mapugngan ug mahupayan ang sakit sa bukobuko. Ang yanong mga sugyot mao: Katulog nga nagtakilid nga tul-id ang taludtod. Kon maglingkod, isandig ang imong bukobuko sa sandiganan sa imong silya. Kon naa sa kompiyuter, himoang natural ang posisyon sa imong mga abaga. Kon kinahanglang ikaw motikubo, ipiko ang imong mga tuhod inay ang imong bukobuko. Ug kon kinahanglang ikaw magdugay ug tindog, ibutang ang imong gibug-aton diha sa usa ka tiil samtang ang imong laing tiil nagpahulay sa usa ka bangkito o ang-ang.

Mga Hayop Nagtambal sa Kaugalingon

“Ang mga eksperto bahin sa lihok sa kahayopan karon naghunahuna nga ang ihalas nga kahayopan makatambal ug nagtambal sa ilang kaugalingon,” nagtaho ang The Economist sa London. Ang mga amo sa Tanzania sa kaugalingon magtambal sa mga bitok sa tinai pinaagi sa pagkaon sa subok sa tanom nga may mga kemikal nga makapatay sa maong mga bitok. Ug ang mga amo sa tibuok Aprika mokaon ug mga dahon nga napunog mikroskopikanhong mga taga nga mosiksik sa ilang tinai aron matangtang ang mga bitok. Ang mga periko nga mokaon ug mga lisong may makahilong mga alkaloid mokaon usab ug lapok, nga lagmit magwagtang sa mga hilo sa ilang peligrosong ginakaon. Ang brawon nga mga oso sa Alaska, mga gansa sa niyebe sa Canada, ug mga lobo ngatanan mokaon ug mga tanom aron makuha ang mga bitok sa ilang tinai. Ang mga pagsusi sa dugo sa nagkalainlaing ihalas nga mga hayop nagpakita nga diha sa ilang kaugalingong mga puy-anan, daghan ang naluwas sa grabeng mga impeksiyon tungod sa kagaw nga kasagarang makapatay sa nadakpan nga mga hayop. “Ang maong mga pinaniiran,” nag-ingon ang The Economist, “nagpasabot nga may mahimo ang ihalas nga kahayopan aron sila magpabiling mahimsog nga dili mahimo sa nadakpan nga kahayopan.”