Ang Magna Karta ug ang Pagtinguha sa Tawo ug Kagawasan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

ANG suba sa Thames nag-agos latas sa matahom nga lungsod sa Surrey sa Inglaterra. Diha sa usa ka dapit sa kabalilihan sa tampi niini nagbarog ang usa ka monyumentong dunay sinulat sa paghandom sa usa ka panghitabo sa ika-13ng siglo. Dinhi, sa Runnymede, ang Ingles nga si Haring John (nagmando niadtong 1199-1216) nakigkita sa kontrang mga baron, nga gamhanang mga tag-iyag yuta nga nasuko tungod sa mga pag-abuso sa hari. Ang mga baron miinsistir nga sulbaron sa hari ang ilang mga agrabyo pinaagi sa paghatag kanilag pipila ka katungod. Kay nailalom sa dako kaayong pagpit-os, sa kataposan gitimbrehan sa hari ang dokumentong nailhan sa ulahi ingong Magna Karta (ang Dakong Karta).

Nganong gitawag man kining dokumentoha ingong “ang labing hinungdanong legal nga dokumento sa kasaysayan sa Kasadpan”? Ang tubag dako kaayog ikabutyag bahin sa pagtinguha sa tawo ug kagawasan.

Ang mga Artikulo sa mga Baron

Si Haring John dili maayog relasyon sa Iglesya Romana Katolika. Iyang gisupak si Papa Inosentes III pinaagi sa pagdumili sa pag-ila kang Stephen Langton ingong Arsobispo sa Canterbury. Tungod niini, wala nay suporta nga gihatag ang simbahan ug, sa ingon, nag-ekskomunikar sa hari. Apan, misulay si John nga makig-uli. Misugot siya nga ihatag ngadto sa papa ang iyang mga gingharian sa Inglaterra ug Irlandia. Dayon giuli kini sa papa ngadto kang John tungod kay ang hari nagpahayag ug pag-unong sa simbahan ug sa pagbayad ug tinuig nga buhis. Si John alagad na karon sa papa.

Ang mga suliran sa panalapi nakapasamot sa mga problema sa hari. Sa iyang 17-ka-tuig nga paghari, si John 11 ka beses nga naningil ug ekstrang buhis sa mga tag-iyag yuta. Kining tanang kagubot maylabot sa simbahan ug sa pinansiyal nga mga butang nakapakaylap sa pagtuo nga ang hari dili kasaligan. Ang kinaiya ni John dayag nga wala makatabang aron makunhoran ang maong mga problema.

Sa kataposan, miulbo ang kasamok sa dihang ang mga baron nga taga-amihanan sa nasod midumili sa pagbayad ug dugang buhis. Nagmartsa sila sa London ug mipahayag nga dili na sila mounong sa hari. Dugay ang panaglalis tali sa duha ka partido, samtang ang hari didto sa iyang palasyo sa Windsor ug ang mga baron nagkampo sa sidlakan sa kasikbit nga lungsod sa Staines. Wala mahibalo ang publiko nga dihay gihimong mga negosasyon nga miresulta sa pag-atubangay sa duha ka partido sa lugar nga gitaliwad-an sa duha ka lungsod, sa Runnymede. Dinhi niadtong Lunes, Hunyo 15, 1215, gitimbrehan ni John ang usa ka dokumento nga naundan ug 49 ka artikulo. Kini ang pasiunang mga pulong: ‘Mao kini ang mga kondisyon nga gipangayo sa mga baron ug gitugot sa hari.’

 Kagawasan Ilalom sa Balaod

Apan, mitungha dayon ang pagduhaduha bahin sa mga intensiyon ni John. Bisag daghan ang batok sa hari ug sa papa, ang hari nagpadalag mga embahador aron makigkita sa papa sa Roma. Ang papa dihadiha mipagula ug mga mando aron ideklarar nga imbalido ang kasabotan sa Runnymede. Didto sa Inglaterra kalit nga miulbo ang sibil nga gubat. Apan, pagkasunod tuig si John kalit nga namatay, ug ang iyang nuybe-anyos nga anak, si Henry, maoy mipuli sa trono.

Gihikay sa mga tigpaluyo sa batan-ong si Henry nga ideklarar pag-usab ang kasabotan sa Runnymede. Sumala sa pulyetong Magna Carta, kining rebisadong edisyon “sa legal nga dokumento alang sa pagsumpo sa pagpanglupig dalidaling giusab ingong deklarasyon nga pinaagi niana ang mga tawong may kasarangang panglantaw mausa aron sa pagpaluyo sa iyang [ang hari] kawsa.” Ang kasabotan gideklarar sa makadaghang higayon sa paghari ni Henry. Sa dihang ang iyang manununod, si Edward I, nagpalig-on pag-usab sa Magna Karta niadtong Oktubre 12, 1297, sa kataposan ang usa ka kopya gibutang diha sa talaan sa mga lagda, usa ka listahan sa mga dokumento nga dako kaayog importansiya sa publiko.

Gilimitehan sa karta ang gahom sa hari. Kini nagbaod nga siya, sama sa tanan niyang sakop, nailalom na karon sa lagda sa balaod. Sumala kang Winston Churchill, usa ka iladong historyano ug primer ministro sa Inglaterra sa ika-20ng siglo, ang Magna Karta nagtagana ug “usa ka sistema sa pagtugot ug pagdili nga maghatag sa monarkiya sa kinahanglanong awtoridad niini, apan magpanalipod niini batok sa pag-abuso sa  usa ka tigdaogdaog o usa ka buangbuang.” Pagkahamili nga mga ideya! Apan unsa may epekto niining dokumentoha sa ordinaryong tawo? Nianang panahona, gamay ra kaayo. Ang Magna Karta naghisgot lamang sa mga katungod sa “mga tawong gawasnon”​—ang tinuod, kini sila medyo eksklusibong grupo, kinsa diyutay ra nianang panahona. *

“Sa bag-o pa kini,” matod sa Encyclopædia Britannica, ang Magna Karta “nahimong simbolo ug eslogan batok sa pagdaogdaog, nga gisabot sa matag sunodsunod nga kaliwatan ingong usa ka proteksiyon sa ilang nameligrong mga kagawasan.” Sa pagpakita sa kahinungdanon niini, ang matag sesyon sa Parliamento sa Inglaterra sugdan pinaagi sa pagkompirmar pag-usab sa Magna Karta.

Ang mga abogado sa Inglaterra sa ika-17ng siglo naggamit sa mga artikulo sa Magna Karta ingong pasikaranan sa mga katungod sama sa paghusay pinaagig hurado, habeas corpus, * panag-angay atubangan sa balaod, kagawasan gikan sa dili-makataronganong pag-aresto, ug pagkontrolar sa pagsingil ug buhis pinaagig mga balaod sa parliamento.

Ang Pagtinguha ug Kagawasan Nagpadayon

“Makadaghang beses sa miagi nga ang konstitusyonal nga kahinungdanon sa Magna Karta mas nag-agad sa interpretasyon niini kay sa gisulti niini,” miangkon si Lord Bingham, ang pangulong huwes sa Inglaterra ug Wales sukad 1996 hangtod 2000. Bisan pa niana, ang mga mithi sa kagawasan nga gibase sa karta sa ulahi mikaylap sa tanang Iningles-ug-sinultihan nga mga dapit.

Ang mga Lalin, nga mibiya sa Inglaterra niadtong 1620 paingon sa Amerika, midala ug kopya sa Magna Karta. Sa 1775, sa dihang ang Britanikong mga kolonya sa Amerika mirebelde batok sa pagpaningil ug buhis diin walay hawas diha sa gobyerno, ang lehislatibong pundok sa lugar nga mao na karon ang estado sa Massachusetts nagpahayag nga ang maong mga buhis supak sa Magna Karta. Gani, ang opisyal nga timbre sa Massachusetts nga gigamit nianang panahona naglarawan ug usa ka tawong naggunit ug espada sa usa ka kamot ug Magna Karta sa laing kamot.

Sa dihang ang mga hawas sa bag-ong nasod nagtigom aron sa paggamag konstitusyon alang sa Tinipong Bansa sa Amerika, ilang gituboy ang prinsipyo sa kagawasan ilalom sa balaod. Ang Balaodnong mga Katungod sa T.B. gikuha gikan niining prinsipyoha. Busa, sa 1957 ug agig pag-ila sa Magna Karta, ang American Bar Association nagpatukod sa Runnymede ug usa ka monyumento nga may mga pulong, “Sa Paghandom sa Magna Karta​—Simbolo sa Kagawasan Ilalom sa Balaod.”

Sa 1948, ang Amerikanang estadista nga si Eleanor Roosevelt mitabang sa paggama sa United Nations Universal Declaration of Human Rights, nga naglaom nga kini mahimong “internasyonal nga Magna Karta alang sa tanang tawo sa tanang dapit.” Sa pagkatinuod, gipakita lang sa kasaysayan sa Magna Karta nga dako kaayo ang tinguha sa tawhanong pamilya alang sa kagawasan. Bisan pa sa hamiling mga pangandoy, ang pangunang mga katungod sa tawo nameligro gihapon diha sa daghang nasod. Balikbalik nga gipakita sa mga gobyerno sa tawo nga dili sila makagarantiya ug kagawasan alang sa tanan. Mao kana ang usa ka rason kon nganong gipakahamili sa minilyon sa mga Saksi ni Jehova karon ang mas taas pa nga matang sa kagawasan ilalom sa balaod sa laing gobyerno, ang Gingharian sa Diyos.

Ang Bibliya dunay talagsaong gisulti bahin sa Diyos: “Kon asa gani ang espiritu ni Jehova, adunay kagawasan.” (2 Corinto 3:17) Kon ikaw interesado nga mahibalo bahin sa matang sa kagawasan nga ginatanyag sa Gingharian sa Diyos alang sa katawhan, nganong dili nimo pangutan-on ang mga Saksi ni Jehova bahin niini sa sunod higayon nga sila moduaw kanimo? Imong makaplagan nga ang tubag makaiikag gayod ug makahatag ug kagawasan.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 13]

ANG DAKONG KARTA

Ang Magna Karta (Latin sa “dakong karta”) nagsugod ingong “Ang mga Artikulo sa mga Baron.” Gitimbrehan ni Haring John kining maong dokumento nga may 49 ka artikulo. Sa misunod nga pipila ka adlaw, ang kasabotan nahimong 63 ka artikulo, ug gitimbrehan na usab sa hari ang dokumento. Kini gideklarar pag-usab sa 1217 ug may kaubang ikaduha, mas gamayng karta nga naghisgot bahin sa balaod sa pagdumala sa kalasangan. Sukad niadto, ang mga artikulo mao na ang nahimong Magna Karta.

Ang 63 ka artikulo nabahin ngadto sa siyam ka grupo, apil niini ang may kalabotan sa mga agrabyo sa mga baron, ang pagreporma sa balaod ug hustisya, ug ang kagawasan sa simbahan. Ang artikulo 39, ang makasaysayanhong pasukaranan sa sibil nga mga kagawasan sa Inglaterra, nag-ingon: “Walay tawong gawasnon nga dakpon o prisohon, o kuhaan sa iyang mga katungod o mga kabtangan, o gukdon sa balaod o idestiyero, o hikawan sa iyang kadungganan ug reputasyon sa bisan unsang paagi, ni kita mogamit ug puwersa batok kaniya, o mosugo sa uban sa pagbuhat niana, gawas kon pinaagi sa subay-sa-balaod nga desisyon sa iyang mga kapareho o pinaagi sa balaod sa nasod.”

[Hulagway]

Luyo: Ang ikatulong rebisyon sa Magna Karta

[Credit Line]

By permission of the British Library, 46144 Exemplification of King Henry III’s reissue of Magna Carta 1225

[Hulagway sa panid 12]

Si Haring John

[Credit Line]

From the book Illustrated Notes on English Church History (Vols. I and II)

[Hulagway sa panid 12]

Si Haring John mihatag sa iyang korona ngadto sa emisaryo sa papa

[Credit Line]

From the book The History of Protestantism (Vol. I)

[Hulagway sa panid 13]

Si Haring John nakigkita sa iyang mga baron ug misugot sa pagtimbre sa Magna Karta sa 1215

[Credit Line]

From the book The Story of Liberty, 1878

[Hulagway sa panid 14]

Monyumento sa Magna Karta sa Runnymede, Inglaterra

[Credit Line]

ABAJ/Stephen Hyde

[Picture Credit Lines sa panid 12]

Top background: By permission of the British Library, Cotton Augustus II 106 Exemplification of King John’s Magna Carta 1215; King John’s Seal: Public Record Office, London