Pagsulay sa Pagtuo sa Slovakia

SUMALA SA GIASOY NI JÁN BALI

NATAWO ako niadtong Disyembre 24, 1910, sa Záhor, usa ka baryo nga bahin na karon sa sidlakang Slovakia. Niadtong panahona ang among baryo maoy bahin sa Austro-Hungarianhong Imperyo. Sa 1913, gidala ako ni Mama ngadto sa Tinipong Bansa aron moduyog sa akong amahan, nga mas sayong mipahawa sa Záhor. Duha ka tuig human sa among pag-abot ni Mama sa Gary, Indiana, natawo ang akong igsoong si Anna. Dayon si Papa nagsakit ug namatay niadtong 1917.

Nahimo akong masibotong estudyante nga interesado kaayo sa relihiyon. Sa Calvinist Church diin ako nagtambongan sa Sunday school, namatikdan sa magtutudlo ang akong kaikag sa espirituwal nga mga butang. Aron matagbaw ang akong kauhaw, iya akong gihatagan ug Holman nga Edisyon sa Bibliya, nga naundan ug mga 4,000 ka pangutana ug mga tubag. Daghan kaayo kanang impormasyona alang sa akong 11-anyos nga hunahuna.

‘Mao Kini ang Kamatuoran’

Niadtong unang katuigan, ang pipila ka mga lalin gikan sa Slovakia nga nagpuyo sa dapit nga among gipuy-an nahimong mga Estudyante sa Bibliya, nga maoy pagkaila kaniadto sa mga Saksi ni Jehova. Usa kanila mao ang akong uyoan nga si Michal Bali, kinsa maoy nagpaambit sa mga kamatuoran sa Bibliya kanamo. Apan, niadtong 1922, namauli mi ni Mama ug sa akong igsoon sa Záhor, nga niadtong higayona nahimo nang bahin sa sidlakang Czechoslovakia.

Wala madugay human niana, gipadad-an ako ni Tiyo Michal sa kompletong koleksiyon sa Studies in the Scriptures, ni Charles Taze Russell, maingon man sa gipatik pag-usab nga mga magasing Watchtower sukad sa kinaunahang gula niini nga Hulyo 1, 1879. Ako kining gibasa, nga ang ubang bahin akong gibasa sa makadaghan, ug nakombinsir nga akong nakaplagan ang kamatuoran sa Bibliya nga akong gipangita.

Nianang mga panahona ang pipila ka mga Estudyante sa Bibliya nga taga-Slovakia, namauli gikan sa Tinipong Bansa ngadto sa ilang yutang natawhan. Ilang giorganisar ang unang nagsultig-Slovak nga mga grupo sa mga Estudyante sa Bibliya sa Czechoslovakia. Kami sa akong inahan nagtambongan niining unang mga tigom diha sa among baryo sa Záhor maingon man diha sa ubang kasikbit nga mga lugar.

Kadtong mga tigoma kaamgid sa Kristohanong mga tigom nga gihimo sa unang siglo. Kasagaran magtigom kami diha sa balay sa usa sa mga Estudyante sa Bibliya, diin manglingkod kami alirong sa usa ka lamesa nga may lamparahan sa tunga. Kay ako ang kinabataan, medyo magpalikod ko, nga naminaw diha sa ngitngit. Apan, usahay dapiton ako sa pagpakigbahin. Kon ang uban medyo dili segurado sa ilang gibasa diha sa Slovak nga pinulongan, moingon sila: “Ján, unsa man ni sa Iningles?” Maikagon  kaayo ako sa pagpaduol sa lamparahan ug sa paghubad ngadto sa Slovak kon unsay giingon sa Iningles nga publikasyon.

Apil niadtong nahimong mga Estudyante sa Bibliya sa Tinipong Bansa ug mipauli sa dapit nga nahimo nang Czechoslovakia mao si Michal Šalata. Mipauli siya sa kasikbit nga baryo sa Sečovce, nga iyang gipuy-an kanhi, ug mitabang siya sa pag-organisar sa buluhatong pagsangyaw sa Czechoslovakia. Ikuyog ako ni Brader Šalata sa dihang mosangyaw siya. Dayon, niadtong 1924, sa edad nga 13, ako mihangyo kaniya sa pagbawtismo kanako. Bisan pag naghunahuna si Mama nga medyo bata pa ako alang sa maong seryosong lakang, akong nakombinsir siya nga mao na gayod kini ang akong lig-ong desisyon. Busa, sa usa ka adlawng kombensiyon nga gihimo duol sa Suba sa Ondava pagka-Hulyo nianang tuiga, akong gipasimbolohan ang akong pagpahinungod kang Jehova pinaagi sa pagpabawtismo nianang subaa.

Gipakahamili nga mga Pribilehiyo sa Pag-alagad

Sa 17 anyos ako, akong nasayran nga dunay paglubong nga pagahimoon sa usa ka lugar pipila ka kilometros gikan sa baryo nga akong gisangyawan. Mao kini ang unang paglubong nga pagadumalahan sa mga Estudyante sa Bibliya nianang dapita. Pag-abot nako, akong giduol ang mamumulong samtang nagtan-aw ang maukitong mga tagabaryo. Sa diha na ako sa iyang tapad, milingi siya nako ug miingon: “Akoy unang mosulti, unya imong padayonon.”

Akong gibase ang akong pakigpulong sa 1 Pedro 4:7 nga nag-ingong: “Ang kataposan sa tanang butang haduol na.” Akong gipakita gikan sa Kasulatan nga bisan ang kataposan sa pag-antos ug kamatayon haduol na, ug akong gipatin-aw ang paglaom sa pagkabanhaw. (Juan 5:​28, 29; Buhat 24:15) Bisan ug bata akong tan-awon​—o tingali tungod niini​—atentibo ang tanang mamiminaw.

Dihay makapahinam nga balita sa The Watchtower sa Septiyembre 15, 1931, nga nagpatin-aw nga dili na namo buot nga mailhan ingong mga Estudyante sa Bibliya o sa lain pang ngalan sama niana kondili buot namong mailhan ingong mga Saksi ni Jehova. Human mabasa kini nga impormasyon, ang mga Estudyante sa Bibliya sa among lugar naghimog mga kahikayan alang sa usa ka linaing tigom. Mga 100 ka Estudyante sa Bibliya ang nagtigom sa baryo sa Pozdišovce. Didto nakapribilehiyo ako sa paghatag ug pakigpulong nga may ulohang “Ang Bag-ong Ngalan,” binase sa artikulo sa gihisgotang Watchtower.

Uban sa dakong kalipay, ang tanang nanambong miisa sa ilang mga kamot sa dihang gipangutana kon ila bang dawaton ang maong resolusyon nga gidawat sa mga isigkamagtutuo sa ubang mga bahin sa kalibotan. Dayon nagpadala kami ug telegrama sa tibuok-kalibotang hedkuwarter sa mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, New York, nga mabasa: “Kami, ang mga Saksi ni Jehova nga nagtigom niining adlawa sa Pozdišovce, mouyon sa pagpatin-aw sa The Watchtower mahitungod sa bag-ong ngalan, ug among gidawat kining bag-ong ngalan nga mga Saksi ni Jehova.”

Ang dako kaayong rehiyon sa Slovakia ug Transcarpathia, nga bahin kanhi sa Czechoslovakia sa wala pa ang Gubat sa Kalibotan II, nahimong mabungahong teritoryo alang sa among Kristohanong ministeryo. Among gikobrehan kining dakong teritoryo pinaagi sa pagbaktas ug usab pinaagi sa pagsakayg tren, bus, ug bisikleta. Nianang panahona gipasalida sa daghang siyudad ang “Photo-Drama of Creation,” usa ka sine ug pasundayag sa eslayd nga naglakip ug tingog nga gidungan pagpatokar. Human sa matag pasundayag, kolektahon ang mga adres sa mga interesado. Daghang adres ang gihatag kanako ug gihangyo ako sa pag-organisar ug mga Saksi sa pagduaw sa mga interesado. Diha sa pipila ka siyudad, moabang kami ug awditoryum diin mohatag ako ug espesyal nga pakigpulong human sa pasundayag.

Sa katuigang 1930, nakapribilehiyo ako nga mahimong delegado sa mas dagkong mga kombensiyon sa kaulohang siyudad, sa Prague. Sa 1932 gihikay ang unang internasyonal nga kombensiyon sa Czechoslovakia. Nagtigom kami sa Varieté Theatre. Ang ulohan sa pakigpulong publiko, “Ang Uropa sa Dili pa ang Kalaglagan,” nakadani sa pagtagad sa mga tawo, ug mga 1,500 ang nanambong. Dihay laing internasyonal nga kombensiyon nga gihimo sa Prague sa 1937, ug nakapribilehiyo ako sa paghatag ug usa sa mga pakigpulong. Dihay mga delegado gikan sa daghang nasod sa Uropa, ug kaming tanan nakadawat  sa gikinahanglang pagdasig nga nakahatag kanamo ug kusog aron makalahutay sa mga pagsulay nga nahitabo wala madugay panahon sa Gubat sa Kalibotan II.

Kaminyoon, ug Grabeng mga Pagsulay

Sa among pagbalik sa Czechoslovakia, kami ni Mama suod nga nakigtambayayong sa buluhatong pagsangyaw uban sa mga isigka-Estudyante sa Bibliya sa kasikbit nga baryo sa Pozdišovce. Didto akong namatikdan ang usa ka maanyag nga babaye nga ginganlag Anna Rohálová. Sa medyo nangahamtong na kami, among naamgohan nga ang among pagbati dili lang kay inigsoon nga Kristohanong gugma. Niadtong 1937 nagminyo kami. Sukad niadto, gipaluyohan ako ni Anna, bisan sa ‘masamok nga mga panahon’ nga nahitabo sa ulahi.​—2 Timoteo 4:2.

Wala madugay human sa among kasal, nadayag nga ang Uropa nangandam alang sa Gubat sa Kalibotan II. Pagka-Nobyembre 1938, ang habagatang mga bahin sa Transcarpathia ug Slovakia giilog sa Hungaria, kinsa nakigkunsabo sa Nazi nga Alemanya. Ang among mga tigom gidili sa kapolisan sa Hungaria, ug kinahanglang moreport kami kanunay sa presinto.

Sa pagsugod sa Gubat sa Kalibotan II sa Septiyembre 1939, ubay-ubay kaming taga-Záhor, mga lalaki ug babaye, ang gidakop ug gidala ngadto sa usa ka karaang kastilyo duol sa Mukacheve, nga karon bahin na sa Ukraine. Didto among nahimamat ang daghang kaubang mga Saksi gikan sa mga kongregasyon sa Transcarpathia. Human sa pagsukitsukit sa tulo o upat ka bulan ug kanunay nga pagbunal, gihusay kami sa usa ka linain nga korte militar. Usa ray pangutana kanamong tanan: “Andam ka bang makig-away alang sa Hungaria batok sa U.S.S.R.?” Tungod kay midumili kami, gisentensiyahan kami ug sa ngadtongadto gibalhog sa usa ka bilanggoan sa Budapest, Hungaria, sa 85 Margit Boulevard.

Ang tanang piniriso kulang sa pagkaon. Wala madugay mikanap ang mga sakit ug diha nay namatay nga mga piniriso. Pagkamakapalipay nga ang akong asawa mibiyahe gikan pa gayod sa Záhor aron makita ako! Bisan tuod ug mga singko minutos lang kami nga nagkaestorya ug giulangan pa ug mga rehas, mapasalamaton ako kang Jehova tungod kay siya maoy usa ka maunongong kauban. *

Gikan sa Prisohan Ngadto sa Kampo sa Pinugos nga Trabaho

Gikan sa prisohan gidala dayon ako sa Jászberény, Hungaria, diin gidala ang mga 160 ka Saksi. Samtang didto kami, ang usa ka opisyal nga Hungariano mihimog kataposang tanyag kanamo gikan sa gobyerno sa Hungaria: “Ang andam nga magsundalo, abante.” Walay miabante. Ang opisyal miingon: “Bisan ug dili ko uyon sa inyong ginahimo, nakadayeg ako sa inyong determinasyon sa pagpabiling matinumanon.”

Pipila ka adlaw sa ulahi, misakay kami ug barko diha sa Suba sa Danube ug nagsugod sa paglawig paingon sa usa ka kampo sa pinugos nga trabaho duol sa siyudad sa Bor sa Yugoslavia. Samtang nagsakay kami sa barko, ang mga sundalo ug ang ilang komandante sublisubli nga misulay aron makompromiso namo ang among pagtuo. Sugoon sa komandante ang mga sundalo nga kulatahon kami pinaagi sa ilang mga riple, sipaon kami, ug paantoson kami sa ubang mga paagi.

Sa dihang gitugyan kami kang Tenyente Koronel András Balogh, ang komandante sa kampo sa pinugos nga trabaho sa Bor, iya kaming giingnan: “Kon tinuod ang gisulti kanako bahin kaninyo, sa dili madugay mamatay kamo.” Apan human mabasa ang selyadong mensahe gikan sa opisyales sa gobyerno, kami iyang gitratar uban ang pagtahod. Gihatagan kami ni Balogh ug gamayng kagawasan ug gitugotan pa gani kami sa pagtukod sa among kaugalingong kuwartel. Bisag kulang ang pagkaon, kami may kaugalingong kosina, busa angay-angay ang pag-apod-apod sa pagkaon.

Sa Marso 1944, ang Alemanya nagsugod sa pag-okupar sa Hungaria. Nianang panahona si Balogh  gipulihan sa usa ka komandante nga dapig sa Nazi, si Ede Marányi. Iyang gipatuman ang estriktong disiplina, nga sama nianang sa mga kampo konsentrasyon. Apan, wala madugay nagkaduol ang mga sundalong Ruso, busa ang kampo sa Bor gibiyaan. Sa ulahi, sa among pagmartsa, nakasaksi kami sa pagmasaker sa mga Hudiyo sa Cservenka. Morag milagro ra nga wala kami pamatya.

Sa pag-abot namo sa utlanan tali sa Hungaria ug Austria, gisugo kami sa pagkalot ug mga buho diin iplastar ang mga machine gun. Among gipatin-aw nga ang mismong rason nga napriso kami mao ang among pagdumili sa pag-apil sa militaryong mga kalihokan. Kay didto ko sa unahan sa among grupo, gibira ako sa usa ka Hungarianong opisyal ug gikulata. “Patyon ta ka!” siya misinggit. “Kon dili ka magtrabaho, sundogon sa uban ang imong daotang panig-ingnan!” Tungod sa maisogong pagsalga ni András Bartha, usa ka edarang Saksi nga nanguna sa among buluhatong pagsangyaw, naluwas ang akong kinabuhi. *

Pipila ka semana sa ulahi, natapos ang gubat ug kami namauli na sa among mga lugar. Ang ubang mga piniriso, nga unang gipagawas sa Bor, nanugilon nga kaming tanan nga gidala sa Cservenka gipamatay. Busa sa mga unom ka bulan, ang akong asawa nagtuo nga siya balo na. Pagkadako sa iyang kakurat sa dihang usa ka adlaw niana nakita niya ako nga nagbarog diha sa pultahan! Midagayday ang among mga luha sa kalipay samtang naghalog kami human sa daghang tuig nga panagbulag.

Pag-organisar Pag-usab sa Buluhaton

Human sa Gubat sa Kalibotan II, ang Slovakia nausa pag-usab sa Czechia nga nahimong Czechoslovakia. Apan, ang Transcarpathia, nga ang dakong luna niini maoy bahin kanhi sa Czechoslovakia sa wala pa ang gubat, nahimong bahin sa Ukraine sa Unyon Sobyet. Sa 1945, miadto kami ni Michal Moskal sa Bratislava, nga karon kaulohan na sa Slovakia, diin nakigkita kami sa may-kaakohang mga igsoon aron sa pag-organisar pag-usab sa buluhatong pagsangyaw. Bisag lapoy sa pisikal ug emosyonal, maikagon kami sa pagpadayon sa pagtuman sa among komisyon sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos.​—Mateo 24:14; 28:18-20.

Human sa gubat, ang mga kombensiyon nakahatag ug dakong pagdasig sa among buluhaton. Sa Septiyembre 1946 ang unang kombensiyon alang sa tibuok nasod gihimo sa siyudad sa Brno. Nakapribilehiyo ako sa paghatag ug pakigpulong nga may ulohang “Ang Pag-ani, ang Kataposan sa Kalibotan.”

Sa 1947 dihay laing nasodnong kombensiyon sa Brno. Didto, si Nathan H. Knorr, Milton G. Henschel, ug Hayden C. Covington, mga bisita gikan sa tibuok-kalibotang hedkuwarter sa mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, New York, mihatag ug makapadasig nga mga pakigpulong. Nakapribilehiyo ako sa pag-alagad ingong tighubad sa ilang mga pakigpulong. Bisan pag dihay mga 1,400 ka magmamantala sa Gingharian sa Czechoslovakia nianang panahona, duolan sa 2,300 ang mitambong sa pakigpulong publiko.

Paglutos Ilalom sa mga Komunista

Sa 1948 giokupar sa mga Komunista ang nasod, ug wala madugay, ang among buluhatong pagsangyaw gidili ug kini mikabat ug 40 ka tuig. Sa 1952 gibilanggo ang daghan kanamo nga giisip sa mga awtoridad ingong mga lider. Ang kadaghanan gisumbong  nga mga subersibo, apan ang pipila kanamo giakusar nga nagbudhi sa nasod. Gibilanggo ako ug gisukitsukit sa 18 ka bulan. Sa dihang nangutana ko kon sa unsang paagi ako nahimong traydor, ang huwes miingon: “Naghisgot ka bahin sa Gingharian sa Diyos. Ug matod nimo kini maoy mopuli sa paggahom sa kalibotan. Apil usab niini ang Czechoslovakia.”

“Kon mao,” ako mitubag, “kinahanglang hukman usab nimong traydor ang tanang nag-ampo sa Pag-ampo sa Ginoo ug naghangyo nga ‘moanhi ang Gingharian sa Diyos.’” Bisan pa niana, gisentensiyahan ako ug lima ka tuig ug tunga ug gipadala ngadto sa daotag-dungog nga Komunistang bilanggoan sa Jáchymov, Czechoslovakia.

Human maalagaran ang dakong bahin sa akong sentensiya, gipagawas ako. Ang akong asawa nga si Anna maunongong nagpaluyo kanako pinaagig mga sulat ug pagduaw maingon man sa iyang pag-atiman sa among anak nga babaye, si Mária. Sa kataposan, kami nagkauban pag-usab ingong usa ka pamilya, ug among gipadayon ang among Kristohanong mga kalihokan, nga among gihimo sa tago.

Makapatagbawng Kinabuhi sa Pag-alagad Kang Jehova

Sa milabayng kapin sa 70 ka tuig, ang mga Saksi ni Jehova sa among dapit nag-alagad ilalom sa lainlaing mga kahimtang, kasagaran ilalom sa pagmando sa Komunista. Tinuod, ako tigulang ug luya nag lawas, apan nag-alagad gihapon ako ingong Kristohanong ansiyano sa Záhor, uban sa matinumanong mga igsoon sama ni Ján Korpa-Ondo, kinsa buhi gihapon sa edad nga 98. * Ang akong pinanggang asawa, kinsa usa gayod ka gasa gikan kang Jehova, namatay sa 1996.

Klaro gihapon sa akong hunahuna ang hulagway sa usa ka hinandurawng esena nga gihubit sa mga panid 228 hangtod 231 sa librong The Way to Paradise, nga gipatik sa 1924. Ang magbabasa gisugyotan sa paghanduraw sa iyang kaugalingon diha sa Paraiso nga nakadungog sa panaghisgot sa duha ka tawong nabanhaw. Nahibulong sila kon unsa kadtong lugara nga ilang nahimutangan. Dayon ang usa nga nakalabang buhi sa Armagedon maoy nakabaton sa pribilehiyo sa pagsaysay ngadto sa duha nga sila nabanhaw sa Paraiso. (Lucas 23:43) Kon ako makalabang buhi sa Armagedon, buot nakong isaysay ang maong mga butang ngadto sa akong asawa, akong inahan, ug ubang mga minahal sa dihang sila pagabanhawon. Apan kon ako mamatay sa wala pa ang Armagedon, ako naglaom sa panahon nga dunay usa ka tawo didto sa bag-ong kalibotan nga mag-asoy kanako kon unsay nahitabo human sa akong kamatayon.

Karon padayon nakong gipabilhan ang talagsaon ug makapahingangha kaayong pribilehiyo sa pagpakigsulti sa Soberanong Ginoo sa uniberso ug sa pagpakigsuod kaniya. Akong determinasyon nga magpadayon sa pagkinabuhi uyon sa mga pulong ni apostol Pablo sa Roma 14:8: “Kon kita mabuhi, kita mabuhi alang kang Jehova, ug kon kita mamatay, kita mamatay alang kang Jehova. Busa kon kita mabuhi ug kon kita mamatay, kita iya ni Jehova.”

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 21]

Uban kang Anna, usa ka tuig human kami maminyo

[Mga hulagway sa panid 22]

Uban kang Nathan H. Knorr sa kombensiyon sa Brno sa 1947