Pagpaniid sa Kalibotan

Pagkatambok​—Gikabalak-an Pag-ayo sa Tibuok Kalibotan

Ang tambok nga mga hamtong ug mga bata “daghan na kaayo nga nakapabalaka kini sa tibuok kalibotan” ug karon naglakip kini sa pipila sa labing kabos nga mga nasod, nagtaho ang The Lancet. Sumala sa ekonomista ug epidemiologo sa nutrisyon sa University of North Carolina nga si Barry Popkin, kini sa bahin maoy tungod sa pag-uswag sa teknolohiya diin gumikan niini makuha na ang mga mantika gikan sa mga liso sama sa mais, soybin, ug gapas. “Sa mga nasod sa Asia ug Aprika, ang sobrang mga kaloriya nga gidugang ngadto sa adlaw-adlaw nga pagkaon kasagarang naggikan niini nga mga mantika,” nag-ingon ang The Lancet. Dugang pa, ang mga polisa sa gobyerno labot sa agrikultura ug pamatigayon nagtugot nga ang asukar ibaligya ngadto sa laing nasod sa ubos nga presyo, nga maghatag sa mga tiggama ug baratong produkto nga makapalami sa mga pagkaon. Ang paggamit ug teknolohiya diha sa daghang natad sa kalihokan mao usab ang hinungdan kon nganong menos na ang kalihokan ug ang kusog nga magamit, nga anam-anam nga midugang sa timbang sa mga tawo. Ang nakapabalaka sa mga eksperto sa pagkaon ug panglawas mao nga ang pagkatambok mahimong mosangko sa laygay nga mga sakit sama sa diabetes, taas nga presyon, ug sakit sa kasingkasing.

 Katingad-an nga Bag-ong Organismo Nadiskobrehan

Ang mga siyentipiko sa University of Regensburg, Alemanya, nakadiskobre ug makaiikag nga mikrobyo diha sa bolkanikong salog sa dagat sa amihanan sa Iceland. Kini motubo lamang diha sa init kaayo, walay oksiheno nga tubig nga dagaya sa asupre, nag-ingon ang magasing-balita nga Der Spiegel. Ang bakterya ginganlan ug Nanoarchaeum equitans, o primitive riding dwarf, tungod kay nagpuyo kini ibabaw sa mas dako nga organismo nga ginganlag Ignicoccus, o sa literal nga pagkasulti, bola sa kalayo, diin kini nagdepende aron mabuhi. Nga adunay diyametro nga mga 400 ka nanometro, ang mga mikrobyo gagmitoy kaayo nga, sumala sa taho, “kapin sa unom ka milyon ang moarang sa usa ka tumoy sa dagom.” Talagsaon usab kini tungod kay ang DNA niini wala ganiy 500,000 ka paris sa base. “Busa ang primitive dwarf maoy linalang nga dunay kinagamyang nailhang genome,” nag-ingon ang Der Spiegel.

“Pagsimba sa Inilang mga Tawo”

“Ang bag-ong sikolohikal nga panukiduki nagpaila nga ang pagsimba sa publiko sa inilang mga tawo nagsugod sa pagpuli sa relihiyon diha sa kinabuhi sa daghang tawo,” nag-ingon ang sikyatrista nga si Dr. Raj Persaud. Nagsulat diha sa The Sunday Times sa London, si Persaud nag-ingon nga kon mas luya ang relihiyosong mga kombiksiyon sa usa ka tawo, mas lagmit siya nga “mosimba” sa inilang mga tawo. Kining matanga sa pagsimba gipasundayag niadtong andam nga mobayad ug dakong kantidad aron makakolekta ug mga butang nga gipanag-iya o gihikap sa inilang mga tawo. Dugang pa, si Persaud nag-ingon, ang “mga tigsimba sa inilang mga tawo” magsundog sa mga prinsipyo ug estilo sa kinabuhi sa ilang paboritong idolo, kinsa kasagarang gihunahuna nga dili makahimog sayop ug “naglihok ilalom sa lahing hugpong sa mga lagda nga dili masabtan sa ordinaryong mga tawo ug kinahanglang pakitaan ug pagkamatugoton.” Ang impluwensiya sa inilang mga tawo nganha sa uban madayag usab sa pagdaghan sa nahalin nga mga produkto nga giduso sa inilang mga tawo ug sa pagsundog sa ilang mga desisyon labot sa pag-atiman sa panglawas, matod ni Dr. Persaud. Siya midugang: “Kini nagpasabot nga ang atong pagsimba sa inilang mga tawo sa pagkatinuod naghimo kanila nga labing gamhanang mga tawo sa yuta​—ang katumbas sa mga diyos sa atong taliwala.”

Ang India Adunay 25 Porsiyento sa mga Buta sa Kalibotan

“Ang India ilado sa makapasubong kahimtang sa pagkaadunay 12 ka milyong buta, nga maoy naglangkob sa 25 porsiyento sa katibuk-ang populasyon sa mga buta sa kalibotan,” nag-ingon ang Deccan Herald sa India. Ang usa ka taho sa Youth Vision India, 2002, nga gipasukad sa impormasyon nga nahipos gikan sa mga unibersidad ug mga eskuylahan diha sa kapin sa 40 ka siyudad sa tibuok India, nagpunting usab nga “kapin sa 50 porsiyento sa mga batan-on kansang panan-aw kinahanglang ayohon wala gani makaamgo nga duna silay problema niana.” Sumala sa mga kaplag, ang kakulang ug katakos sa mata sa pagsentro sa panan-aw ug ang mga katarak maoy hinungdan sa kadaghanan sa mga abnormalidad sa mata nianang nasora, ug kini mahimong ayohon. “Ang kawalay kaamgohan niana” ug ang “kakulang sa mga propesyonal nga tig-atiman sa mata” maoy gihisgotan sa artikulo sa mantalaan ingong pangunang mga hinungdan sa problema sa India. Kini midugang: “Ang India adunay 5000 lamang ka mga optometrist, kon itandi sa 40,000 nga girekomendar sa WHO.”

Bibliya sa mga Inuit Nakompleto

Ang Canadian Bible Society nakahuman na sa 23 ka tuig nga tahas niini sa paghubad sa kompletong Bibliya ngadto sa Inuktitut, ang pinulongan sa mga tawong Inuit sa Canada. Malisod nga tahas ang paghubad. “Lisod ang pagsulay sa paghatag ug mga katumbas sa mga pulong nga naghawas sa paagi sa pagkinabuhi sa mga tawo nga dunay mga karnero, kamelyo ug mga asno ug mga kahoyng palma diha sa kultura nga nasinati sa mga poka, walrus ug pipila ka tanom,” miingon si Hart Wiens, direktor sa paghubad sa Kasulatan alang sa Canadian Bible Society. “Pananglitan, ang Bibliya dunay daghang pulong alang sa mga kahoyng palma. Apan sa Nunavut [ang teritoryo sa Canada nga anaa sa kinatumyang bahin sa amihanan], walay mga kahoy, mao nga lisod hubiton ang mga kahoyng palma.” Ang Inuktitut mao ang lumad nga pinulongan sa duolan sa 28,000 ka Canadiano. Sumala sa National Post, “ang Bibliya mabatonan na karon sa kapin sa 2,285 ka lainlaing mga pinulongan.”

Mga Kapeligrohan sa Internet

Ang sayop nga paggamit sa Internet kasagarang magpahinabo ug kasungian sa magtiayon, sumala sa kinadak-ang organisasyon sa Britanya nga naghatag ug giya sa mga magtiayon, ang Relate, matod pa sa The Times sa London. “Ang mga bana ug asawa nagreklamo nga nabiyudo o nabiyuda gumikan sa Internet human sila napasagdan samtang ang kapikas naggugol ug daghang oras atubangan sa kompiyuter nga nagpadalag mga mensahe ngadto sa mga dili-kaila diha sa mga chat room, nga nagkopya diha sa ilang kompiyuter sa mga musika ug dula, o nagtan-aw sa pornograpiya.” Ang mga site sa Internet nga makahimo sa pagbuhi pag-usab sa karaang mga panaghigugmaay pinaagi sa E-mail, maingon man ang pagpukaw sa gana sa sekso pinaagi sa mga hulagway diha sa Internet, magpameligro usab sa panaghiusa sa kaminyoon. Ang Relate nagtanyag ug tambag ngadto sa mga 90,000 ka magtiayon kada tuig, diin 10 porsiyento kanila nag-isip sa Internet nga maoy hinungdan sa ilang mga problema. Ug nagkadako ang problema. Ang pangulong ehekutibo sa Relate, si Angela Sibson, nag-ingon: “Ang among mga magtatambag nagtaho nga, labaw kay sukad masukad, ang Internet maoy tigbungkag sa relasyon.”

Mga Kalisdanan sa Nagkatigulang nga Populasyon

“Ang pagtigulang sa populasyon maoy tibuok-yutang hitabo nga nakaapektar o moapektar sa matag lalaki, babaye ug bata bisan diin sa kalibotan. . . . Pagka-2050, ang gidaghanon sa mga tigulang sa kalibotan molapas na sa gidaghanon sa mga batan-on sa unang higayon sa kasaysayan sa katawhan,” miingon si Ivan Šimonovic, presidente sa Economic and Social Council, nga namulong panahon sa Second World Assembly on Ageing, nga gihimo sa Madrid, Espanya, sa Abril 2002. Ang Sekretaryo-Heneral sa HK nga si Kofi Annan miingon sa maong katigoman, nga dili dangtan ug 50 ka tuig, ang gidaghanon sa mga tawo nga lapas sa 60 anyos mouswag gikan sa 600 milyones ngadto sa duolan sa 2 bilyones, nga malabwan pa ang gidaghanon niadtong wala pay 15 anyos. Miingon usab siya nga 80 porsiyento niining mga tigulang anaa sa nagaugmad nga mga nasod. Ang nagkaus-os nga gidaghanon sa nangatawo ug ang nagkataas nga kinabuhi sa mga tawo sa tibuok kalibotan nakaamot sa dagkong kausaban sa kalangkoban sa populasyon. Ang katigoman naghangyo alang sa mas daghang tig-atiman sa panglawas ug mga serbisyo sa katilingban sa pagtagbaw sa linaing mga panginahanglan sa mga tigulang aron sila matigulang “uban ang kasegurohan ug dignidad.”

Wala-Maangayi nga mga Selyo

“Ang mga tawong inila sa natad sa relihiyon ug ang mga isyu bahin sa mga selyo usahay maoy makapalibog nga situwasyon,” nag-ingon ang mantalaang Jerusalem Post sa Israel. Usa ka lalin sa Habagatang Aprika, si Alan Silver, nakamatikod sa usa sa mga selyo nga giluwatan sa mga awtoridad sa koreyo aron sa pagtimaan sa Hebreohanong mga bulan. “Naggamit ug lente, si Silver nakamatikod nga ang ngalan sa Diyos makita sa ubay-ubayng mga higayon diha sa selyo alang sa bulan sa Elul, nga sumala sa balaod sa mga Hudiyo dili mahimong gamiton gawas lamang sa balaang mga katuyoan,” nag-ingon ang Post. Gipakita niya kini sa iyang rabbi, “kinsa mideklarar nga gidili ilalom sa Hudiyohanong balaod nga gamiton ang Elul nga selyo. Ang usa dili usab tugotan sa pagpalit niini, miingon siya, ug kon duna ka niana, kinahanglang ibutang nimo kini sa koleksiyon sa balaang mga teksto nga ilubong sa yuta sa ulahi, imbes ilabay kini sa basurahan.” Dili kini mao ang unang selyo nga nakapahinabog mga problema. Ang usa nga gidisenyo aron sa paghandom sa Lubavitcher nga si Rebbe Menahem Mendel Schneerson gisupak sa pipila sa iyang mga sumusunod kinsa nangangkon nga siya “wala mamatay” ug sa uban kinsa “miingon nga dili husto nga ang likod sa usa ka selyo diin makita ang hulagway sa ilang rabbi tilapan o ang atubangan niini kanselahon.” Ang selyo wala luwati.