Wala Damhang Nakakita ug mga Marmot

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ITALYA

GUSTO ba nimong masinati ang usa ka gamayng linalang nga maulawon, makaiikag, ug makalingaw? Pasuginla ako bahin sa wala damhang pagkakita namo sa akong asawa ug grupo sa balhiboon nga gagmayng mga mananap nga gitawag ug mga marmot.

Ania kami sa Dolomites, usa ka kutay sa kabukiran sa amihanang Italya, duol sa duha ka nagbuntaog nga mga tuktok sa bukid​—ang Latemar ug ang Catinaccio. Ang tungason nga dalandalan nga among napili maoy padulong sa mga bakilid sa Catinaccio. Lainlaing klase sa mga bulak ang nanubo diha sa hawan. Mihunong kami aron kalingawan ug tan-aw ang eleganteng liryo nga Turk’s-cap. Nadani usab ang among pagtagad sa orkid nga black vanilla, gigming nga mga bulak nga nagpungpong ingong usa ra ka bulak nga nanimahong banilya. Pagkatungatunga sa buntag, gisidlakan na sa adlaw ang panit sa nagkatag nga mga kahoyng conifer​—mga arolla pine, spruce fir, ug mga larch​—maoy hinungdan nga ang hangin nanimahong isog nga balsamo.

Sa ulahi nakaabot kami sa usa ka walog nga walay kahoy. Sa among tuo mao ang usa ka titip, sagboton nga bakilid. Ang dapit sa wala napuno ug dagkong mga bato. Sa hinanali lang, dihay kalit nga milihok. Milingi ako, apan walay naggimok. Sa dihang akong gitan-aw pag-ayo, akong namatikdan ang usa ka marmot nga nagtungtong diha sa tumoy sa usa ka bato. Tingali dunay usa ka grupo nga nagpuyo diha sa mga gihang tali sa dagkong mga bato.

Ang marmot mao ang kinadak-ang membro sa pamilya sa squirrel. Usa sa labing ilado nga mga espisye niining tambokon nga ilaga mao ang woodchuck sa Amerika del Norte. Ang mga marmot nga makaplagan dinhing bahina sa kalibotan mao ang mga marmot sa Alpino. Kini sila medyo bibohon ug nagpuyo nga grupogrupo.

Mipaduol kami sa dagkong mga bato aron makakita pag-ayo, apan wala na ang marmot. Naghulat kami, naglaom nga mogawas pag-usab ang maulawong linalang. Pipila ka gutlo sa ulahi, ang akong asawa napuliki sa pagsenyas. Dunay usa nga nagtutok kanamo gikan sa luyo sa dakong bato! Ang abohon-kapehong balhibo niini halos parehas ug kolor sa bato, mao nga halos dili makita ang mananap. Sa  pagtan-aw ug maayo, akong namatikdan nga dunay bata nga marmot nga nagtutok usab kanamo. Sa unahag gamay, may nakita kaming lain pa nga marmot​—nga among gituohan nga mao ang amahan. Bisan ug dili namo maseguro, gusto namong hunahunaon nga kami nagtan-aw sa usa ka pamilyang marmot.

Ang “papa” nga marmot halos 45 sentimetros ang gitas-on ug nagbarog pinaagi sa iyang pangulahiang mga tiil, nga morag nagbantay. Sa kasamtangan, ang laing duha ka marmot nagdagandagan diha sa mga kahoykahoy sa rhododendron. Sa dihang mangitag pagkaon, ang mga marmot mokalot sa yuta pinaagi sa ilang pangunahang mga tiil, nga dunay kusgang mga kuyamoy. Kon makakita ug mga gamot nga ilang ganahan, mobarog sila aron kitkiton kini, nga ihungit kini sa ilang mga baba pinaagi sa ilang pangunahang mga tiil. Ang mga marmot mokaon sayo sa buntag, dayon motagpilaw, ug mokaon na usab pagkagabii. Gawas sa mga tanom, mokaon sila ug mga apan-apan, bakokang, wati, ug mga itlog sa langgam, apan dili sila magpondo ug pagkaon diha sa ilang mga buho.

Makalingawng tan-awon ang pamilya sa marmot, apan sa dihang misulay ako sa pagpaduol aron kuhaan sila ug letrato, silang tulo mikalit ug hunong sa paglihok. Sa dihang milihok ako pag-usab, ang kahilom sa walog kalit nga nalukop sa duha ka langgis nga mga taghoy gikan sa “papa” nga marmot. Sa usa ka pamilok, ang “mama” ug si “junior” mikaratil ug dagan ngadto sa duha ka hikting mga agianan ug nangawala ilalom sa dagkong mga bato. Gitutokan ako sa “papa” sa makadiyot. Dayon, human sa duha pa ka taghoy, siya mibulhot ug dagan aron moapas sa iyang pamilya.

Sa unahag gamay diha sa walog, nakakita akog dako kaayong bato nga morag maayong puwestohan aron maniid. Mihapa ako ibabaw niini ug mihulat. Wala madugay, duha pa ka marmot ang nangahas sa paggawas. Ang usa mikatkat sa usa ka dakong bato ug mihapa. Ang lain mikatkat sa pikas nga kilid sa mao ra gihapong bato. Sa dihang nagtagbo sila, ang duha ka marmot morag naghalokay.

Ako nagpadayon sa pagtan-aw sa mga marmot, nga nalingaw sa ilang liksi nga linihokan ug dayon mokalit lag urong ug dugay. Sa gamay ra nakong lihok mokalit sila ug hunong ug mohangad, nga alerto. Dayon mitagpilaw sila, nga morag wala magpakabana sa akong presensiya.

Akong namatikdan nga ang samag alpombra nga kasagbotan sa akong atubangan napuno sa mga bangag nga daling mailhan tungod sa lusparon nga mga bungdo sa yuta. Mao kini ang mga buho sa mga marmot panahon sa emerhensiya, diin sila manago kon sila makamatikod ug kapeligrohan panahon sa ilang daklit nga pagpaningaon. Ang mga buho ilalom sa yuta dunay lawaklawak sa tunga nga nakonektar ngadto sa ubay-ubayng mga tunel. Ang matag tunel mahimong moabot ug usa hangtod sa unom ka metros ang gitas-on, ug matultolan sa mga marmot ang naglikoliko nga mga agianan pinaagi sa ilang itom nga mga bungot nga nahimutang duol sa ilang mga simod.

 Sa malisod kaayong mga panahon sa tingtugnaw, ang mga grupo sa mga 10 ngadto sa 15 ka marmot mosulod ngadto sa mga lawaklawak alang sa dugay nga pagkatulog. Ang batan-on ug tigulang nga mga marmot gikan sa lainlaing mga buho sa ting-init magtigom niining maong mga lawaklawak, nga gibutangan nang daan ug uhot, ug ilang sugdan ang ilang dugay nga pagkatulog nga magkatapad ug nagtikungkong. Ang temperatura sa ilang lawas mous-os ug menos sa otso grado Celsius, ang pinitik sa ilang kasingkasing mous-os sa mga tulo hangtod lima ka pitik kada minuto, ug moginhawa lang sila ug duha o tulo ka beses kada minuto​—alang sa mga marmot, mao na gayod kini ang kinutoban sa ilang pagpabiling buhi. Halos kausa sa usa ka bulan, momata sila aron magpagawas ug hugaw diha sa laing mga lawaklawak, nga gikalot diha sa laing bahin sa buho, nga gisirhan ug hugot kaayong sungsong. Ang lainlaing mga lawaklawak sa mga buhong katulganan gisampongan usab, apan ang sungsong dili kaayo hugot. Niining paagiha dunay gamayng sirkulasyon sa hangin diha sa mga buho.

Dugay nang naningkamot ang mga siyentipiko nga masabtan kon sa unsang paagi ang mga marmot mabuhi bisan pa sa mga kahimtang sa tingtugnaw. Natino di pa dugay nga ang dugay nga pagkatulog ipahinabo sa endocrine nga mga glandula, ilabina sa thyroid. Sa pagkatinuod, sa dihang ang mga mananap ineksiyonan ug giprosesong mga hormone, dili sila mosinati ug dugay nga pagkatulog. Apan, makaiikag nga sa dihang ang mga mananap iladlad sa tugnaw kaayong temperatura panahon sa ting-init, moaktibo ang obra sa ilang thyroid ug mokusog ang ilang metabolismo aron magpabiling normal ang temperatura sa ilang lawas. Tataw nga sila kinaiyanhong nahibalo nga dili pa panahon alang sa ilang dugay nga pagkatulog.

Makalingaw kaayo ang mga marmot mao nga wala namo mamatikdi ang oras. Hapon na, ug kinahanglang biyaan namo sila ug mobalik sa ubos sa walog. Kilumkilom na sa pag-abot namo didto. Daghan kaayo ang among nakitang katingalahang mga butang sa kinaiyahan niining adlawa, apan tingali ang labing makaiikag nga bahin mao ang among wala damhang pagkakita ug mga marmot.

[Hulagway sa panid 16]

Mga marmot nga nagtimbayaay

[Mga hulagway sa panid 17]

Mga bulak sa Alpino

Bearded bellflower

Liryo nga Turk’s-cap

Edelweiss

[Picture Credit Line sa panid 15]

Marmots: Gerken/Naturfoto-Online.de

[Picture Credit Line sa panid 16]

Marmots: Gerken/Naturfoto-Online.de