Ang Tanghaga sa Pribasiya

“ANG LABING KABOS NGA TAWO MAHIMONG MAKASUKOL SULOD SA IYANG BARONGBARONG SA BUG-OS NGA PUWERSA SA HARI.”​—WILLIAM PITT, BRITANIKONG POLITIKO, 1759-1806.

ANG ideya nga ang matag tawo angayng may katungod sa gamayng pribasiya, makatukod ug kuta libot sa gamayng bahin sa iyang kinabuhi nga magsalipod niana gikan sa wala-kagustohi nga pagsusi mao ang gipasabot sa mga pulong ni Pitt.

Ang pribasiya tingali lainlain ug kahulogan alang sa mga tawong may nagkalainlaing kultura. Pananglitan, sa kaislahan sa Pasipiko sa Samoa, ang mga balay kasagarang walay bungbong, ug ang kadaghanang kalihokan sa pamilya sulod sa balay daling makita gikan sa gawas. Apan, bisan dinha, isipong dili maayong batasan ang pagsulod sa balay nga wala dapita.

 Dugay nang giila sa mga tawo nga gikinahanglan ang gamayng personal nga pribasiya. Libolibong katuigan sa wala pa ang bantogang mga pulong ni William Pitt, gipaila sa Bibliya nga gikinahanglan ang pagtahod sa pribasiya sa uban. Si Haring Solomon misulat: “Ayaw pakanunaya ang imong tiil sa balay sa imong isigkatawo, aron siya dili mapul-an kanimo ug magdumot kanimo.” (Proverbio 25:17) Si apostol Pablo mitambag: “Himoon ninyong tumong nga . . . magtagad sa inyong kaugalingong kalihokan.”​—1 Tesalonica 4:11.

Hinungdanon kaayo ang katungod alang sa pribasiya nga gitawag kini sa The UNESCO Courier nga “basehanan sa mga katungod sa usa ka lungsoranon.” Sa susama, ang usa ka impluwensiyadong Latin-Amerikanong politiko miingon: “Sa usa ka diwa, ang tanang tawhanong mga katungod maoy mga bahin sa katungod alang sa pribasiya.”

Bisan pa niana, sa kahimtang karong adlawa nga nagdagsang ang krimen ug adunay tibuok-kalibotang terorismo, ang mga gobyerno ug ang mga ahensiya sa kapolisan mausbawong mibati nga aron mapanalipdan ang ilang mga lungsoranon, kinahanglang ilang lumpagon ang salipod sa pribasiya. Ngano? Kay ang kriminal nga mga grupo sa katilingban mogamit sa katungod sa pribasiya ingong takoban sa pagkadaotan. Busa, adunay pakigbisog sa pagbalanse sa responsabilidad sa gobyerno sa pagpanalipod sa mga lungsoranon niini ug sa katungod sa usa ka tawo sa pribasiya.

Pribasiya Kontra Seguridad

Ang nakapakurat-sa-kalibotan nga mga pag-atake sa mga terorista niadtong Septiyembre 11, 2001, nakapausab sa ideya sa daghang tawo bahin sa katungod sa gobyerno sa paglapas sa pipila ka bahin sa personal nga pribasiya. “Ang Septiyembre 11 nakapausab sa mga butang,” giingnan sa kanhi komisyonado sa pederal nga pamatigayon sa T.B. ang BusinessWeek. Siya miingon: “Ang mga terorista naglihok diha sa katilingban diin ang ilang pribasiya gipanalipdan. Kon gikinahanglan ang pipila ka paglapas sa pribasiya aron mapadayag sila, ang kadaghanang tawo moingon nga ‘O.K., sige himoa kana.’” Ang magasin nagtaho: “Ang mga surbi nga gihimo sukad sa Septiyembre 11 nagpakita nga 86% sa mga Amerikano pabor sa mas kaylap nga paggamit sa mga sistema sa pag-ila sa nawong; 81% buot sa mas dakong pagbantay sa mga transaksiyon sa bangko ug credit card; ug 68% mosuportar sa nasodnong ID kard.”

Ang matang sa mga kard sa identidad nga gihunahuna sa pipila ka gobyerno sa Kasadpan kinahanglang may kapasidad sa pagtipig sa mga tamla sa tudlo ug dagway sa retina sa mata sa tag-iya ug paghatag ug rekord sa mga krimen ug panalapi sa tag-iya. Pinasukad sa teknolohiya posibleng ikonektar ang impormasyon gikan sa usa ka kard sa identidad ngadto sa impormasyon sa credit card ug itandi sa tigpaniktik nga mga kamera nga makaila sa nawong. Sa ingon ang mga kriminal mahimong dakpon human sa pagpalit ug materyales nga gamiton alang sa ilang kriminal nga mga buhat.

Kon mosulay ang mga kriminal sa paglikay nga matiktikan pinaagi sa pagtago sa mga bomba, mga pusil, o mga korta ilalom sa sinina, o bisan luyo sa solidong mga bungbong sa usa ka balay, sila madakpan gihapon. Ang mga kasangkapang gigamit sa pipila ka ahensiya sa seguridad makapakita sa mga dagway sa bisan unsang butang nga anaa sa ilalom sa imong sinina. Ang bag-ong naimbentong mga radar mopaposible sa kapolisan sa pagkaila sa mga tawo nga naglakaw o bisan nagginhawa sa pikas nga kuwarto. Apan ang mas dakong katakos sa pagpaniktik mosangpot ba gayod sa mas menos nga mga krimen?

Ang mga Kamera Makapugong ba sa mga Kriminal?

Sa dihang misulbong ang gidaghanon sa krimen sa Bourke, usa ka hilit nga lungsod sa Australia, giinstalar ang upat ka kamera sa telebisyon nga closed-circuit (CCTV). Ang resulta mao ang dakong pag-us-os sa krimen. Apan, kining matanga sa kalamposan wala mahitabo sa bisan diin. Sa pagpaningkamot nga makunhoran ang krimen sa Glasgow, Scotland, 32 ka CCTV ang giinstalar niadtong 1994. Ang usa ka pagtuon sa Scottish Office Central Research Unit nakadiskobre nga sa tuig human sa pag-instalar, ang gidaghanon sa pila ka matang sa krimen mius-os.  Ugaling lang, ang taho nag-ingon: “Ang mga krimen sa kahilayan, lakip ang pagpamampam, nadugangan ug 120; ang mga krimen sa pagkadili-matinud-anon nadugangan ug 2185; ug ang nagkalainlaing sala (apil ang mga sala labot sa droga) nadugangan ug 464.”

Bisan pag ang pagpaniktik mopaus-os sa krimen sa usa ka dapit, kini mahimong dili makapaus-os sa katibuk-ang gidaghanon sa krimen. Gipasiugda sa The Sydney Morning Herald ang talagsaong panghitabo nga ginganlan sa kapolisan ug mga kriminologo nga “displacement.” Ang mantalaan nag-ingon: “Sa dihang masabtan sa mga kriminal nga sila mahimong masikop sa usa ka kamera o polis nga nagpatrolya sa usa ka dapit, sila mobalhin ngadto sa laing dapit aron sa pagbuhat sa usa ka krimen.” Tingali kana makapahunahuna kanimo sa butang nga giingon sa Bibliya dugay na kanhi: “Siya nga nagbuhat ug mangil-ad nga mga butang nagdumot sa kahayag ug dili moduol sa kahayag, aron dili mabadlong ang iyang mga buhat.”​—Juan 3:20.

Ang hagit nga giatubang sa mga ahensiya sa kapolisan mao nga bisan ang labing  modernong radar o sistema sa pagpaniktik pinaagig X-ray dili makatiktik kon unsay anaa sa hunahuna ug kasingkasing sa usa ka tawo, apan dinha niana kinahanglang bugnoon ang tinuod nga pakigbugno aron mapaus-os ang krimen, pagdumot, ug kapintasan.

Hinuon, adunay usa ka matang sa pagpaniktik nga gigamit na nga labaw pang matuhopon kay sa bisan unsang teknolohiya nga naimbento sa tawo. Kining matanga sa pagpaniktik ug ang positibong epekto niini diha sa tawhanong panggawi pagahisgotan sa sunod artikulo.

[Blurb sa panid 6]

“Ang mga terorista naglihok diha sa katilingban diin ang ilang pribasiya gipanalipdan”

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Unsa Ka Pribado Ang Imong Medikal Nga Mga Rekord?

Tingali maghunahuna ang daghang tawo nga ang pagkapribado sa ilang medikal nga mga rekord​—ang kabatbatan sa ilang personal nga mga komunikasyon uban sa ilang doktor ug ospital​—maoy garantisado. Bisan pa niana, sumala sa gipasidaan sa Privacy Rights Clearinghouse, nga usa ka organisasyon labot sa pagpanalipod sa pribasiya, “mahimong gibati nimo ang mini nga kasegurohan.” Diha sa iyang librong Database Nation​—The Death of Privacy in the 21st Century, si Simson Garfinkel nag-ingon: “Karong adlawa, ang medikal nga mga rekord mas ginamit . . . Gigamit kini sa mga amo ug mga kompaniya sa insyurans sa pagdesidir kon kinsay angayng dawaton sa trabaho ug magbaton ug insyurans. Gigamit kini sa mga ospital ug relihiyosong mga organisasyon aron mangayog mga donasyon. Bisan ang mga tigbaligya nagapalit ug medikal nga mga rekord sa pagpangitag mapuslanong impormasyon bahin sa posibleng mga pumapalit.”

Si Garfinkel nag-ingon usab: “Ang makapalisod sa paghimong sekreto sa medikal nga mga rekord mao nga 50 ngadto 75 ka tawo ang kinahanglang makabasa sa rekord sa pasyente sa kasagarang pagduaw diha sa ospital.” Sa pipila ka dapit ang mga pasyente mismo tingali moluwat sa ilang katungod sa pribasiya pinaagi sa pagpirmag malangkobong mga pagluwat sa katungod o malangkobong porma sa pag-uyon sa dihang isulod sa ospital. Pinaagi sa pagpirma sa maong mga porma, “gitugotan mo ang ospital o doktor nga ihatag ang imong medikal nga impormasyon ngadto sa mga kompaniya sa insyurans, mga ahensiya sa gobyerno ug uban pa,” nag-ingon ang Privacy Rights Clearinghouse.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8]

Pribasiya Kontra Komersiyal Nga Intereses

Ang mga tawong nagagamit ug Internet mao ang ilabinang madaot sa wala-kagustohi nga pagsusi. Ang Privacy Rights Clearinghouse nag-ingon: “Halos walay kalihokan o mga serbisyo nga konektado sa kompiyuter nga makagarantiya sa absolutong katungod sa pribasiya. . . . Ang mga tiggamit ug Internet makakuhag impormasyon o mga dokumento gikan sa mga site . . . , o ang mga tiggamit yanong ‘makatan-aw’ sa maong mga serbisyo nga walay laing himoon. Gidahom sa daghang tiggamit nga dili mailhan kon kinsay nagbuhat niana. Dili kana tinuod. Posible ang pagrekord sa daghang kalihokan sa kompiyuter, lakip na kon unsang mga ahensiya sa balita o mga payl ang gigamit sa usa ka tiggamit sa Internet ug kon unsang mga site sa Internet ang gitan-aw sa tiggamit. . . . Ang mga rekord sa ‘mga hilig nga motan-aw’ sa tiggamit . . . maoy lagmit bililhong tinubdan sa halin . . . Kining impormasyona mapuslanon sa pagtultol sa mga tigbaligya ingong pasikaranan sa paghimog mga listahan sa espesipikong mga tiggamit ug Internet nga sama ug mga gusto ug panggawi.”

Unsay laing paagi nga ang imong ngalan mahilakip sa mga listahan sa mga padalhan ug mga anunsiyo sa mga baligya? Ang imong ngalan ikadugang sa dihang himoon mo ang bisan hain sa mosunod:

◼ Sulatan ang warranty o mga kard nga nagrehistro sa produkto.

◼ Moanib o modonar ug kuwarta ngadto sa mga klab, mga organisasyon, o mga buhat-sa-kaluoy.

◼ Mosuskriber sa mga magasin, mga klab sa mga libro, o mga klab sa mga teyp sa musika.

◼ Ilista ang imong ngalan ug adres diha sa listahan sa mga ngalan nga may telepono.

◼ Mosalmot sa mga loteriya o ubang mga bangga.

Dugang pa, kon mogamit kag usa ka debit, credit, o check-cashing card aron ibayad sa mga groseriya, maposible nga ang kompaniya maglangkit sa imong ngalan ug adres ngadto sa listahan sa mga groseriya nga imong paliton, samtang kana moagi sa tigbasa sa presyo nga kasangkapan. Ang detalyadong koleksiyon sa impormasyon bahin sa imong mga batasan sa pagpamalit sa ingon matigom ug lagmit gamiton sa katuyoan labot sa pagpamaligya. *

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 6, 7]

Ang pagpaniktik makapaus-os ba sa krimen?