Pagpaniid sa Kalibotan

“Mga Teleinahan” Nagtagana ug Mas Maayong Pagkaon

Sa Madrid, Espanya, ang puliki nga mga tagsaanon nga gustog lamiang pagkaon apan walay panahon o hilig nga magluto nakakaplag ug bag-ong solusyon. Pinaagi sa Internet, sila magsuweldo ug usa ka “teleinahan,” nag-ingon ang mantalaan sa Espanya nga El País. Kaduha sa usa ka semana pinaagi sa taksi, ang ilang gisagop nga inahan magpadala kanila ug sustansiyado, linuto-sa-balay nga pagkaon nga molungtad ug pipila ka adlaw. Ang mga pagkaon naglakip sa isda, pasta, mga utanon, mga liso, karne, prutas, ug mga produkto sa gatas. Ang “teleinahan” kanunayng motelepono sa matag bag-ong sinagop nga “anak” aron susihon ang iyang pondong pagkaon, gustong pagkaon, ug ang iyang mga panginahanglan. Mahimong magpahatod ug pagkaon adlaw-adlaw diha sa opisina alang sa upat o kapin pang mga tawo, ug dunay pagkaon usab alang sa hinapos sa semana.

 Usa ka Tunel Para sa mga Baki

Ang mga inhenyero nga nagtrabaho diha sa Vancouver Island Highway sa Canada natingala sa pagkadiskobre nga ang haywey nagbanday sa laing hinungdanong ruta​—usa ka “dalan sa mga baki.” Sumala sa magasing Beautiful British Columbia, “gatosan ka libong tres-sentimetros nga mga baki sa kasadpan” ang nakita nga nanabok sa wala pa mahuman nga haywey samtang sila milalin gikan sa ilang sanayanan nga lamakan paingon sa ilang puy-anan sa ibabaw. Tungod sa lagmit nga kadaot nga mahimong ipahinabo sa haywey nganha sa mga baki, “ang mga inhenyero sa maong proyekto naghunahuna pag-ayo kon unsaon pagsulbad ang problema.” Unsaon nila pagsulbad ang maong problema? Si Craig Barlow, ang koordinetor sa proyekto labot sa kalikopan, miingon nga ang mga inhenyero naghimo ug “koral nga maggiya sa nanglalin nga mga baki ngadto sa linaing pagkapahimutang nga ugang mga imburnal sa ilalom sa haywey.” Ang baki sa kasadpan, matod pa sa magasin, “dali rang madaot sa polusyon sa tubig, pagkahanaw sa puy-anan, ug kausaban sa klima.”

Mga Mangingilad Nagpahimulos sa Nahitabo sa 9/11

Wala dangtig usa ka adlaw human sa pag-atake sa mga terorista sa Septiyembre 11, 2001, ang mga kawatan ug mga mangingilad nagsugod sa pagpahimulos sa kasubo ug kamanggihatagon nga nahitabo human niana. Ang uban nagpakaaron-ingnon nga mga tigtabang ug nangawat gikan sa maong dapit. Bisan ang tulo-ka-tonelada nga buldoser gikawat usa niana ka gabii. Kaylap ang pangilad. Ang ubang mga tawo namaligya ug walay pulos nga kasangkapan nga giingong pangontra sa bioterorismo ug mga tambal sa anthrax. Ang uban namaligya ug mini nga mga yuta nga gikuha kono gikan sa Ground Zero ingong handomanan. Daghang tawo ang nagpayl ug mini nga life insurance ug nangayog danyos alang sa nadaot kono nga propiedad. Usa ka magtiayon ang misulay sa pagpangayog danyos, nga nag-ingon nga ang ilang apartment, nga sa tinuoray maoy unom ka kilometros ang gilay-on gikan sa Ground Zero, nadaot sa maong katalagman. Daghan ang gibayran tungod sa “namatay” nga mga paryente nga buhi pa o wala gayod maglungtad. Dunay namaligya ug mga butang sama sa mga bandera ug lingin nga badge, nga nag-ingon nga ang ganansiya ihatag ngadto sa mga ahensiya sa hinabang, apan wala gayod diay ihatag ang bisan unsang kinitaan. Daghang mangingilad ang migamit sa mga Web site aron sa pagpangayog kuwarta nga ilang giingon nga ihatag ngadto sa mga biktima. Ang uban nagkuhag mga ngalan gikan sa listahan sa mga tawong nangawala ug gitawgan ang ilang mga pamilya aron makabaton ug personal nga impormasyon nga ila dayong magamit sa pagkawat sa identidad sa mga biktima. Nagpadayon ang pag-imbestigar sa maong mga krimen.

Ang Tesis Wala Gihapon Mapukgo

Ang tesis (TB) wala pa gayod mapapha, nagtaho ang mantalaan sa Buenos Aires nga Clarín. Tinuod kini ilabina diha sa mga nasod diin daghan ang mga kabos. Sa Argentina “dunay 14,000 ka bag-ong kaso kada tuig,” matod sa maong artikulo. “Sumala sa usa ka taho gikan sa World Health Organization . . . , kining sakita magpadayon sa pagpatay ug mga duha ka milyong tawo kada tuig.” Bisan tuod ang TB kasagarang gilangkit sa malnutrisyon ug kakabos, ang hilabihang pagkamananakod niini nagpameligro sa tanang tawo. “Ang tesis grabe ka mananakod, ug kini moapektar sa tanan,” nag-ingon si Dr. Julio González Montaner, usa ka mag-uuna sa paggamit ug tambal sa pagsumpo sa TB. Siya miingon nga ang usa ka tawo mataptan diha sa ayroplano, sa iyang komunidad, o sa iyang trabahoan.

Unang Balaod Batok sa Polusyon sa Kahayag

Ang Czech Republic mao ang unang nasod nga dunay balaod nga nagdili sa polusyon sa kahayag, nag-ingon ang Berliner Morgenpost. Ang balaod, nga nailhan ingong Protection of the Atmosphere Act, gipatuman sa Hunyo 1, 2002. Kini gipaluyohan gayod sa mga astronomo ug sa mga tawo usab sa katibuk-an. Ang balaod naghubit sa polusyon sa kahayag ingong “tanang matang sa kahayag gikan sa artipisyal nga suga nga modan-ag saylo sa mga lugar diin kini gikinahanglan, ilabina kon kini ipatumong ibabaw sa lebel sa kapunawpunawan.” Ang mga lungsoranon ug mga organisasyon napugos sa pagpamenos sa wala-kinahanglanang kahayag, nga makababag sa pagsud-ong sa langit panahon sa kagabhion, pinaagi sa paggamit ug mga suga nga dunay mga atop-atop. Bisan sa wala pa ang Hunyo 1, ang paggamit sa maong mga suga sa sentro sa Brno nakapamenos ug dako sa wala-kinahanglanang kahayag. “Miarang-arang gayod ang kahimtang,” miingon ang Czech nga astronomo nga si Jan Hollan.

Tibuok-Kalibotang mga Problema sa Literasiya

Unsa ba gayod ka maayo ang pagkaedukar sa mga estudyante karon? Ang Organization for Economic Cooperation and Development naghimog pagtuon nga gipasukad sa mga pagsusi nga naglangkit sa 265,000 ka estudyante sa hayskul nga nag-edad ug 15 anyos diha sa 32 ka nasod aron sa pagtimbangtimbang “kon ang mga estudyante nga talitapos na sa hayskul nakabaton ba ug igong kahibalo ug kahanas nga gikinahanglan alang sa bug-os nga pagpakigbahin diha sa katilingban.” Ang ilang mga kaplag nagpadayag nga 6 porsiyento sa mga estudyante nahimutang ubos sa “kinaubsang lebel sa katakos sa pagbasa.” Ang laing 12 porsiyento igo lamang makahimo sa “sukaranan kaayong pagbasa sama sa pagpangitag yanong impormasyon o pag-ila sa pangunang tema sa usa ka sinulat.” Sa literasiya, sa aberids, ang mga babaye sa tanang nasod mas maayo kay sa mga lalaki. Ang mga estudyante nga taga-Pinlandia maoy kinamaayohang mobasa, samtang ang mga estudyanteng Hapones ug Koreano mao ang nanghawod sa siyensiya ug matematika. “Diha sa 20 sa 28 ka nasod, kapin sa usa sa upat ka estudyante ang nag-isip sa eskuylahan nga usa ka dapit nga dili nila gustong adtoan,” sumala sa pagtuon.

Gipulihan nga mga Ulohang-Balita

“Unsang mga hitaboa ang gipulihan diha sa mantalaan sa [Septiyembre 11, 2001 nga] ‘Apokalipsis’?” nangutana ang magasin sa Pransiya nga Médias. Ang mga ulohang-balita nga gipulihan diha sa 12 ka nasodnon ug rehiyonal nga mga mantalaan sa Pransiya naglakip sa mga balita bahin sa ayroplano sa militar sa Amerika nga gitirohan didto sa Iraq, usa ka linog nga miuyog sa Taiwan, bagyo nga nakapatay ug lima ka tawo sa Japan, ug relihiyosong kapintasan nga nakapatay ug labing menos 165 sa Nigeria. Ang ubang mga balita nga nasapawan sa katalagman sa World Trade Center mao ang eskandalo sa esport ug ang pagdunggab nga gihimo sa 15-anyos nga dalagita sa usa ka 14-anyos nga bayongbayong nga misangpot sa kamatayon. Ang bugtong mantalaan sa Pransiya diin wala ilisi ang giplano nga ulohang-balita mao ang usa ka mantalaan bahin sa esport. Apan sumala sa Médias, kini nahitabo tungod kay ang hulagway sa mga magdudula sa saker nga mituman sa giobligar nga usa ka minutong kahilom sa wala pa magsugod ang dula wala moabot sa hustong panahon aron ikaapil kini sa mga ulohang-balita.

Ang 40-ka-Tuig nga Kabilin sa Pagtabako

Sa 1962, ang Royal College of Physicians sa Inglaterra nagpatik sa Smoking and Health, “ang unang klaro nga pasidaan gikan sa usa ka opisyal nga organisasyon sa Britanya bahin sa mga kapeligrohan sa tabako,” nag-ingon ang The Independent sa London. Nianang panahona, 70 porsiyento sa mga lalaki ug 43 porsiyento sa mga babaye nanabako. Sulod sa misunod nga 40 ka tuig, “lima ka milyong tawo sa UK ang namatay gumikan sa pagtabako, ka-12 pil-on ang gidaghanon sa nangamatay sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan.” Bisan tuod 29 porsiyento lamang sa mga lalaki ug 25 porsiyento sa mga babaye karon ang manabako, ang mga sigarilyo “gipasiugda, gihimong makapahinam ug tilinguhaon tan-awon ug gibaligya gihapon ngadto sa mga batan-on,” nag-ingon ang The Independent. Sumala sa usa ka di pa dugayng taho sa Royal College, ang pagtabako miuswag na usab ug mao gihapon ang pangunang hulga sa panglawas sa publiko. Si Sir Richard Doll, kinsa diha sa unang pagtuon nga gihimo niadtong 1950 naglangkit sa pagtabako ug sa kanser sa baga, nag-ingon nga dili pa gayod ulahi ang pag-undang sa maong bisyo. Siya midugang: “Ang akong mensahe mao, hunong na sa pagtabako, palugwaya ang imong kinabuhi.”