Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Daotan sa Pagpangopya?

“Ang tanan nahibalo nga daotan ang pagpangopya, apan sayon lang kana.”—Jimmy, 17 anyos.

NATENTAL ka na ba sukad sa pagpasiplat sa papel sa imong klasmet panahon sa pasulit? Kon mao, dili lang kay ikaw ra ang mihimo niana. Si Jenna, kinsa anaa na sa ika-12 nga grado, nakamatikod sa walay-kokaulaw nga tinamdan sa kadaghanan niyang mga klasmet nga nangopya: “Nanghambog pa sila kon giunsa nila paghimo kana,” matod niya. “Isipon ka nilang katingad-an kon dili ka mangopya!”

Sa usa ka surbi sa T.B., 80 porsiyento sa mga batan-on nga hawod sa ilang klase ang miangkon nga nangopya, ug 95 porsiyento nianang “mga tag-as ug grado” wala gayod hisakpi. Human masurbi ang kapin sa 20,000 ka estudyante sa elementarya ug hayskul, ang Josephson Institute of Ethics mihinapos: “Maylabot sa pagkamatinud-anon ug integridad, ang mga kahimtang misamot pa ka ngil-ad.” Ang mga edukador nahingangha nga komon na diay kaayo nga batasan ang pagpangopya! Ang direktor sa eskuylahan nga si Gary J. Niels miingon pa gani: “Diyutay ra kaayo ang dili mangopya.”

Gidahom sa kadaghanang ginikanan nga magtinarong ang ilang mga anak maylabot sa ilang mga kalihokan sa eskuylahan. Apan, ikasubo nga daghang batan-on ang nagkompromiso sa ilang pagkamatinud-anon pinaagi sa pagpangopya. Unsa ang bag-ong mga pamaagi nga ilang gigamit? Nganong mangopya man ang ubang mga batan-on? Nganong angay nimong likayan ang maong batasan?

Modernong Kahimanan sa Pagpangopya

Daghang malimbongong mga pamaagi ang gigamit sa modernong tigpangopya. Gani, ang pagpangopya ug homwork o paggamit ug mga papel nga duna nay mga tubag wala ra sa kumingking kon itandi sa modernong mga taktika nga gigamit karon. Kini naglakip sa paggamit ug mga pager nga modawat ug mga tubag sa mga pangutana sa pasulit gikan sa mga tawo nga anaa sa laing dapit; mga calculator nga giprogramang daan uban ang “ekstra” nga impormasyon; gagmayng mga kamera nga gitagoan diha sa sinina, nga gamiton aron ipasa ang mga pangutana ngadto sa usa ka tawo sa laing lugar; mga himan nga makapadalag mga mensahe pinaagig infrared ngadto sa mga klasmet nga anaa lang sa duol; ug bisan mga Internet site nga naundan ug kompletong mga term paper bahin sa halos tanang leksiyon!

Gisulayan sa mga edukador ang pagsumpo sa makapabalaka nga kiling sa pagpangopya, apan dili kini sayon. Kon buot hunahunaon, dili tanang estudyante​—o magtutudlo​—ang magkauyon kon unsay giisip nga pagpangopya. Pananglitan, sa dihang ang mga grupo sa mga estudyante magtinabangay sa usa ka proyekto, ang kalainan tali sa matinud-anon nga pagtinabangay ug malimbongon nga panagkunsabo dili tingali kaayo mailhan. Dayon dunay mga mapahimuslanon sa paningkamot sa grupo nga pasagdan lang ang uban nga maoy motrabaho sa tanan.  “Ang pipila sa maong mga estudyante tapolan kaayo​—wala ra gayod silay buhaton!” matod ni Yuji, kinsa nag-eskuyla sa usa ka publikong tunghaan. “Dayon parehas ra silag grado sa mitrabaho niana. Para nako pagpangopya gihapon kana!”

Nganong Mangopya Man Sila?

Sa usa ka surbi, ang kakulang sa pagpangandam mao ang numero unong hinungdan kon nganong mangopya ang daghang estudyante. Ang ubang mga estudyante, nga natukmod tungod sa panag-indigay diha sa eskuylahan o tungod kay taas ang gidahom sa ilang mga ginikanan, mihinapos nga wala na silay lain pang kapilian. “Mga grado ang labing hinungdanon sa akong mga ginikanan,” matod ni Sam, nga nag-edad ug 13. “Ila kong pangutan-on: ‘Pilay imong grado sa matematika? Pilay imong grado sa Ingles?’ Maglagot gyod ko ana!”

Alang sa uban, mangopya na lang sila tungod sa kanunayng pagpit-os nga makakuhag taas nga grado. Nag-ingon ang librong The Private Life of the American Teenager: “Dunay butang nga dili timbang diha sa usa ka sistema diin grabe kaayo ang pagpit-os nga ang mga katagbawan sa pagkakat-on sagad mapulihan sa pagpit-os nga manghawod, nga usahay isakripisyo na lang ang pagkamatinud-anon.” Daghang estudyante ang miuyon. Sa tinuoray lang, walay gustong mahagbong sa pasulit, labi na gayod sa tibuok kurso. “Ang ubang mga tawo nahadlok lang gayod nga dili makapasar,” matod ni Jimmy, usa ka estudyante sa hayskul. “Bisan pag nahibalo sila sa mga tubag, mangopya sila aron makaseguro.”

Ang daghan kaayong tawo nga andam mosakripisyo sa mga sukdanan sa pagkamatinud-anon makahimo sa pagpangopya nga morag dili makadaot. Ug usahay kini morag makaayo pa gani. “Gahapon nakakita kog batan-on nga nangopya diha sa pasulit sa usa sa akong mga leksiyon,” nag-ingon ang 17-anyos nga si Greg. “Karon sa dihang nahibalik na kanamo ang resulta sa pasulit, mas taas pa hinuon siyag grado kay kanako.” Daghan ang naimpluwensiyahan tungod sa kakaylap sa pagpangopya taliwala sa ilang mga isigkaingon. “Ang ubang mga estudyante mibati nga ‘kon gibuhat kana sa uban, kinahanglang buhaton usab nako kana,’” matod ni Yuji. Apan, tinuod ba kana?

Usa ka Malimbongong Pagkagiyan

Itandi ang pagpangopya sa pagpangawat. Mahimo bang dalawaton ang pagpangawat tungod kay daghan ang nangawat? ‘Siyempre dili,’ moingon ka tingali​—ilabina kon imong kuwarta ang gikawat! Pinaagi sa pagpangopya, kita gidayeg alang sa usa ka butang nga wala nato himoa​—tingali nagpahimulos pa gani niadtong mga nagmatinud-anon. (Efeso 4:28) “Sayop gyod na,” matod ni Tommy, kinsa di pa dugayng migraduwar sa hayskul. “Moingon ka, ‘Nahibalo ko ning leksiyona,’ nga sa tinuoray wala diay. Busa namakak ka.” Ang panghunahuna sa Bibliya bahin niini tin-awng gipaila sa Colosas 3:9: “Ayaw pagbinakakay sa usag usa.”

Ang pagpangopya mahimong ipakasama sa pagkagiyan nga lisod hunongon. “Nakat-onan sa mga tigpangopya nga sila dili gani kinahanglang magtuon aron makapasar,” nag-ingon si Jenna, “busa magsalig lang sila sa pagpangopya. Ug unya kon magkinaugalingon na sila, dili na sila mahibalo kon unsay angay nilang buhaton aron molampos.”

Ang prinsipyo nga narekord sa Galacia 6:7 makapahinuklog: “Bisan unsay ginapugas sa usa ka tawo, kini usab iyang anihon.” Ang mga sangpotanan sa pagpangopya diha sa eskuylahan mahimong maglakip sa kasakit tungod sa nahasol nga tanlag, sa pagkawala sa pagsalig sa imong mga higala, ug sa pag-us-os sa katakos sa pagkat-on tungod kay imong gilikayan ang proseso sa pagtuon. Samag kanser nga mograbe, kining kaylap nga pagpangopya moapektar sa ubang bahin sa kinabuhi ug makabungkag sa imong bililhon kaayong mga relasyon. Labaw sa tanan, makaapektar kana sa imong relasyon uban sa Diyos, kinsa dili mahimuot sa pagpangopya.​—Proverbio 11:1.

Kadtong mosalig sa pagpangopya nagalimbong lamang sa ilang kaugalingon. (Proverbio 12:19) Pinaagi sa ilang mga lihok, sila samag kahimtang sa daotang mga magmamando sa karaang siyudad sa Jerusalem: “Among gihimo ang usa ka bakak nga among dalangpanan ug sa kabakakan kami nagtago.” (Isaias 28:15) Apan, sa pagkatinuod, ang tigpangopya dili makatago sa iyang mga binuhatan gikan sa Diyos.​—Hebreohanon 4:13.

 Ayaw Pangopya!

Sa daghang kaso, ang mga batan-on naningkamot pag-ayo ug nahimong mamugnaon kaayo sa pagpangopya​—nga mas makaayo pa unta kanila kon ila pang gigamit ang maong paningkamot ug kamamugnaon aron makab-ot ang walay-limbong nga edukasyon. Sumala sa pagkapahayag niana sa 18-anyos nga si Abby, “kon naningkamot pa lang unta sila sa pagtuon sama sa pagpaningkamot nila sa pagpangopya, lagmit maayo gayod unta ang ilang dangatan.”

Sa pagkatinuod, ang tentasyon nga mangopya mahimong kusganon. Apan kinahanglang likayan nimo kining maong moral nga lit-ag! (Proverbio 2:10-15) Unsaon nimo paghimo kana? Una, hinumdomi kon nganong mieskuyla ka​—aron makakat-on. Tinuod, morag dili ra kaayo mapuslanon ang pagtuon ug daghang impormasyon nga dili ra tingali nimo magamit. Apan kon likayan kining maong proseso pinaagi sa pagpangopya, mapugngan sa usa ka tawo ang iyang katakos sa pagkakat-on ug bag-ong mga butang ug sa paghimog praktikal nga kapadapatan sa maong kahibalo. Ang tinuod nga kahibalo dili gayod makab-ot kon walay paningkamot; aduna gayoy isakripisyo. Ang Bibliya nag-ingon: “Palita ang kamatuoran ug ayaw kana ibaligya​—ang kaalam ug ang disiplina ug ang pagsabot.” (Proverbio 23:23) Oo, kinahanglang isipon nimong seryoso ang pagtuon ug pagpangandam. “Kinahanglang magtuon kag maayo sa dili pa ang pasulit,” mitambag si Jimmy. “Masaligon ka tungod kay nahibalo ka sa mga tubag.”

Tinuod, usahay wala ka tingali mahibalo sa tanang tubag, ug tungod niana ubos lang ang imong makuha nga grado. Bisan pa niana, kon dili nimo ikompromiso ang imong mga prinsipyo, lagmit imong masabtan kon unsay kinahanglan nimong buhaton aron mouswag.​—Proverbio 21:5.

Si Yuji, nga gikutlo ganina, maoy usa sa mga Saksi ni Jehova. Siya nagpatin-aw kon unsay iyang buhaton kon pit-oson siya sa iyang mga klasmet nga tabangan silang mangopya: “Una​—sultihan lang nako sila nga ako Saksi,” matod niya. “Nakatabang kanag dako kanako tungod kay nahibalo sila nga ang mga Saksi ni Jehova maoy matinud-anong mga tawo. Kon may mangayo nakog tubag panahon sa pasulit, mobalibad lang ko. Unya sa ulahi sultihan nako siya kon nganong wala nako buhata kadto.”

Miuyon si Yuji sa giingon ni apostol Pablo ngadto sa mga Hebreohanon: “Buot namong magmaminatud-on sa tanang butang.” (Hebreohanon 13:18) Ang imong pagsunod sa hataas nga mga sukdanan sa pagkamatinud-anon ug ang dili pagkompromiso pinaagi sa pagpangopya makahatag ug tinuod nga bili sa maayong mga grado nga imong makuha. Gikan sa eskuylahan gidala nimo sa inyoha ang labing maayong gasa nga imong ikahatag sa imong mga ginikanan​—ang ebidensiya sa Kristohanong integridad. (3 Juan 4) Dugang pa, mahuptan nimo ang hinlong tanlag ug mabatonan ang kalipay sa pagkahibalo nga imong gilipay ang kasingkasing ni Jehova nga Diyos.​—Proverbio 27:11.

Busa, bisan unsa pa kini ka komon, likayi ang pagpangopya! Pinaagi sa pagbuhat niana, mahuptan nimo ang imong maayong relasyon sa ubang mga tawo ug, labing hinungdanon, uban sa Diyos sa kamatuoran, si Jehova.​—Salmo 11:7; 31:5.

[Blurb sa panid 14]

Ang tigpangopya sagad wala makasabot nga siya sa pagkatinuod nangawat

[Blurb sa panid 14]

Kasagaran, ang pagpangopya motultol ngadto sa mas seryosong mga buhat sa pagkadili-matinud-anon

[Blurb sa panid 15]

Ang tigpangopya dili makatago sa iyang mga binuhatan gikan sa Diyos

[Hulagway sa panid 15]

Ang pagtuon pag-ayo sa dili pa ang pasulit mohatag kanimog kompiyansa