Asin Gikan sa Dagat—Sa Tabang sa Adlaw ug Hangin

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PRANSIYA

SA UTLANAN tali sa dagat ug sa mamala nga yuta, ang samag-tapaktapak sa kalanawan nga lainlain ug bulok mopabanaag sa nag-usab-usab nga mga kolor sa langit. Nga nagtindog diha sa nagkanit nga rektanggulong kalanawan, ang usa ka tawo nga sa Pranses nailhang paludier magtapok sa dagayang produkto gikan sa tubig ngadto sa gagmayng pution nga mga tapok nga mogilaw sa kainit sa adlaw. Dinhi sa katunggan sa Guérande ug sa kaislahan sa Noirmoutier ug Ré sa Atlantikong Baybayon, gigamit gihapon sa mga paludier sa Pransiya ang naandang mga metodo sa paghimog asin.

“Puting Bulawan”

Ang paggamit sa mga asinan sa Atlantikong Baybayon sa Pransiya nagsugod sa mga ikatulong siglo K.P. Apan sa kataposan lang sa Edad Medya nga ang paggamag daghang asin nagsugod. Tungod sa pagdaghan sa populasyon sa Uropa panahon sa Edad Medya midako kaayo ang panginahanglan sa asin, sanglit kini makapreserbar man sa karne ug isda. Pananglitan, kinahanglan ang usa ka toneladang asin aron mapreserbar ang upat ka toneladang tamban. Kay ang karne mahal man alang sa ordinaryong mga tawo, ang tinabal nga isda mao ang ilang labing kasagarang pagkaon. Busa nangabot ang mga barko sa kabaybayonan sa Brittany gikan sa tibuok amihanang Uropa aron mopalit ug daghan kaayong asin nga gikinahanglan sa mga mananagat sa pagpreserbar sa ilang mga kuha nga isda.

Ang bahandi nga nasapi gikan sa maong “puting bulawan” namatikdan sa mga hari sa Pransiya. Niadtong 1340 gipatuman ang buhis sa asin, nga nailhang gabelle, gikan sa Arabikong pulong alang sa buhis​—qabālah. Ang maong buhis wala gayod magustohi sa kadaghanan, nga nakapahinabo ug dugoong mga pag-alsa. Ang giisip nga labing dili makataronganon mao ang pag-obligar sa pumapalit nga mobayad sa mahal nga presyo sa asin ug sa pagpalit sa gilagdang labing diyutay nga asin, walay sapayan sa gidaghanon nga iyang gikinahanglan. Dugang pa, ang mga tawo nga may espesyal nga pribilehiyo, sama sa hamiling mga tawo ug klero, wala pabayra ug buhis. Ang pipila ka probinsiya, lakip ang Brittany, wala usab pabayra, samtang ang uban nagbayad lang ug un-kuwarto sa buhis. Misangpot kadto sa dagkong mga diperensiya sa mga presyo sa asin, nga ang presyo sa asin maoy 40 ka pilo nga labaw diha sa nagkalainlaing probinsiya.

Dili katingalahan nga sa maong kahimtang ang pagpayuhot nahimo nga mauswagong industriya. Hinuon, kadtong nasakpan nga nangyuhot gisilotan nga grabe. Sila mahimong patikan, mga ulipon alang sa ginaorang mga sakayan, o sentensiyahan pag kamatayon. Sa sinugdan sa ika-18ng siglo, un-kuwarto sa tanang ulipon sa ginaorang mga sakayan maoy mga tigyuhot ug asin, nga ang uban maoy kasagarang mga kriminal, mga mibiya sa pagkasundalo, o mga Protestante nga gilutos human sa pagnulo sa Balaod sa Nantes. * Sa dihang ang Rebolusyon sa 1789 mikaylap sa tibuok Pransiya, usa sa unang mga gipangayo mao ang pagpapas nianang inayran nga buhis.

Paggamag Asin sa Tabang sa Adlaw

Ang paagi sa paghimog asin gikan sa Atlantikong Baybayon sa Pransiya wala mausab sulod sa daghang siglo. Sa unsang paagi ikapatungha ang asin? Gamiton sa paludier ang tinghunlak hangtod sa tingpamulak sa pag-ayo sa mga dike nga lapok ug sa mga kanal sa katunggan ug sa pag-andam sa iyang mga asinan. Pagsugod sa ting-init, ang adlaw, hangin, ug mga pagtaob-paghunas moabag aron mahimo ang asin.  Inigtaob, mosulod sa unang danawan ang tubig sa dagat, diin ang tubig mapondo ug mosugod sa pag-alisngaw. Unya inanay nga pasudlon ang tubig sa serye sa mga danawan, diin kini dugang moalisngaw. Samtang ang tubig mas moparat, modaghan ang gigming nga mga lumot, nga makahatag ug pulahong kolor sa mas parat nga tubig sa dagat. Sa pagkapatay, ang asin manghumot nga biyoleta tungod niini. Sa pagkaabot sa parat nga tubig sa mga asinan, daghan na kinig asin, kay nadugangan ug gikan sa mga 35 ka gramo nga asin matag litro ngadto sa mga 260 ka gramo.

Tungod sa pagkadelikado sa maong mga katunggan, dili posible ang paghimog asin pinaagi sa makina, sama sa gihimo diha sa mga katunggan sa asin sa Mediteranyo sa Salin-de-Giraud ug sa Aigues-Mortes. Pinaagi sa paggamit sa taas nga galamitong ginama sa kahoy nga sama ug kahig, ang paludier magkahig sa asin ngadto sa daplin sa asinan, nga magbantay nga ang lapok dili makagis gikan sa ilalom sa mabawng danawan. Ang asin​—nga abohon tungod sa lapok​—pasagdang mauga. Sa aberids, ang paludier magkultibar ug mga 60 ka asinan, nga ang matag usa mopatunghag mga usa ug tunga ka toneladang asin sa usa ka tuig.

Ubos sa pipila ka kahimtang, ang nipis nga mga kristal sa asin maporma ibabaw sa tubig nga samag mga snowflake. Ang maong fleur de sel (bulak sa asin), sumala sa pagkaila niini, maoy gamay rang porsiyento sa tinuig nga abot sa asin, apan labing gipabilhan diha sa Pranses nga pagpangluto.

Siyempre, kining tanan nag-agad sa kalit nga mga kausaban sa panahon. Usa ka kanhi negosyanteg asin miingon: “Kami dili gayod kapanalipdan gikan sa dili-maayog abot nga tuig. Pananglitan, niadtong 1950 nag-ulan sa tibuok ting-init. Ang among abot nga asin wala gani makapuno sa kalo nga dagami.” Si Pascal, usa ka paludier sa Guérande, mikomento: “Sa 1997, ang akong abot maoy 180 ka toneladang dagkog granong asin ug 11 ka toneladang ‘bulak.’ Karong tuiga [1999], ang panahon dili maayo. Ang akong abot nga asin 82 ka tonelada lamang.” Katingad-anan, ang sobra ka init nga panahon makadaot usab, kay ang parat nga tubig masobrahan pagkainit ug dili motibuok ang asin.

Nag-usab-usab nga Panginahanglan sa Asin

Sa ika-19ng siglo, tungod sa industriyalisasyon ang panginahanglan sa katunggan sa Atlantiko mius-os. Tungod sa mas maayong transportasyon ang mga baligyaan gisuplayan ug daghang baratong asin sa mga prodyuser sa Mediteranyo. Dugang  pa, tungod sa klima sa Mediteranyo posible ang tinuig nga abot nga mopatunghag kapig 1.5 ka milyong toneladang asin kada tuig. Tungod sa maong pag-indigay, sa katuigang 1970, ang produksiyon sa mga katunggan sa Atlantiko maoy kinaubsan ug maorag mawala na.

Apan sa katuigang dili pa dugay, ang kanhing diyutay nga kamadanihon niining “puting bulawan” nahibalik. Ang mausbawong kaamgohan bahin sa kahinungdanon sa mga katunggan sa asin nganha sa ekolohiya ug ekonomiya nakapabalit-ad sa kahimtang. Ang mga asinan maoy bahin sa usa ka ekosistema nga makaayo sa nagkalainlaing tanom ug sa tiglalin nga mga langgam​—usa ka maayong dapit nga karon giila ug gipanalipdan.

Dugang pa, kining wala-matandog nga mga baybay nga adunay naandang kalihokan nga dili apektado sa kasamok sa modernong pagkinabuhi makapadani sa mga turista nga gustong magpahilayo sa maindigong kalihokan. Dili usab hikalimtan mao ang kamatuorang sa panahon nga may mausbawong kabalaka bahin sa polusyon ug sa kalidad sa pagkaon nga atong gikaon, ang usa ka substansiya nga gipatungha sa kinaiyanhong paagi, nga wala makaagig kemikal nga pagtambal o pagproseso, mas halinon. Tingali, bisan pa sa kiling sa industriyalisasyon niining kalibotana ug malisangon nga pag-indigay, may dapit pa ang mga paludier sa Pransiya, tungod sa ilang kasiglohan-ug-edad nga propesyon sa paghimog asin.

[Footnote]

[Kahon sa panid 22]

ASIN UG IMONG PANGLAWAS

Ang daghag-asin nga mga diyeta gipasanginlan nga nagpahinabog alta presyon, nga usa ka hinungdan sa mga atake sa kasingkasing. Tungod niini, ang mga espesyalista bahin sa panglawas kasagarang morekomendar sa inadlaw nga pagkaon sa unom lang ka gramong asin.

Bisan pa niana, ang mga pagtuon sa dili pa dugay daw nagpasabot nga ang pagkaon ug menos nga asin dili kaayo makapaus-os sa presyon sa dugo diha sa mga tawong may alta presyon ug kini mas menos pa ug epekto diha sa mga tawong may normal nga presyon sa dugo. Ang usa ka pagtuon nga gipatik sa The Lancet, sa Marso 14, 1998, nagpaila nga ang mga tawong may diyetang menos sa asin nakaagom ug mas daghang atake sa kasingkasing kay niadtong nagkaon sa normal nga gidaghanon sa asin, ug ang pagtuon mihinapos nga “alang sa diyeta nga menos ug asin, ang kadaot basin molabaw sa benepisyo.” Ang usa ka artikulo diha sa Canadian Medical Association Journal (CMAJ) sa Mayo 4, 1999, mipahayag nga “ang paglimite sa gikaon nga asin alang sa mga tawong may normal nga presyon sa dugo wala irekomendar sa pagkakaron, tungod sa kulang nga ebidensiya nga nagpasundayag nga kini moresulta sa menos nga kaso sa alta presyon.”

Nagpasabot ba kini nga dili kinahanglang mabalaka mahitungod sa gidaghanon sa asin nga imong gikaon? Sama sa tanang isyu bahin sa pagkaon, ang lagda mao ang pagkamakasaranganon. Ang gihisgotan-sa-itaas nga artikulo sa CMAJ nagrekomendar nga likayan sa mga tawo ang pagkaon ug daghan kaayong asin, limitahan ang gidaghanon sa asin nga itimpla sa pagluto, ug sulayan ang paglikay sa pagdugang ug asin samtang nagkaon. Bisan pa niana, kon ikaw adunay alta presyon o mga suliran sa kasingkasing, sunda ang mga rekomendasyon sa imong doktor.

[Mapa sa panid 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Guérande

ÎLE DE NOIRMOUTIER

ÎLE DE RÉ

[Hulagway sa panid 22]

“Fleur de sel”

[Hulagway sa panid 23]

Lungsod sa Île de Ré

[Hulagway sa panid 23]

Pag-ani sa “fleur de sel”

[Hulagway sa panid 23]

Katunggan sa asin ug mga asinan

[Hulagway sa panid 23]

Usa ka “paludier” sa Noirmoutier

[Picture Credit Line sa panid 21]

© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Picture Credit Lines sa panid 23]

Top: Index Stock Photography Inc./Diaphor Agency; left: © V. Sarazin/CDT44; center and right: © Aquasel, Noirmoutier