Pagpaniid sa Kalibotan

Nagkangil-ad nga Pamatasan

“Ang pamatasan ug panggawi sa Hapones nga katawhan nagkangil-ad.” Mao kini ang tubag sa mga 90 porsiyento sa duolag 2,000 ka tawo sa usa ka bag-ong surbi nga gipahigayon sa mantalaang The Yomiuri Shimbun. Unsa ba ang ilang nadiskobrehang makapapikal? Alang sa 68 porsiyento kadto mao “ang kapakyasan sa uban sa paghipos sa hustong paagi sa mga upos sa sigarilyo, babolgam ug mga lata sa ilimnon.” Kapin sa katunga naghisgot sa kapakyasan sa mga ginikanan sa pagdisiplina sa sabaang mga bata. Ang ubang mga reklamo naglakip sa paggamit ug mga cell phone diha sa publiko, dili paghinlo sa tai sa binuhing hayop, ug dili hustong pagparking sa kotse ug bisikleta. Ang mga batan-on ang labing gisaway. “Apil sa mga mitubag nga nag-edad ug 20 ngadto sa 40 anyos, 66 porsiyento nagpahayag ug kabalaka bahin sa dili maayong pamatasan sa mga estudyante sa elementarya ug hayskul.”

 Artipisyal nga mga Buaya

Ang mga cormorant, mga langgam nga lagmit makakaon ug mga usa ka kilong isda kada adlaw, “kasagaran makapikal sa mga mamimingwit para lulinghayaw,” matod sa Calgary Herald sa Canada. Ang mantalaan nagtaho nga sa pag-abog sa mga cormorant ug sa ubang langgam nga mokaon ug isda, ang mga mag-uuma ug mga manedyer sa punong sa Amerika del Norte nagagamit ug bag-ong galamiton​—ang plastik nga mga buaya. Ang upat-ka-metros ka taas nga mga buaya “adunay duha ka dagko nga sihagong mga mata, nga kaamgid sa igmat nga mga buaya sa katubigan,” saysay pa sa Herald. Nadiskobrehan sa usa ka biologo nga ang plastik nga buaya nga naglutaw sa tubig misaler sulod sa duolag usa ka bulan. Human niadto, ang mga langgam nakaamgo na sa bitik, ug ang usa ka asul nga talabong aktuwal nga “nakita nga nagbatog ibabaw sa artipisyal nga buaya.” Apan sa dihang ang artipisyal nga buaya gibalhin ngadto sa laing dapit, kadto nakapahadlok na usab sa mga langgam nga mokaon ug isda nga kini dili moduol.

“Pagpanghasi” Diha sa Trabahoan

Ang pangunang hinungdan sa pagpalta sa trabaho sa Espanya maoy “sikolohikanhong panghasi,” nagtaho ang magasing El País Semanal. Kapig duha ka milyon nga Katsila nag-antos sa tagdugay nga pagpanghasi diha sa trabahoan. Sumala sa sikologong si Iñaki Piñuel, ang mga biktima kasagaran mao ang kugihang mga trabahante nga makapukaw ug kasina diha sa uban. Ang mga kauban sa trabaho tingali magpakaulaw sa usa ka tawo pinaagi sa dili paghatag sa iyang mga asaynment sa trabaho, dili pag-apil kaniya sa kabildohay, pagpakaaron-ingnon nga wala makakita kaniya, kanunayng magsaway kaniya, o magsabwag ug binakak nga tabi sa pagdaot sa iyang pagtamod-sa-kaugalingon. “Gibanabanang 1 sa matag 5 ka paghikog sa Uropa nalangkit sa maong panghitabo,” nag-ingon ang taho. Unsay mahimo? Ang magasin nagsugyot: “Ayaw ug pagpakahilom bahin sa nahitabo. Pangitag mga saksi. Ireport kana ngadto sa mga opisyales sa kompaniya. Ayawg basola ang imong kaugalingon. Sa hingaping mga kaso, balhin ug departamento [o trabaho].”

Mga Suliran sa Pangisip sa mga Bata

“Usa sa lima ka bata sa kalibotan nag-antos sa mga suliran sa pangisip o panggawi nga mahimong makadaot sa nahibilin nilang kinabuhi,” nag-ingon ang The Independent sa London. Sa usa ka nag-uban nga taho, ang World Health Organization ug ang United Nations Children’s Fund nagpasidaan nga ang gidaghanon sa depresyon, paghikog, ug pagdaot sa kaugalingon midaghan nga “makapalisang” taliwala sa mga batan-on. Ang grabeng apektado mao kadtong nagpuyo sa mga dapit nga may gubat ug sa mga nasod nga nakasinatig tulin nga kausaban sa sosyal ug ekonomikanhon nga paagi. Sumala sa The Independent, ang taho nag-ingon nga ang mga batang magul-anon kaayo “lagmit mataptan sa ubang mga sakit ug makiling sa peligrosong mga batasan nga makapamubo sa ilang kinabuhi.” Kini nag-ingon usab nga “mga 70 porsiyento sa dili-pa-panahong mga kamatayon sa hingkod nga katawhan gilangkit sa panggawi nga naugmad sa pagkatin-edyer, sama sa pagtabako, pag-inom ug pag-abuso sa droga.”

Mga Dalan sa mga Linalang sa Dagat

“Kini ang labing talagsaong haywey sa dagat,” nagtaho ang The Sunday Times sa London. “Ilalom sa katubigan sa Pasipiko anaa ang usa ka dakong dalan sa dagat nga nagsukad sa mainitong mga lapyahan sa California agi sa Hawaii ngadto sa batoong kabaybayonan sa Hapon.” Si Jeff Polovina, usa ka biologo sa kadagatan sa Hawaii, karong bag-o nakadiskobre ug nagmapa sa maong ruta pinaagi sa pagbutang ug tag sa mga balyena, mga pawikan, bariles, mga lumbalumba, ug mga iho. Ang dakong dalan daghag plankton, nga maoy pagkaon sa mga kasag, bukya, ug nukos. Kini, sa baylo, mosuplay ug dagayang pagkaon alang sa mga linalang nga lagyog panaw. Ang dagkong mga pawikan, nga gibatbat sa mantalaan ingong “ang kanunayng tigpanaw sa mga reptilya,” mangitlog sa Hapon, motubo duol sa kabaybayonan sa California, ug magngadto-nganhi sa duha ka nasod. Sa tingtugnaw ang ruta sa dagat mobalhin ug mga 1,000 kilometros pa-habagatan, nga magsukad sa habagatang California paingon sa South China Sea.

Pagpabiling Himsog

“Ang lawasnong kalihokan makatabang sa pagkontrolar sa timbang sa lawas, manalipod batok sa mga sakit sama sa diabetes ug osteoporosis, makaayo sa buot, ug makatabang aron maayo ang katulog sa magabii,” nagpahayag ang Tufts University Health and Nutrition Letter. Apan gawas pa nianang tanan, “ang kahimsog sa imong lawas motino gayod kon unsa ka taas ang imong kinabuhi.” Sa 13-anyos nga pagtuon sa kapin sa 6,000 ka gulangong mga lalaki, nadiskobrehan sa mga tigdukiduki sa Stanford University ug sa U.S. Veterans Affairs Health Care System nga ang gidak-on sa ehersisyo nga mahimo sa usa ka tawo nga dili modangat sa kakapoy maoy usa ka dakong ilhanan sa taas nga kinabuhi. Bisan pag ang ubang panukiduki nagpaila nga ang panulondon adunay bahin sa katakos sa pag-ehersisyo, bisan ang inadlaw nga “dili pakusog” nga ehersisyo​—sama sa paspas nga paglakaw​—makatabang sa pagpabiling himsog.

Pagpamaligyag Alkoholikong Ilimnon sa Kabatan-onan

“Halos usa sa 10 ka batan-ong Australiano naadik na sa alkoholikong ilimnon,” nagtaho ang Sunday Telegraph sa Australia. Si Propesor Ian Webster, presidente sa Alcohol and Other Drugs Council of Australia, nag-ingon nga naugmad ang usa ka linaing panggawi sa mga batan-on diin isipong malamposon ang usa ka hinapos-sa-semana kon kana gigugol sa “pag-inom hangtod sa pagkahubog kaayo.” Ang The Sydney Morning Herald nagtaho nga ang pipila ka eksperto nabalaka sa “nag-usbaw nga industriya sa tibuok kalibotan” sa pagpamaligyag alkoholikong ilimnon ngadto sa mga batan-on. Nadiskobrehan sa mga tigdukiduki nga ang kadaghanang namaligyag alkoholikong mga ilimnon adunay mga Web site nga gipunting sa mga batan-on. “Kini nagtanyag ug mga tiket alang sa personal nga musikal nga mga pasundayag, ug naglakip sa pagrepaso sa mga pelikula ug, siyempre, impormasyon bahin sa alkoholikong mga ilimnon.” Sumala sa taho, ang World Health Organization nabalaka nga kining tanang promosyon “may tumong sa pagpaneguro nga ang alkoholikong ilimnon mahimong kinahanglanong bahin sa kinabuhi sa mga batan-on.”

Pagpalayo sa Katilingban

Sa Hapon ang dayag nga bag-ong panghitabo nga nag-apektar ilabina sa mga tin-edyer ug mga bag-ong hingkod nagagimaw. Gitawag ug hikikomori (grabeng pagpalayo sa katilingban), kini nasayran sa publiko panahon sa mga imbestigasyon sa ubay-ubayng mapintasong mga krimen nga gihimo sa nag-ermitanyong mga batan-on. “Ang pagsusi sa estilo sa kinabuhi sa mga kriminal nagpakita nga ang ilang pagkinabuhing ermitanyo​—nga sa daghang bulan nagpuyo lang kanunay sa ilang mga kuwarto nga ang ilang kauban mao lang ang kompiyuter o video nga dula​—dili eksepsiyonal,” nagtaho ang medikal nga magasing The Lancet. Gipaila sa ubang ebidensiya nga ang hikikomori mas gipaila sa kaluya inay sa kapintasan. Bisan pa niana, “ang kadaghanan mouyon nga kining sakita maoy resulta sa kadato, teknolohiya, ug kasayon sa Hapones nga modernong pagkinabuhi,” nag-ingon ang The Lancet. “Daghang hikikomori nagpalabay sa kadaghanan sa mga takna nga sila nagmata diha sa internet o nagdulag video nga mga dula, samtang nagkaon sa mga pagkaon ug ilimnong gihatod sa ilang mga balay.” Ang pipila ka banabana mao nga ang gidaghanon sa nag-ermitanyong mga batan-on sa Hapon maoy usa ka milyon.