Ang Mamingawon nga “Dalaga” sa Bosporus

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA TURKEY

SAMA sa usa ka inahan nga nagtindog sa pultahan sa iyang balay nga naghulat sa pagpamauli sa iyang mga minahal, siya nagtindog nga mamingawon ug magul-anon sa gatosan ka tuig sa lugar diin ang Bosporus Strait nag-abot sa Sea of Marmara. (Tan-awa ang mapa.) Ang kusog kaayong mga sulog ug ang pagbungkag sa naglapyalapyang mga balod sa batoong baybay morag lace tan-awon sa sidsid sa iyang sayal. Gikan sa iyang bantaaw nga dapit dinhi, kining “dalaga”​—ang Maiden’s Tower​—hilom nga nakasaksi sa dagan sa kasaysayan.

Sulod sa daghang siglo siya nakakita sa pagkalunod sa mga barko, sa mabangis nga pagpanglungkab sa mga sundalo sa madugoong mga gubat, ug sa paglipaylipay sa mga kalingawan sa palasyo. Sa pagkatinuod, kon maghisgot ug Istanbul, ang unang butang nga mosantop sa hunahuna sa kadaghanan mao kining torre, nga simbolo sa karaang siyudad.

Lisod hubiton ang kamadanihon sa torre alang sa daghan kaayong tawo. Matag gabii inigsalop sa adlaw, aduna gayoy usa diha sa baybay sa Asia nga nagsud-ong sa Maiden’s Tower tabok sa dagat diin sa likod niini makita ang hanap nga dagway sa siyudad sa Istanbul. Tingali adunay tigulang nga lalaking nagtindog didto nga namalandong sa mga hitabo sa iyang kinabuhi o usa ka batan-ong lalaki nga malaomon kaayong  naghinuktok sa iyang palaaboton. O tingali usa ka babaye nga namatyan sa iyang mga minahal ang namalandong sa dagway sa torre nga nagmamingawon sama kaniya. Ang Turkong magbabalak nga si Sunay Akın, kinsa maghisgot kanunay bahin sa torre diha sa iyang mga balak, kanhi miingon: “Bati kaayong tan-awon ang Istanbul sa panahong dili makita ang kaanyag sa Maiden’s Tower.”

Lisod masubay ang kasaysayan sa torre. Sa pagkatinuod, sa mas manukiduki ug dugang bahin sa kaagi niining “dalaga” sa Bosporus, mas madayag hinuon nga ang iyang nangagi morag naliminan sa tradisyon ug sulosugilanon.

Unang Kasaysayan sa Isla

Ang kinaunahang impormasyong nahibaloan maoy, dili sa torre, kondili sa mga bato nga gitindogan niini. Sa 411 W.K.P., sa dihang gisangka ang mga gubat tali sa Atenas ug Sparta, ang Byzantium (karon Istanbul) midapig sa mga taga-Sparta. Busa, ang Uropanhong bahin sa Bosporus nahiadto sa Sparta, ug ang Asianhong bahin nahiadto sa Atenas. Sa ulahi, ang Sparta napildi sa Atenas, apan wala dayon mosulong ang Atenas sa Byzantium, nga mipili sa pagkuha lamang sa Bosporus Strait ug nakabenepisyo sa mga buhis nga gipaningil gikan sa mga barko nga moagi niana. Gituohang ang taga-Atenas nga heneral ug politiko nga si Alcibiades nagtukod ug estasyon nga buhisanan diha sa mga bato. Apan, walay gihisgotang torre nga nagtindog didto niadtong panahona.

Paglabay sa mga tuig ang Byzantium nailalom sa gahom sa Atenas. Kay nahadlok nga sulngon ni Haring Philip II sa Macedonia, ang Atenas nagpadalag 40 ka barko aron modako pa ang puwersa niini diha sa Byzantium. Gipauban sa komander sa mga barko nga si Admiral Hares ang iyang asawa, apan sa ngadtongadto ang asawa nagsakit ug namatay sa Chrysopolis (Üsküdar). Si Admiral Hares nagtukod ug usa ka altar alang sa iyang asawa, ug ang estorya mao nga kini gitukod diha sa batoon nga pulo nga sa ulahi gitukoran sa Maiden’s Tower.

Sa Unsang Paagi ang Torre Nakapabilin?

Sumala sa The Book of the Maiden’s Tower, sa unang higayon usa ka tinukod nga samag torre ang gitukod diha sa mga bato panahon sa paghari ni Manuel I Comnenus (1143-80), sa dihang gitukod ang gamay, samag-kuta nga tinukod nga gitaoran ug mga kanyon.

Human nga nailog ang Istanbul sa 1453, ang gamayng kuta wala gub-a, ug kini padayong gigamit alang sa katuyoan sa militar. Sa ulahi usa ka kahoyng parola, nga nag-atubang sa Sea of Marmara, ang gidugang. Human nailog ang Istanbul, ang torre nagtindog gihapon samtang ang kasaysayan sa katawhan nga namansahan sa dugo nagpadayon​—ang mga barko sa Bosporus nag-atubangay sa gubat, ug ang armadog-espada nga mga sundalo nagsangka nga manomano. Ang mga barkong dekarga nga gikargahan ug mga pulbora ug bisan unsang materyales nga masunog gigamit sa pagpakiggubat.

Sa daghang tuig ang torre nakaagom ug kadaot tungod sa mga linog ug mga sunog hangtod nga sa kataposan sa 1720, kini halos naugdaw sa sunog. Dayon  gitukod pag-usab ni Damat Ibrahim Pasha ang torre nga gama sa bato, nga gidugangan kinig gagmay nga linginong torre nga daghag bentana nga gipulogan ug tingga. Sa 1829 ang torre gigamit ingong pangkuwarentinas nga ospital sa dihang dihay epidemya nga kolera. Wala magdugay human niana, ang kataposang kinadak-ang trabaho sa pag-ayo gihimo panahon sa paghari ni Mahmud II sa 1832. Sa 1857 ang Lighthouse Board maoy mipuli sa pagdumala sa torre, ug usa ka kompaniyang Pranses ang gisugo sa pag-ayo sa torre ingong parola, nga awtomatikong mapaandar sa 1920. Ang torre gigamit ingong parola sa halos usa ka gatos ka tuig.

Sa panahon sa mga Ottoman, ang torre sagad gigamit ingong parola sa pagdan-ag sa dagat magabii; apan, gigamit usab kini maadlaw kon gabonon ang panahon. Sa bagyohon nga panahon ang mga sakayan magpasalipod pinaagi sa paghigot sa ilang sakayan diha sa torre aron dili mapadpad sa mga balod. Ang mga kanyon ipabuto gikan sa torre panahon sa opisyal nga mga selebrasyon.

Usahay, gamiton sa Ottoman Palace ang torre sa laing paagi. Ang mga opisyales sa gobyerno nga idestiyero o patyonon ibutang sa torre ingong eskalahanan sa dili pa mogikan sa ilang dugayng panaw o ipadala ngadto sa ilang kamatayon.

Kanunayng Nag-usab-usab ang Gamit Niini

Paglabay sa 1923, ang opisyal nga paggamit sa torre gihunong, ug kini gigamit lamang ingong parola. Panahon sa malisod nga mga tuig sa Gubat sa Kalibotan II, ang torre giayo ug ang gambalay sa sulod gisemento aron molig-on. Paglabay sa 1965, dihang ang navy na maoy gipadumala sa torre, kini gigamit sa makadiyot ingong sentro sa komunikasyon sa militar. Dayon, sa ulahing bahin sa ika-20ng siglo, mikusog ang internasyonal nga trapiko sa dagat diha sa Bosporus, uban sa mas daghan ug mas dagkong mga barko nga tig-agian sa Strait. Pag-abot sa dagko kaayong mga barko, ang yugto sa mamingawon nga pag-inusara sa Maiden’s Tower natapos. Paglabay sa 1983 ang torre gigamit sa Turkish Maritime Authority ingong dapit sa pagdumala sa dagan sa trapiko diha sa Strait.

Sa pagsugod dayon sa 1989 ang “dalaga” sa Bosporus nahimong sentro sa pagtagad tungod sa usa ka talagsaong balita. Ang ulohan sa balita nagtaho, “Maiden’s Tower Nahiloan,” nga nag-ingon nga gipondo diha sa torre ang cyanide, nga gigamit sa pagpatay pinaagi sa pagpaaso sa daghan kaayong ilaga sa mga barko sa baraderohan. Ang makamatayng hilo, nga kaniadto gibutang diha sa pasilidad sa mga pantalan nga bag-o pang giguba, gipondo diha sa torre “tungod kay walay lugar nga kabutangan niini.” Busa ang mamingawon nga “dalaga” sa Bosporus nahiloan. Mas grabe pa, ang taho nag-ingon, kon mibuto pa kanang maong cyanide gas, makaagom unta ug dakong katalagman ang Istanbul. Human sa walo ka bulan nga walay hunong nga paghisgot sa mga peryodiko ug sa telebisyon, ang kahimtang sa kataposan nasulbad sa dihang ang mga sudlanan sa cyanide gibalhin sa laing lugar.

Dili ikahibulong nga sa Mayo 1992 usa ka grupo sa batan-ong mga magbabalak miadto sa Maiden’s Tower ug miingon, uban sa tabang sa mayor, nga buot nila nga ang gipasagdan nang torre himoong usa ka sentro sa kultura. Total, sulod sa gatosan ka tuig kini nahimong inspirasyon sa daghang magbabalak ug magsusulat. Wala magdugay human niadto, ang torre okupado sa kalihokan sa mga eksibit sa arte ug letrato, ug ubay-ubayng mga konsiyerto ang gihimo didto. Niining mubong yugto sa panahon, ang torre gideklarar nga “republika sa mga balak.”

Ang Maiden’s Tower Karon

Kay buot buksan ang torre alang sa mga bisita, kini bug-os nga giayo sa 1999. Tapos niini, gianunsiyo nga human sa usa ka tuig, ingong bahin sa proyekto sa turismo, kini buksan ingong restawran ug sentro sa kultura. Karon adunay restawran, café ug bar, lantawanan, ug tindahan alang sa mga sobenir nga bukas alang sa mga bisita ug sa mga turista. Adunay mga barkong kasakyan gikan sa nagkalainlaing mga terminal sa pasahero diha sa Istanbul.

Apan, daghang tawo ang wala kaayo makaangay niining pag-ayo sa torre alang sa komersiyal nga katuyoan. Bisan pa niana, ang katahom sa Maiden’s Tower wala gihapon mohupas. Kon ugaling makabiyahe ka sa Istanbul, paneguroa nga makaduaw ka sa Maiden’s Tower. Basin gusto kang molingkod sa usa sa daghang tea garden diha sa Asianhong bahin sa Istanbul diin, samtang maghigop ka sa imong tsa, malingaw ka sa maanindot kaayong talan-awon sa Bosporus ug sa Maiden’s Tower. Dayon, sa daklit, basin imong mahinumdoman ang dugay nang kasaysayan niining matahom nga “dalaga” sa Bosporus.

[Mga mapa sa panid 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

TURKEY

ISTANBUL

SEA OF MARMARA

Bosporus Strait

BLACK SEA

[Hulagway sa panid 25]

Litograpiya, ika-19ng siglo

[Hulagway sa panid 26]

Restawran

[Hulagway sa panid 26]

Lantawanan