Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Oso sa Kayelohan Nameligro

“Nameligro pag-ayo ang kinabuhi sa mga oso sa kayelohan tungod sa pag-init sa klima,” matod sa Nassauische Neue Presse sa Alemanya, sa nagtaho bahin sa usa ka pagtuon nga gihimo sa World Wildlife Fund (WWF). Sumala sa WWF, ang gidak-on sa yelo sa dagat o pack ice sa Artiko​—ang pangunang puy-anan ug dapit pangayaman sa mga oso sa kayelohan​—nagkagamay tungod sa mas init nga panahon. Ang mga eksperto nag-ingon nga ang aberids nga temperatura sa hangin ibabaw sa Artiko “miuswag ug 5 ka grado [Celsius] [9 grado Fahrenheit] sa miaging 100 ka tuig.” Dugang pa, “ang pack ice mius-os ug 6 porsiyento sa miaging 20 ka tuig,” ug “ang 60-porsiyento nga pagkunhod sa yelo sa dagat sa ting-init madahom pag-abot sa tuig 2050.” Ang menos nga yelo sa dagat ug mas dugayng yugto nga walay yelo maglimite sa kahigayonan sa mga oso sa pagpangayam ug busa menos nga kahigayonan nga makatigom sa gikinahanglang reserba nga tambok. Grabeng maapektohan ang mabdos nga mga baye ug mga itoy. Sa pipila ka dapit “dili gani moabot ug katunga sa mga itoy ang makalabang-buhi sa kanunay-nagkataas nga yugtong walay yelo,” nagtaho ang mantalaan. Ang ubang mga suliran nga giatubang sa mga oso mao ang “pagpangayam, makahilo nga mga kemikal, ug polusyon sa aseite.”

 Mga Eucalyptus Mobalda sa mga Cell Phone

“Sa daghang bahin sa [estado sa New South Wales], ang mga torre sa transmisyon sa cell phone subsob nga mas daot pa kay sa mga torre sa transmisyon sa cell phone sa Uropa ug Tinipong Bansa,” nag-ingon ang mantalaang Sydney Morning Herald sa Australia. Ang suliran mamatikdan ilabina sa daplin sa Subang Murray sa habagatan sa estado. Bisan pag may pagkapatag ang maong rehiyon, “nailado kini sa mga kabildohay nga dili na madungog, o nga dili pa gayod makasugod.” Ang hinungdan, sumala sa taho, maorag mao “ang baga nga nagdug-ol nga mga punoan sa eucalyptus ubay sa subang Murray.” Si Roger Bamber, usa ka direktor sa kompaniya sa telecommunications, “nagtuo nga mahimong adunay butang diha sa porma, gidak-on ug kaumog sa kadahonan sa eucalyptus nga makasuhop nga mas epektibo sa mga balod sa tingog kay sa iya sa ubang kakahoyan,” nag-ingon ang Herald.

Abono sa Dugo Makadaot sa Baga

“Ang mga tawo nga abonohan sa mga produkto sa dugo, ilabina ang mga produktong may plasma, basin mameligrong makaagom sa grabeng kadaot sa baga tungod sa pagpaabonog dugo,” nag-ingon ang FDA Consumer, usa ka magasin sa U.S. Food and Drug Administration. Ang maong sakit mahimong moresulta sa kamatayon kon dili maila ug matambalan sa hustong paagi. “Mahimong mahitabo ang maong kadaot sa dihang ang mga pangontra sa mikrobyo diha sa puting mga selula sa gidonar nga dugo mokontra sa puting mga selula sa dugo sa pasyente, nga makapausab sa tisyu sa baga nga makasulod na ang pluwido. Ang kadaghanang nagdonar nga nalangkit sa maong mga sakit mao kadtong mga babayeng dunay sobra sa duha ka anak o sa mga nagdonar nga nakadawat ug daghang abono sa dugo.” Ang mga simtoma “naglakip sa hilanat, pagkutas, ug pag-ubos sa presyon sa dugo. Subsob ipadayag sa mga X-ray nga ang baga sa giabonohang pasyente maoy lubos nga puti.”

Nahiloan nga mga Putyukan

“Makakaon pa ba kitag dugos gikan sa Pransiya napulo ka tuig gikan karon?” nangutana ang magasing Marianne sa Pransiya. Milyonmilyong putyukan ang ginapatay gumikan sa hilo kada tingpamulak, nga tungod niana ang produksiyon sa dugos sa nasod mius-os gikan sa 45,000 ka tonelada niadtong 1989 ngadto sa 16,000 ka tonelada sa 2000. Sa usa lang ka semana, usa ka tigbuhig putyukan nawad-an sa iyang 450 ka balayan​—22 ka milyong putyukan! Gipasanginlan sa mga prodyuser ug dugos ang mga kemikal sa uma sama sa mga pamatay ug dangan, ilabina ang mas barato ug mas isog nga mga produkto nga giangkat nga ilegal. Ang pipila ka mag-uuma nagdugang pa ganig ginamit nga aseite sa makina sa sakyanan o pangpaputi nga kemikal aron ang mga kemikal mahimong mas epektibo! Kon walay himoon, “may kapeligrohan nga ang dugos sa Pransiya mahimong butang na lang sa kagahapon,” nag-ingon ang Marianne.

Mga Bata Dili Segurado Bahin sa Kamatayon

“Sa dihang mamatay ang usa ka tawo, sa inyong hunahuna kanang tawhana mabuhi ba pag-usab?” Si Propesor Hiroshi Nakamura sa Women’s University sa Hapon, nangutana niana sa 372 ka estudyante sa siksto grado sa elementarya. Un-tersiya mitubag ug oo, ug ang laing un-tersiya dili segurado, nagtaho ang mantalaang Sankei Shimbun sa Tokyo. “Ang maong ideya tingali nakuha gikan sa mga dula sa kompiyuter diin, bisan pag ang bida mamatay, ang buhaton lang sa usa mao ang pagpislit sa reset nga boton aron makasugod na usab niana sukad gayod sa sinugdan,” nag-ingon ang mantalaan. Sumala sa propesor, ang surbi “nagpakita nga daghang estudyante bisan sa siksto grado sa elementaryang tunghaan walay hustong pagsabot kon unsay kamatayon.” Iyang gisugyot nga tudloan sa mga ginikanan ang mga bata kon unsay kamatayon pinaagi sa pagpaobserbar kanila sa pagkamatay sa binuhing mga hayop ug pagpaduaw kanila sa himalatyong mga paryente.

Uropa Gideklarar nga Libre na sa Polyo

Alang sa 870 ka milyong tawo sa Rehiyon sa Uropa, ang sertipikasyon sa Hunyo 2002 nga ang rehiyon libre na sa polyo mao “ang labing dakong kalamposan labot sa publikong panglawas sa bag-ong milenyo,” matod sa World Health Organization. Ang Rehiyon sa Uropa, nga gisakpan ug 51 ka membrong estado, “nalibre na sa nitibong polyo nga sakit sulod sa kapig tulo ka tuig.” Ang resulta mao ang kinapungkayan sa 14-ka-tuig nga proyekto sa pagwagtang sa polyo pinaagi sa nahiusang nasodnong mga kampanya sa imyunisasyon. Ang sakit nawagtang na sa kayutaan sa Amerika ug sa Kasadpang Pasipiko. Kay ipahinabo sa usa ka mikrobyo nga moatake sa sistema nerbiyos, ang polyo maoy mananakod kaayo ug makapahinabog bug-os nga paralisis ug bisan kamatayon. Sa pagkakaron kini masanta pero dili mamaayo.

Grabeng Kakulang sa Tubig

“Kapin sa katunga sa populasyon sa kalibotan maapektohan sa mga kanihit sa tubig sa pagkatuig 2032, nga makapahinabog grabeng mga epekto diha sa panglawas, gawas kon himoon ang dinaliang aksiyon,” matod sa BMJ (kaniadto British Medical Journal). Ang usa ka taho sa Hiniusang Kanasoran nakadiskobre nga bisan pag ang daghang tawo nga nagagamit ug mas hinlong tubig “miuswag gikan sa 4.1 ka bilyon niadtong 1990 ngadto sa 4.9 ka bilyon sa 2000, 1.1 ka bilyong tawo sa kabos nga mga nasod dili gihapon makakuhag hinlo nga ilimnong tubig. Ang katibuk-ang 2.4 ka bilyong tawo sa pagkakaron walay igong pasilidad sa pagpanghinlo.” Misangpot kini sa “upat ka bilyong kaso sa kalibang ug 2.2 ka milyon nga mapatay kada tuig,” nga wala pay labot sa pag-antos nga gipahinabo sa mga bitok sa tinai, schistosomiasis, ug trachoma.

Kapuli sa Panit

Ang panit mao ang kinadak-ang organo sa lawas ug mao ang pangunang depensa batok sa nagdalag-sakit nga mga organismo, pagkawala sa tubig sa lawas, ug ubos nga temperatura sa lawas. Busa, ang mga biktima sa sunog ug mga diyabetiko nga may nagbuka nga mga samad nameligro pag-ayo. Ang panit sa patayng tawo kasagarang gigamit ingong kapuli sa panit, apan kini nihit. Ang ubang mga kakulian mao nga ang tinanom nga panit makapasag sakit ug mahimong isalikway sa lawas. Ang The News sa Mexico City nagtaho nga ang biomaterial gikan sa gamayng tinai sa mga baboy malamposong gigamit ingong mga panghulip sa panit diha sa mga pasyente nga may samad nga lisod maalim. Makaiikag, ang bahin sa tinai sa baboy nga gigamit, nga gitawag ug submucosa sa gamayng tinai, kaamgid kaayo sa panit sa tawo ug kini daghan. Ang siruhano nga tig-ayom-ayom sa lawas sa tawo nga si Jorge Olivares, nga nagahimog mga eksperimento sa maong kapuli sa panit, nag-ingon: “Ang mga pasyenteng akong gitambalan halos walay ulat, ug ang mga samad lagmit maalim sa pipila ra ka semana. Ang labing dakong bentaha mao nga ang mga pasyente makaagom sa halos dihadihang kahupayan sa ilang sakit ug paghubag.”

Naglutawlutaw Sulod sa Upat ka Bulan

Si Tauaea Raioaoa, nga 56-anyos nga mananagat, nabuhig upat ka bulan sa Dagat sa Habagatang Pasipiko, nag-ingon ang usa ka taho diha sa mantalaan sa Tahiti nga Les Nouvelles de Tahiti. Migikan siya sa Tahiti sa Marso 15, 2002, “nga sakay sa iyang gamay nga berdeng bangka nga otso metros ang gitas-on, nga ginganlag ‘Tehapiti,’ galing lang, nadaotan siyag makina nga layo na sa baybayon sa Tahiti.” Human sa pagkaanod ug mga 1,200 ka kilometros, siya nabangalan duol sa Aitutaki, usa sa Cook Islands, niadtong Hulyo 10, nga mas gaan ug kapin sa 45 ka libra kay sa iyang paggikan. Kay usa ka beterano ug mamugnaong mananagat, si Raioaoa nabuhi pinaagi sa “pagkaon ug hilaw o binulad nga isda ug pagsalod sa tubig sa ulan diha sa usa ka balde ug sa usa ka sudlanag pagkaon.”