Pila ba Gayod ka Buok ang Atong mga Igbalati?

“Kita naglihok diha sa atong palibot sa episyente kaayong paagi ug sa tumang kasayon, nga lisod tugkaron ang daghang pamanabana nga nagpahinabo bisan sa gamay kaayong mabatyagan sa atong mga igbalati.”​—SENSORY EXOTICA​—A WORLD BEYOND HUMAN EXPERIENCE.

HANDURAWA ang imong kaugalingon nga nagbisikleta diha sa hilom nga dalan sa banika. Samtang ikaw nagtindak sa pedal, ang mga igbalati diha sa imong bitiis makapaarang kanimo sa pagtindak sa pedal sa igong gikusgon aron mamentinar ang imong katulin. Tungod sa imong mga organo sa panimbang dili ka matumba; ang imong ilong makasimhot sa mga baho; ang imong mga mata makaaninaw sa palibot; ang imong mga dalunggan makadungog sa pagtuwittuwit sa mga langgam. Kay giuhaw, gikuha nimo ang imong botelya sa imnonon, nga giabagan sa mga igbalati diha sa imong mga tudlo. Pinaagi sa imong mga panglami ug mga igbalati sa init ug bugnaw mahibaloan nimo kon unsay lami sa likido ug temperatura niini. Tungod sa mga igbalati diha sa imong panit ug niadtong anaa sa imong balhibo mabatyagan nimo kon unsa ka kusog ang huyohoy ug, duyog sa makita sa imong mga mata, mahibaloan nimo kon unsa ka paspas ang imong pagbisikleta. Pinaagi usab sa imong panit mahibaloan nimo ang temperatura ug kaumog sa imong palibot, samtang ang pagkahibalo nimo sa oras motabang kanimo sa pagbanabana kon unsa ka na kadugaya nga nagbisikleta diha sa karsada. Ngadtongadto, ang mga igbalati sa sulod sa imong lawas magtukmod kanimo sa pagpahulay ug sa pagkaon. Oo, ang kinabuhi maoy usa gayod ka kahikayan sa nagkaharmonya nga mga igbalati!

Lima Lang ka Igbalati?

Samtang nagbisikleta, pila ka igbalati ang nagamit​—ang naandan ba lamang nga lima ka igbalati: panan-aw, pandungog, panimaho, panlami, ug panimati? Sumala sa Encyclopædia Britannica, kining lima ka igbalati gilista sa karaang pilosopo nga si Aristotle, kansang “impluwensiya malungtaron kaayo nga daghang tawo ang naghisgot gihapon sa lima ka igbalati nga daw wala nay lain pa.”

Apan, sumala sa Britannica, bisan ang mga pagtuon lang sa pagkasensitibo sa panit “naghatag ug ebidensiya nga dili kay lima ra ka buok ang igbalati sa tawo.” Nganong naingon man niana? Ang pipila ka obra nga giisip kaniadto nga bahin sa panimati sa pagkakaron giisip na ingong lahi nga mga igbalati. Pananglitan, ang mga igbalati sa kasakit moreaksiyon ug moila sa kalainan tali sa mekanikal, gipahinabo-sa-kainit, ug kemikal nga mga puwersa o mga substansiya. Ang ubang mga  igbalati magpaila sa kakatol. Ang ebidensiya nagpakita nga kita adunay labing menos duha ka matang sa igbalati sa kabug-at​—ang usa alang sa diyutayng kabug-at nga modapat sa lawas, ang lain alang sa kabug-at nga mabatyagan sa sulod sa lawas. Ang sulod sa atong lawas dunay daghan usab nga matang sa mga igbalati. Unsay papel niini?

Ang mga Igbalati sa Sulod sa Lawas

Ang mga igbalati sa sulod sa lawas makabatyag sa mga kausaban nga nagakahitabo sa sulod sa atong lawas. Kini magpahibalo kanato nga kita gigutom, giuhaw, gikapoy, may gibating kasakit sa sulod sa lawas, ug kinahanglang moginhawa o moadto sa kasilyas. Duyog sa atong biolohikanhong orasan, ang mga igbalati sa sulod sa lawas makapakapoy kanato sa pagkatapos sa adlaw ug makapabati kanato ug jet lag kon kita mipanaw latas sa mga sona sa panahon. Gani, tungod kay kita makamatikod sa dagan sa panahon, gisugyot nga ang pagkahibalo sa panahon mahimong idugang sa listahan sa mga igbalati.

Duna usab kitay igbalati sa panimbang nga nahimutang sa sulod nga bahin sa atong dalunggan. Kini moreaksiyon sa grabidad, pagsaka, ug pagtuyok. Ug sa kataposan duna kitay igbalati nga makapabatyag kanato sa pagpanghugot sa kaunoran ug, bisag nagpiyong ang mga mata, sa paglihok ug posisyon sa atong mga kasway.

Siyempre, dili kay mga tawo ra ang dunay mga igbalati. Ang mga mananap nakabaton usab ug nagkadaiyang mga igbalati, lakip na ang pipila ka makapahingangha gayod nga mga igbalati nga wala kanato. Sa sunod nga artikulo, tukion nato ang pipila niini. Susihon usab nato pag-ayo ang atong kaugalingon ug ang talagsaong mga hiyas nga naghatag sa mga tawo ug linaing dapit taliwala sa buhing mga butang sa yuta.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 4]

Ang Milagro sa Panimati sa Tawo

Ang kamot sa tawo ilabinang adunay eksaktong panimati. Sumala sa magasing Smithsonian, nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang atong kamot makabatyag sa usa ka tulbok nga tulo ka micron lamang ang gihabogon. (Ang buhok sa tawo dunay diyametro nga 50 ngadto sa 100 ka micron.) Apan, pinaagi sa “paggamit ug grano inay tulbok, nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang kamot makabatyag ug kasapnot nga 75 ka nanometro ang gitas-on”​—ang usa ka nanometro maoy ika-usa ka libo sa usa ka micron! Ang maong talagsaong pagkasensitibo gihunahuna nga naposible tungod sa mga 2,000 ka igbalati sa panimati diha sa matag tumoy sa tudlo.

Ang atong panimati may hinungdanon usab nga papel sa atong kahimsog ug kaayohan. “Kon huwaphuwapon, ang lawas sa tawo mopagula ug mga hormone nga makaalibyo sa kasakit ug makapatin-aw sa panghunahuna,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. Ang uban nagtuo nga sa dihang ang usa ka bata dili huwaphuwapon, masanta ang pagtubo niini.

[Picture Credit Lines sa panid 3]

Eye: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; ear and inner ear: © 1997 Visual Language; hand: The Anatomy of Humane Bodies, with figures drawn after the life by some of the best masters in Europe . . . Oxford, 1698, William Cowper