Pakigbangi ni Galileo sa Simbahan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ITALYA

HUNYO 22, 1633 kadto. Ang usa ka maluyahong tigulang nga lalaki nagluhod atubangan sa korte sa Romanhong Inkwisisyon. Usa siya ka siyentipiko, usa sa labing iladong mga siyentipiko sa iyang panahon. Ang iyang mga gituohan bahin sa siyensiya gipasukad sa daghang katuigan nga pagtuon ug panukiduki. Apan, kon buot niyang luwason ang iyang kinabuhi, kinahanglang isalikway niya kon unsay iyang nahibaloan nga tinuod.

Siya mao si Galileo Galilei. Ang kaso ni Galileo, ingon sa pagtawag niana sa daghan, nagpatunghag mga pagduhaduha, mga pangutana, ug kontrobersiya nga gilantugian gihapon karon, human sa mga 370 ka tuig. Ang kaso nagbilin ug dili-mapapas nga epekto diha sa kasaysayan sa relihiyon ug siyensiya. Nganong gilantugian kini pag-ayo? Nganong ang kaso ni Galileo gikaikagan na usab sa atong modernong panahon? Nagsimbolo ba gayod kini sa “kal-ang tali sa siyensiya ug relihiyon,” sama sa pagtawag niana sa usa ka magsusulat?

Si Galileo giisip sa daghan nga mao ang “amahan sa modernong siyensiya.” Usa siya ka matematisyan, astronomo, ug pisiko. Ingong usa sa unang mga lalaki nga nagtuki sa kalangitan pinaagi sa teleskopyo, gibadbad ni Galileo ang iyang nakita isip pagsuportar sa usa ka ideya nga init kaayong gidebatehan sa iyang panahon: Ang yuta nagbiyo sa adlaw ug busa ang atong planeta dili mao ang sentro sa uniberso. Dili ikahibulong nga si Galileo usahay giisip nga tagmugna sa modernong metodo sa pag-eksperimento!

Unsa ang pipila sa mga diskobre ug mga imbento ni Galileo? Ingong astronomo, iyang nadiskobrehan, lakip sa ubang mga butang, nga ang Jupiter dunay mga bulan, nga ang Milky Way gilangkoban sa mga bituon, nga ang bulan dunay mga bukid, ug nga ang Venus adunay mga kausaban sa dagway nga sama sa bulan. Ingon nga pisiko, iyang gitun-an ang mga balaod nga naggahom sa pendulo ug sa mga butang nga mahulog. Iyang giimbento ang mga kahimanan sama sa geometriko nga kompas, usa ka klase sa slide rule. Ginamit ang impormasyon nga nadawat gikan sa Olandia, iyang gibuhat ang teleskopyo nga maoy iyang gigamit sa pagnanaw sa uniberso.

Apan, ang dugay nga pakigbangi batok sa mga pangulo sa simbahan, naghimo sa karera niining bantogang siyentipiko nga usa ka kulba ug makuyaw nga kahimtang​—ang kaso ni Galileo. Sa unsang paagi kadto nagsugod, ug ngano?

 Pakigbangi Batok sa Roma

Sayo sa kataposan sa ika-16 nga siglo, gidawat na ni Galileo ang teoriya ni Copernicus, nga nag-ingong ang yuta nagbiyo sa adlaw ug dili kay ang adlaw maoy nagbiyo sa yuta. Gitawag usab kinig heliocentric (adlaw-ang-sentro) nga sistema. Human gamita ang iyang teleskopyo niadtong 1610 aron sa pagdiskobre sa mga butang sa wanang nga wala sukad makita, nakombinsir si Galileo nga nakaplagan niya ang pamatuod sa heliocentric nga sistema.

Sumala sa Grande Dizionario Enciclopedico UTET, si Galileo buot pang mobuhat ug dugang kay sa pagpangdiskobre lamang. Buot niyang kombinsihon “ang kinatas-ag ranggong mga tawo niadtong panahona (ang mga prinsipe ug mga kardinal)” nga ang teoriya ni Copernicus maoy tinuod. Siya naglaom nga sa tabang sa iyang impluwensiyadong mga higala, mabuntog niya ang mga pagsupak sa simbahan ug makuha pa gani niya ang ilang suporta.

Niadtong 1611, si Galileo miadto sa Roma, diin iyang gikahimamat ang tag-as-ug-ranggo nga mga klerigo. Gigamit niya ang iyang teleskopyo aron ipakita kanila ang iyang astronomikanhong mga kaplag. Apan siya napakyas. Sa pagka-1616, si Galileo opisyal nga gisukitsukit.

Ang mga teologo sa Romanhong Inkwisisyon nagtawag sa heliocentric nga teoriya ingong “pilosopikanhong kabuangan ug tinonto ug dayag nga erehiya, kay sa daghang paagi kini dayag nga nagsupak sa mga pulong sa Balaang Kasulatan sumala sa literal nga kahulogan niini, sa naandang komentaryo, ug sa pagsabot sa Balaang mga Amahan ug sa mga doktor sa teolohiya.”

Nakigkita si Galileo kang kardinal Robert Bellarmine, ang giisip nga labing bantogang Katolikong teologo niadtong panahona ug giisip usab nga maoy “tigdukdok sa mga erehes.” Si Bellarmine pormal nga nagpahimangno kang Galileo nga mohunong na sa iyang pagpasiugda sa iyang mga opinyon bahin sa adlaw-ang-sentro nga sistema.

Pag-atubang sa Korte sa Inkwisisyon

Si Galileo naningkamot sa paglihok nga maalamon, apan wala niya isalikway ang pagsuportar sa teoriya ni Copernicus. Napulog-pito ka tuig sa ulahi, niadtong 1633, si Galileo miatubang sa korte sa Inkwisisyon. Patay na si kardinal Bellarmine, apan niadtong higayona ang primerang magsusupak ni Galileo mao si Papa Urbano VIII, kinsa sa nangagi miuyon ra man unta. Ang mga magsusulat nagtawag sa maong husay nga labing bantog ug walay-hustisya  nga husay sa kakaraanan, nga nagpakasama niini sa mga paghusay kang Socrates ug Jesus.

Unsay nakapukaw sa maong paghusay? Si Galileo nagsulat sa libro nga nag-ulohang Dialogue Concerning the Two Chief World Systems. Sa pagkamatuod, gilabanan niini ang heliocentrism. Ang awtor gipaatubang sa korte niadtong 1632, apan nalangan si Galileo, kay siya masakiton ug halos 70 anyos na ang pangedaron. Pagkasunod tuig miadto siya sa Roma, human hulgaa nga siya prisohon ug pugson pagdala ngadto sa Roma nga kinadenahan. Sa mando sa papa, siya gisukitsukit ug gihulga pa gani nga sakiton.

Dili pa tino kon gisakit ba gayod kining masakiton nga tigulang. Sumala sa girekord diha sa sentensiya sa iyang pagkasad-an, si Galileo gipailalom sa “mapig-otong pagsukitsukit.” Sumala pa kang Italo Mereu, nga usa ka historyano sa Italyanhong balaod, ang maong mga pulong maoy teknikal nga ekspresyon kaniadto nga gigamit sa paghubit sa pagsakit. Daghang iskolar miuyon sa maong pagsabot.

Gisakit man siya o wala, si Galileo gihukman diha sa usa ka piot nga hawanan atubangan sa mga membro sa Inkwisisyon niadtong Hunyo 22, 1633. Siya nakaplagang sad-an sa “pagdawat ug pagtuo sa bakak nga doktrina, batok sa Balaan ug Diyosnong Kasulatan, nga ang Adlaw . . . wala mag-irog gikan sa sidlakan ngadto sa kasadpan ug nga ang Yuta maoy nag-irog ug dili mao ang sentro sa kalibotan.”

Si Galileo dili buot mahimong martir, busa napugos siya sa pagbakwi. Human basaha ang iyang sentensiya, ang tigulang nga siyentipiko, nga nagluhod ug nagbesti ingon nga nagpenitensiya, mamingawong nagpahayag: “Akong gisalikway, gitunglo, ug gikayugtan ang giingong mga sayop ug mga erehiya [ang teoriya ni Copernicus] ug sa katibuk-an ang tanan ug ang bisan unsang sayop, erehiya, o sekta nga supak sa Balaang Simbahan.”

Dunay mikaylap nga tradisyon​—nga walay lig-ong pamatuod​—nga human sa iyang pagbakwi, gitindak ni Galileo ang iyang tiil ug mibagulbol: “Apan ang tinuod kini gayod nagatuyok!” Ang mga komentarista nag-ingon nga ang kaulawan sa pagsalikway sa iyang mga kaplag nakapaguol pag-ayo sa siyentipiko hangtod sa iyang kamatayon. Siya gisilotan nga mabilanggo, apan ang iyang sentensiya giusab ngadto sa tibuok-kinabuhing pagkabilanggo sulod sa iyang balay. Sa dihang siya nagsugod na sa pagkabuta, siya halos nag-inusara na lang sa pagpuyo.

Panagbangi Tali sa Relihiyon ug Siyensiya?

Daghan ang naghinapos nga ang kahimtang ni Galileo nagpamatuod nga dili gayod magkauyonay ang siyensiya ug relihiyon. Sa pagkamatuod, latas sa kasiglohan ang kaso ni Galileo nagpahilayo sa mga tawo gikan sa relihiyon. Kini nakapakombinsir sa daghang tawo nga ang relihiyon sa kinaiyanhon maoy usa ka hulga sa pag-uswag sa siyensiya. Ingon ba gayod niana?

Si Papa Urbano VIII ug ang mga teologo sa Romanhong Inkwisisyon sa pagkatinuod nagtunglo gayod sa teoriya ni Copernicus, nga nag-ingong kadto supak sa Bibliya. Ang mga kaaway ni Galileo nagpunting sa pulong ni Josue, “Adlaw, urong,” nga sumala sa ilang pagbasa niini, angayng sabton nga literal. (Josue 10:​12, King James Version) Apan gisupak ba gayod sa Bibliya ang teoriya ni Copernicus? Wala gayod.

Ang kontradiksiyon anaa ra sa siyensiya ug sa dayag nga kasaypanan sa pagbadbad sa Kasulatan. Ingon niadto ang nasabtan ni Galileo. Iyang gisulatan ang usa ka estudyante: “Bisan tuod ang Kasulatan dili masayop, ang mga tigbadbad ug mga komentarista niini masayop, sa nagkalainlaing paagi. Usa niini, nga seryoso ug subsob kaayo, maoy sa dihang buot lamang nilang sabton ang pagbadbad niana sa literal kaayong paagi.” Ang bisan kinsang ugdang nga estudyante sa Bibliya mouyon niana. *

Si Galileo midugang pa. Siya miangkon nga ang duha ka libro, ang Bibliya ug ang basahon sa kinaiyahan, gisulat sa samang Awtor ug dili gayod magkasumpaki sa usag usa. Apan siya midugang, nga ang usa ka tawo dili “gayod makaseguro nga ang tanang mga tigbadbad nagsulti nga giinspirar sa Diyos.” Kining pintok nga pagsaway sa opisyal nga pagbadbad sa simbahan lagmit giisip nga makapalagot, nga misangpot nga ang Romanhong Inkwisisyon nagtunglo sa  siyentipiko. Kon buot sabton, unsay katungod sa usa ka layko nga mosaway sa mga opisyales sa simbahan labot sa ilang interpretasyon sa Kasulatan?

Sa pagpunting sa kaso ni Galileo, daghang iskolar nagduhaduha bahin sa pagkadili-masayop sa simbahan ug sa papa. Ang Katolikong teologo nga si Hans Küng misulat nga ang “daghan ug dili-malalis” nga mga kasaypanan sa “opisyal nga mga pagtulon-an sa simbahan,” lakip “ang pagtunglo kang Galileo,” nakapaduhaduha sa doktrina sa pagkadili-masayop sa papa.

Nabangon ang Dungog ni Galileo?

Niadtong Nobyembre 1979, usa ka tuig human sa iyang pagkapili, si Juan Paulo II naglaom sa pagtuki pag-usab sa kahimtang ni Galileo, kinsa, miadmitir ang papa, “grabeng nag-antos . . . diha sa mga kamot sa mga tawo ug sa mga institusyon sa Simbahan.” Trese ka tuig sa ulahi, sa 1992, ang komisyonado nga gitudlo sa samang papa miila: “Ang pipila ka teologo, nga mga katalirongan ni Galileo, . . . napakyas sa pagsabot sa lalom, dili-literal nga kahulogan sa Kasulatan sa dihang sila naghubit sa pisikal nga gambalay sa gilalang nga uniberso.”

Apan, ang tinuod mao nga ang heliocentric nga teoriya gisupak dili lamang sa mga teologo. Si Papa Urbano VIII, nga maoy naningamot pag-ayo sa kaso, mapig-otong miinsistir nga si Galileo kinahanglang mohunong sa pagpahuyang sa karaang pagtulon-an sa simbahan nga ang yuta mao ang sentro sa uniberso. Ang maong pagtulon-an wala maggikan sa Bibliya, kondili sa Gregong pilosopong si Aristotle.

Human nga ang maong modernong-adlaw nga komisyonado naghimog hagong pagtuki sa kaso, giisip sa papa ang paghukom nga sad-an si Galileo ingong “dinalidali ug way-suwerte nga desisyon.” Nabangon ba ang dungog ni Galileo? “Ang pag-ingon, sama sa gisulti sa uban, nga ang dungog ni Galileo gibangon maoy kabuangan,” matod sa usa ka magsusulat, “kay ang kasaysayan nagtunglo, dili kang Galileo, kondili sa korte sa simbahan.” Ang historyanong si Luigi Firpo miingon: “Dili responsabilidad sa mga tiglutos ang pagbangon sa dungog sa ilang mga biktima.”

Ang Bibliya maoy “usa ka lampara nga nagadan-ag sa usa ka dapit nga mangitngit.” (2 Pedro 1:19) Kini gilabanan ni Galileo batok sa usa ka sayop nga interpretasyon. Apan ang simbahan, pinaagi sa paglaban sa hinimog-tawong tradisyon nga nagdaot lamang sa Bibliya, naghimo sukwahi niana.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 14]

Ang Kinabuhi Ni Galileo

Natawo sa Pisa niadtong 1564 sa usa ka amahan nga taga-Florence, si Galileo nagtuon ug medisina sa unibersidad didto. Kay wala kaayo maikag sa maong natad sa pagtuon, gibiyaan niya kadto aron magtuon ug pisika ug matematika. Niadtong 1585 mipauli siya sa iyang pamilya nga walay bisan unsang natapos sa tunghaan. Bisan pa niana, naangkon niya ang pagtamod sa labing bantogang mga matematisyan sa iyang panahon, diin iyang nakuha ang katungdanan nga tiglektiyur sa matematika sa Unibersidad sa Pisa. Human mamatay ang iyang amahan, ang kalisod sa panginabuhi nagpugos kang Galileo sa pagbalhin ngadto sa Padua, diin siya gitudlo sa mas dakog-kita nga katungdanan, ang pagkatsirman sa matematika sa unibersidad sa maong siyudad.

Sulod sa iyang 18 ka tuig sa Padua, nakabaton si Galileo ug tulo ka anak pinaagi sa iyang puyopuyo, usa ka batan-ong babaye nga taga-Venice. Niadtong 1610 siya mibalik sa Florence, diin siya nakabaton ug mas maayong panginabuhi nga nakapaarang niya sa paggahin ug dugang panahon sa pagpanukiduki​—apan nawala ang kagawasan nga iyang gitagamtam sa teritoryo sa Republika sa Venice. Ang halangdong duke sa Tuscany nagtudlo kaniya isip “pangunang pilosopo ug matematisyan.” Si Galileo namatay sa Florence niadtong 1642 samtang gibilanggo diha sa kaugalingong balay ingong sangpotanan sa pagkondinar kaniya sa Inkwisisyon.

[Credit Line]

From the book The Library of Original Sources, Volume VI, 1915

[Hulagway sa panid 12]

Teleskopyo ni Galileo, nga nakatabang niya sa pagtino nga ang yuta dili maoy sentro sa uniberso

[Credit Line]

Scala/Art Resource, NY

[Mga hulagway sa panid 12]

Ang geocentric (yuta-ang-sentro) nga sistema

Ang heliocentric (adlaw-ang-sentro) nga sistema

[Credit Line]

Background: © 1998 Visual Language

[Picture Credit Line sa panid 11]

Picture: From the book The Historian’s History of the World