Ang Kalisod sa Pagtambal

“Walay diabetes nga dili kritikal. Ang tanan grabe.”​—Anne Daly, American Diabetes Association.

“ANG resulta sa pagsusi sa imong dugo nagpakitag daghang abnormalidad. Kinahanglang matambalan ka dayon.” Nakurat pag-ayo si Deborah sa giingon sa doktor. “Nianang gabhiona, nagsige kog hunahuna nga lagmit nasayop ang laboratoryo,” matod niya. “Dili ako makatuo nga ako masakiton.”

Sama sa daghang tawo, si Deborah naghunahuna nga maarang-arang ang iyang panglawas, busa wala niya panumbalinga ang nagpadayon nga mga simtoma. Naghunahuna siya nga ang iyang kanunayng kauhaw maoy tungod sa mga antihistamine nga iyang gitomar. Nagtuo siya nga ang iyang pagsigeg pangihi maoy tungod lamang sa daghan kaayong nainom nga tubig. Ug ang kakapoy​—aw kinsa god nga inahang nagtrabaho ang dili kapoyon?

Apan ang pagsusi sa dugo nagpamatuod nga diabetes ang hinungdan sa problema. Nalisdan si Deborah sa pagdawat sa dayagnosis. “Wala koy gisuginlan bahin sa akong sakit,” matod niya. “Sa gabii, sa dihang mangatulog na ang pamilya, magtan-aw lang ako sa ngitngit ug maghilak.” Sa pagkahibalo nga duna silay diabetes, ang uban, sama kang Deborah, nakasinatig lainlaing mga pagbati, lakip na sa depresyon

 ug bisan kasuko. “Naagian nako ang yugto sa pagsigeg hilak nga dili makadawat sa kamatuoran,” matod ni Karen.

Kini maoy kinaiyanhong mga reaksiyon ngadto sa morag dili-makataronganon nga balatian. Apan, uban sa tabang, ang mga tawong diabeteson makapasibo. “Gitabangan ako sa akong nars sa pagdawat sa akong kahimtang,” miingon si Karen. “Gipasaligan ko niya nga OK rang mohilak. Kining maong paagi sa pagpahungaw sa akong gibati nakatabang kanako sa pagpasibo.”

Kon Nganong Grabe

Ang diabetes gitawag ug “usa ka abnormalidad sa makina sa kinabuhi,” ug dunay maayong katarongan. Sa dihang ang lawas dili makahilis sa glucose, daghang hinungdanong mga proseso ang mohunong sa pag-obra, usahay duna kiniy nagpameligro-sa-kinabuhi nga mga sangpotanan. “Ang mga tawo dili mamatay nga ang direktang hinungdan mao ang diabetes,” matod ni Dr. Harvey Katzeff, “mamatay sila gumikan sa mga komplikasyon. Batid kami sa pagsanta sa mga komplikasyon, apan dili kami hanas nga motambal [niini] sa dihang kini nahitabo na.” *

Duna bay paglaom alang sa mga diabeteson? Oo​—kon ilang ilhon ang kaseryoso sa maong abnormalidad ug dayon magpatambal. *

Pagdiyeta ug Ehersisyo

Bisan tuod ang Type 1 nga diabetes dili masanta, ang mga siyentipiko nagtuon sa mga bahin sa henetikong kahulmahan sa usa nga magpauswag sa purohan nga madiabetes ug naningkamot sa pagpangitag mga paagi sa pagpugong sa pag-atake sa imyun nga sistema. (Tan-awa ang kahon nga “Ang Papel sa Glucose,” diha sa panid 8.) “Sa type 2, mas arang-arang ang situwasyon,”  nag-ingon ang librong Diabetes​—Caring for Your Emotions as Well as Your Health. “Daghan niadtong lagmit nga diabeteson tungod sa henetikong kahulmahan makalikay niini pinaagi sa pagkaon ug balanse nga pagkaon ug pag-ehersisyo kanunay, sa ingon magpabiling himsog sa pisikal ug normal ang ilang timbang.” *

Nagpasiugda sa bili sa ehersisyo, ang Journal of the American Medical Association nagtaho bahin sa dakong pagtuon nga gihimo diha sa mga babaye. Nakaplagan sa maong pagtuon nga “ang mubong pag-ehersisyo makaabag [sa mga selula sa lawas] sa pagsuhop ug mas daghang glucose sa tabang sa insulin sulod sa kapin sa 24 oras.” Busa, ang taho nanghinapos nga “ang paglakaw ug ang ehersisyong pakusog dunay kalabotan sa igoigong pag-us-os sa kapeligrohan sa type 2 nga diabetes diha sa mga babaye.” Ang mga tigdukiduki nagsugyot ug labing menos 30 minutos nga kasarangang ehersisyo halos sa tanang adlaw, o bisan kada adlaw, sa semana. Mahimo kining maglakip sa ehersisyo nga sama ka yano sa paglakaw, nga, matod pa sa American Diabetes Association Complete Guide to Diabetes, “lagmit mao ang kinamaayohan, labing luwas, ug kinabaratohan nga matang sa ehersisyo.”

Apan, ang pag-ehersisyo sa mga tawong diabeteson kinahanglang bantayan sa medikal nga mga propesyonal. Ang usa ka rason mao nga ang diabetes makadaot sa kaugatan ug sa mga nerbiyos, sa ingon mag-apektar sa sirkulasyon sa dugo ug igbalati sa paghikap. Busa, ang yanong garas sa tiil tingali dili mamatikdan, magnana, ug dayon makabahong​—usa ka seryosong kahimtang nga mahimong motultol sa pagputol sa tiil kon dili dayon matambalan. *

Bisan pa niana, ang pag-ehersisyo makatabang sa usa sa pagkontrolar sa diabetes. “Sa pagsigeg tuon sa mga tigdukiduki sa mga benepisyo sa regular nga pag-ehersisyo,” matod sa ADA Complete Guide, “mas daghang pamatuod ang ilang nakaplagan bahin sa mga benepisyo niini.”

Pagtambal Ginamit ang Insulin

Gawas sa pagsunod ug programa sa diyeta ug ehersisyo, daghang diabeteson ang kinahanglang magsusi sa sukod sa ilang glucose sa adlaw-adlaw ug magpaineksiyon ug insulin sa makadaghan kada adlaw. Tungod kay miarang-arang ang panglawas gumikan sa pagdiyeta ug sa maayong rutina sa pag-ehersisyo, ang uban nga dunay Type 2 nga diabetes nakahimo, labing menos sa usa ka panahon, sa paghunong sa pagtambal ginamit ang insulin. * Si Karen, kinsa dunay Type 1 nga diabetes, nakakaplag nga ang ehersisyo magpauswag sa pagkaepektibo  sa insulin nga iyang iineksiyon. Tungod niini, namenosan niya ang iyang adlaw-adlaw nga kinahanglanon sa insulin ug 20 porsiyento.

Apan, kon gikinahanglan ang insulin, walay rason nga mahigawad ang diabeteson. “Ang pagpaineksiyon ug insulin wala magpasabot nga napakyas ka na,” matod ni Mary Ann, usa ka lisensiyadong nars nga nag-atiman ug daghang pasyente nga diabeteson. “Bisan unsang matanga sa diabetes ang imong nabatonan, kon mainampingon nimong kontrolahon ang imong asukar sa dugo, mamenosan nimo ang ubang mga problema sa panglawas sa ulahi.” Gani, ang di pa dugayng pagtuon nagpadayag nga sa mga tawong dunay Type 1 nga estriktong nagkontrolar sa sukod sa ilang asukar sa dugo, “namenosan ang purohan nga mabuta, masakit sa rinyon, ug sa nerbiyos tungod sa diabetes.” Ang risgo nga mabuta (retinopathy), pananglitan, namenosan ug 76 porsiyento! Kadtong dunay Type 2 nga estriktong nagkontrolar sa sukod sa ilang asukar sa dugo makatagamtam sa susamang mga benepisyo.

Aron mas sayon ug dili kaayo sakit ang pag-ineksiyon ug insulin, ang mga heringgilya ug mga insulin pen​—ang labing komon nga mga himan nga gigamit​—dunay gagmitoy kaayong mga dagom maong dili kaayo sakit ang pag-ineksiyon. “Ang unang ineksiyon kasagarang mao ang sakit kaayo,” matod ni Mary Ann. “Human niana, kadaghanang pasyente moingon nga halos wala na sila sakiti.” Ang ubang mga paagi sa pag-ineksiyon naglakip sa awtomatikong mga heringgilya nga motusok sa dagom nganha sa panit apan walay bationg kasakit, mga jet injector nga literal nga mopagula ug insulin nganha sa panit pinaagi sa gagmitoy kaayong dagom, ug mga infuser nga naggamit ug kateter nga dili tangtangon sulod sa duha o tulo ka adlaw. Sama ka dako sa beeper, ang himan nga mobomba ug insulin nahimong popular sa di pa dugayng katuigan. Kining kahimanan nga mahimong iprograma padayong magpagula ug insulin agi sa kateter sumala sa adlaw-adlaw nga panginahanglan sa lawas, sa ingon ang paghatag ug insulin mas eksakto ug kombenyente.

 Padayon sa Pagkat-on

Bisag nahisgotan na ang tanan, walay tambal sa diabetes nga epektibo sa tanang kahimtang. Sa dihang maghunahuna kon unsang matanga sa pagtambal ang pilion, ang matag indibiduwal kinahanglang magtagad sa daghang butang aron makahimog personal nga desisyon. “Bisan pag giatiman ka sa usa ka medikal nga tem,” matod ni Mary Ann, “ikaw ang magtino sa direksiyon sa imong pagtambal.” Gani, ang magasing Diabetes Care nag-ingon: “Ang medikal nga pagtambal sa diabetes nga walay bug-os nga edukasyon kon unsaon pagdumala ang kaugalingon mahimong isipon ingong barot nga pamaagi ug pag-atiman nga wala magsubay sa maayong pamatasan.”

Kon ang mga diabeteson mas daghag mahibaloan bahin sa ilang sakit, mas matabangan sila sa pag-amping sa ilang panglawas ug pagpauswag sa mga kalaoman nga mabuhing dugay ug mas himsog. Apan, aron mahimong epektibo ang nakat-onan, gikinahanglan ang pailob. Ang librong Diabetes​—Caring for Your Emotions as Well as Your Health nag-ingon: “Kon sulayan nimo pagkat-on ang tanan sa usa lang ka higayon, lagmit maglibog ka ug dili nimo magamit ang impormasyon sa epektibong paagi. Gawas pa, kadaghanan sa mapuslanon kaayong impormasyon nga imong kinahanglang mahibaloan wala diha sa mga libro o mga pulyeto. May kalabotan kini . . . sa paagi nga ang asukar sa imong dugo magbag-obag-o depende sa kausaban sa imong mga kalihokan. Dugaydugay kining makat-onan, pinaagi sa pag-eksperimento sa makadaghan.”

Pananglitan, pinaagi sa mainampingong pagbantay imong mahibaloan kon unsay reaksiyon sa imong lawas sa kapit-os, nga makapausbaw sa imong sukod sa asukar sa dugo. “Nagsagubang ako niining diabetes sulod na sa 50 ka tuig,” matod ni Ken, “ug nahibalo ko sa mga reaksiyon niini!” Ang pagtagad sa mga reaksiyon sa iyang lawas nagpulos, kay si Ken makatrabaho gihapon nga bug-os-panahon​—bisan pag siya kapin na sa 70 anyos!

Ang Kahinungdanon sa Pagpaluyo sa Pamilya

Dili angayng kalimtan sa pagtambal sa diabetes ang pagpaluyo sa pamilya. Gani, ang usa ka reperensiya nag-ingon nga “ang kalidad sa duyog nga pagkinabuhi sa pamilya tingali mao ang kinadak-ang bugtong paagi” sa pagtambal sa diabetes diha sa mga bata ug mga hohamtong na.

Mapuslanon kon ang mga membro sa pamilya dunay kahibalo bahin sa diabetes, bisan magpulipuli sa pag-adto sa doktor uban sa diabeteson. Ang kahibalo motabang kanila nga mahimong mapaluyohon, makaila sa hinungdanong mga simtoma, ug mahibalo kon unsay angayng buhaton. Si Ted, kansang asawa dunay Type 1 nga diabetes sukad sa edad nga kuwatro, nag-ingon: “Mahibalo ko kon mubo kaayo ang sukod sa asukar ni Barbara. Mokalit siyag hilom samtang nakig-estorya. Panington siyag bugbog ug masuko nga walay hinungdan. Ug mohinay ang iyang mga reaksiyon.”

Sa susama, kon si Catherine, ang asawa ni Ken, makamatikod kang Ken nga mangluspad ug mamugnaw ug kon makita niya nga nausab ang buot ni Ken, duna siyay ipakuwenta kang Ken. Kon ang tubag ni Ken magpakita nga siya naglibog, panahon na kini nga si Catherine ang mohimog mga desisyon ug nga siya molihok dayon aron sa pagtul-id sa kahimtang. Si Ken ug Barbara mapasalamaton kaayo nga nakabaton ug mga kapikas nga nasinati na sa ilang sakit ug kinsa ilang gihigugma ug bug-os nga gisaligan. *

Ang mahigugmaong mga membro sa pamilya kinahanglang maningkamot nga mahimong mapaluyohon, maluloton, ug mapailobon​—mga hiyas nga makatabang sa masakiton sa pag-atubang sa mga suliran sa kinabuhi ug makapaarang-arang pa gani sa ilang sakit. Si Karen gipasaligan sa iyang bana sa iyang gugma, nga dunay maayo kaayong epekto. Si Karen nag-ingon: “Giingnan ko ni Nigel, ‘Ang mga tawo nagkinahanglag pagkaon ug tubig aron mabuhi, sama ra nga nagkinahanglan ka ug pagkaon ug tubig​—ug diyutayng insulin.’ Kining maluloton apan praktikal nga mga pulong mao gayoy akong gikinahanglan.”

Ang pamilya ug mga higala kinahanglan usab nga makasabot nga samtang mag-usab-usab ang sukod sa asukar sa dugo, ang diabetes makaapektar sa buot sa usa. “Sa dihang mobati kog depresyon nga langkit sa pag-us-os sa akong asukar,” matod sa usa ka babaye, “ako mahimong hilomon, sapoton, masuk-anon, ug mahigawad. Dayon magbasol ko tungod kay wala nako makontrolar ang akong pagbati. Apan makatabang sa dihang mahibaloan nako nga ang uban nakasabot sa hinungdan niining mga pagbatia​—nga gipaningkamotan nako sa pagkontrolar.”

Ang diabetes masagubang, ilabina kon ang diabeteson gitabangan sa mga higala ug mga membro sa pamilya. Makatabang usab ang mga prinsipyo sa Bibliya. Sa unsang paagi?

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Diabeteson ba Usab ang mga Batan-on?

Ang diabetes “nahimo nang sakit sa mga batan-on,” nag-ingon si Dr. Arthur Rubenstein, usa ka pangunang endocrinologist ug dekano sa Mount Sinai School of Medicine sa New York. Ang aberids nga edad sa pagsugod sa diabetes sa pagkatinuod nag-us-os. “Napulo ka tuig kanhi, among ginatudloan ang mga estudyante sa medisina nga dili motakboy kining sakita diha sa mga tawo nga ubos sa 40 anyos,” nag-ingon ang espesyalista sa diabetes nga si Dr. Robin S. Goland, nga naghisgot bahin sa Type 2 nga diabetes. “Karon makita na namo kini diha sa mga bata nga wala pay 10 anyos.”

Nganong nagkadaghang batan-on ang gidiabetes? Usahay tungod kini sa henetikong kahulmahan. Apan ang timbang ug ang palibot mahimong may bahin usab. Nadoble ang gidaghanon sa sobra ka tambok nga mga bata sa milabayng duha ka dekada. Unsay nakaingon niini? “Dunay daghang kausaban sa mga batasan sa pagkaon ug sa kalihokan sulod sa milabayng 20 ka tuig,” nag-ingon si Dr. William Dietz sa Centers for Disease Control and Prevention sa T.B. “Apil sa mga kausaban mao ang mas subsob nga pagpangaon diha sa mga restawran; mas subsob nga dili pagpamahaw; pagdaghan sa giinom nga softdrink ug gikaon nga mga pagkaong dali-hikayon; pagmenos sa [pisikal nga edukasyon] diha sa mga tunghaan; ug pagwagtang sa reses diha sa tunghaan.”

Ang diabetes dili bug-os nga maayo. Busa, maalamong sundon ang tambag sa usa ka tin-edyer nga diabeteson, kinsa miingon lang: “Ayawg kaon ug dili-sustansiyadong pagkaon ug magmahimsog kanunay.”

 [Kahon/Hulagway sa panid 8, 9]

Ang Papel sa Glucose

Ang glucose o asukar sa dugo mao ang tuboran sa enerhiya sa trilyontrilyong mga selula. Apan, aron makasulod sa mga selula kini nagkinahanglan ug “yawi”​—ang insulin, usa ka kemikal nga ipagula sa hagorila. Sa Type 1 nga diabetes, ang lawas dili mopatungha ug insulin. Sa Type 2, ang lawas mohimog insulin apan kulang ra. * Dugang pa, ang mga selula dili mopasulod sa insulin​—usa ka kahimtang nga gitawag ug insulin resistance. Nianang duha ka matang sa diabetes, ang resulta pareho ra: mga selula nga walay asukar ug peligrosong gidaghanon sa asukar sa dugo.

Sa Type 1 nga diabetes, ang imyun nga sistema sa tawo moatake sa beta nga mga selula nga mopatunghag insulin diha sa hagorila. Busa, ang Type 1 nga diabetes maoy sakit diin unayon sa lawas ang kaugalingon niini ug usahay tawgon kini ug diabetes nga dili-direktang gipahinabo sa imyun nga sistema. Ang makatukbil sa maong reaksiyon sa imyun nga sistema naglakip sa mga virus, makahilong mga kemikal, ug pipila ka tambal. Ang henetikong kahulmahan mahimong dunay bahin usab, kay ang Type 1 nga diabetes kasagarang makita diha sa pipila ka pamilya, ug komon kaayo diha sa mga Caucasian.

  Sa Type 2 nga diabetes, ang papel sa henetikong kahulmahan mas kusganon apan mas daghan ang duna niini diha sa mga dili-Caucasian. Ang mga Aborigine sa Australia ug ang Nitibo nga mga Amerikano nalakip sa labing naapektohan niini, ang naulahi mao ang kinadaghanang dunay Type 2 nga diabetes sa kalibotan. Ang mga tigdukiduki nagtuon sa kalabotan tali sa henetika ug sa sobrang pagkatambok, maingon man sa paagi nga ang sobrang tambok daw magpauswag sa insulin resistance diha sa mga tawo nga lagmit makabaton niining maong abnormalidad tungod sa henetikong kahulmahan. * Dili sama sa Type 1, ang Type 2 nga diabetes kasagarang moapektar niadtong kapin na sa 40 anyos.

[Mga footnote]

[Hulagway]

Molekula sa glucose

[Credit Line]

Courtesy: Pacific Northwest National Laboratory

[Kahon sa panid 9]

Ang Papel sa Hagorila

Sama ka dako sa saging, ang hagorila nahimutang sa likod sa estomago. Sumala sa librong The Unofficial Guide to Living With Diabetes, “ang himsog nga hagorila padayon ug episyente nga nagaobra aron makontrolar ang sukod sa asukar sa dugo pinaagi sa pagpagula ug eksaktong gidaghanon sa insulin samtang ang sukod sa glucose mouswag ug mous-os sa tibuok adlaw.” Ang beta nga mga selula sa hagorila mao ang tuboran sa hormone nga insulin.

Sa dihang ang beta nga mga selula dili makapatungha ug igong gidaghanon sa insulin, ang glucose modaghan diha sa dugo, nga magpahinabo ug hyperglycemia. Ang kaatbang​—menos nga asukar sa dugo​—gitawag ug hypoglycemia. Duyog sa hagorila, ang atay motabang sa pagkontrolar sa sukod sa asukar diha sa dugo pinaagi sa pagpondo sa sobrang glucose sa matang nga gitawag ug glycogen. Kon tukbilon sa hagorila, himoon na usab sa atay ang glycogen nga glucose aron magamit kini sa lawas.

[Kahon/Hulagway sa panid 9]

Ang Papel sa Asukar

Komon ang sayop nga pagsabot nga ang pagkaon ug daghang asukar makapadiabetes. Ang medikal nga ebidensiya nagpakita nga ang pagkatambok​—bisan unsa pa ka daghan ang gikaon nga asukar​—magpauswag sa risgo diha sa mga tawo nga lagmit maapektohan niini tungod sa henetikong kahulmahan. Bisan pa niana, ang pagkaon ug daghan kaayong asukar dili makapahimsog, tungod kay wala kaayo kiniy sustansiya ug motultol sa sobrang pagkatambok.

Ang laing sayop nga pagsabot mao nga ang mga tawo nga diabeteson dunay dili normal nga pangandoy sa asukar. Apan, sa pagkatinuod sama ra silag gana sa tam-is nga mga pagkaon sa ubang tawo. Kon dili makontrolar, ang diabetes mahimong motultol sa kagutom​—apan dili awtomatikong sa asukar. Ang mga tawo nga diabeteson makakaon ug tam-is, apan kinahanglang ilakip nila ang ilang kaonon nga tam-is sa pagplano sa ilang diyeta.

Ang di pa dugayng mga pagtuon nagpakita nga ang diyeta nga daghag fructose​—asukar nga gikan sa mga prutas ug mga utanon​—mahimong motultol sa insulin resistance ug bisan sa diabetes diha sa mga mananap, bisan unsa pay ilang timbang.

[Mga diagram/Mga hulagway sa panid 8, 9]

Diabetes Gipayano

HAGORILA

↓ ↓ ↓

Himsog nga Tawo Type 1 nga Diabetes Type 2 nga Diabetes

Inigkahuman ug Ang beta nga mga Sa kadaghanang

kaon, ang hagorila selula nga mopatunghag kaso ang hagorila

moreaksiyon sa insulin diha sa hagorila mopatungha ug

pagdaghan sa glucose atakehon sa imyun nga diyutay rang

diha sa dugo, nga sistema. Tungod niini, insulin

magpatungha sa walay gipatunghang insulin

eksaktong gidaghanon

sa insulin

↓ ↓ ↓

Ang mga molekula Kon walay Kon ang mga

sa insulin motapot tabang sa insulin, receptor wala

sa mga receptor ang mga molekula kaayoy reaksiyon

diha sa mga selula sa glucose dili sa insulin, ang

sa kaunoran ug sa makasulod sa proseso nga

ubang mga selula. mga selula sa gikinahanglan sa

Kini, sa baylo, kaunoran pagsuhop sa

magsugod sa proseso glucose gikan

nga magtugot sa mga sa dugo dili mosugod

molekula sa glucose

sa pagsulod

↓ ↓ ↓

Ang glucose suhopon Ang glucose modaghan

ug sunogon sa mga selula diha sa sapasapa sa dugo,

sa kaunoran. Busa, ang nga magbalda sa hinungdanong

sukod sa glucose diha sa mga proseso ug magdaot

dugo mobalik sa normal sa mga bungbong sa ugat

[Diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Selula

Receptor

Proseso

Insulin

Uyok sa selula

Glucose

[Diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

UGAT

Mga selula sa pulang dugo

Glucose

[Credit Line]

Man: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Hulagway sa panid 7]

Ang hustong pagdiyeta kinahanglanon sa mga diabeteson

[Mga hulagway sa panid 10]

Ang mga diabeteson makahimo sa normal nga mga kalihokan