Ang Katahom  sa Balas

Mosakit ang imong mata kon masudlan ug balas, apan pagkamakapahayahay kon kini tamakan! Kini daghan kaayo diha sa tubig sa dagat, ug kini daghan usab kaayo diha sa uga kaayong mga desyerto. Daghang mananap mokalagiw sa dihang kini mokuyanap diha sa desyerto, apan alang sa uban, kini mao ang ilang pinuy-anan. Kini sagad gilantaw nga pirhuwisyo, apan kon wala kini, ang modernong paagi sa pagkinabuhi mahimong malisod gayod.

Sumala sa gihatag nga paghubit sa ibabaw, ang balas morag usa ka baligho. Unsa man gayod ang balas, ug diin kini gikan?

Dahol ug Sinugdanan

Ang balas gilangkoban ug mga partikulo sa mga minerales, bato, o yuta, diin ang quartz mao ang kinadaghanang elemento. Ang mga bukid nga puro bato nangapulpog nga nahimong balas. Sa unsang paagi nangapulpog ang mga bukid nga bato?

Ang balas sagad mao ang resulta sa kusog nga puwersa sa mga balod. Lambalambahan sa mga balod ang mga pangpang sa dagat, ug tungod niini masip-ak ang dagkong mga tipak nga bato. Ang dagkong mga tipak nga bato mosiak gumikan sa walay hunong nga paghampak sa mga balod, nga mangahulog diha sa nagbulabulang mga balod nga mabungkag sa baybayon. Ang nakutaw nga dagat nagpahamis sa hait nga mga kilid sa dagkong mga tipak nga bato. Kini anam-anam nga mahimong gagmayng mga bato tungod sa walay puas nga pagkutaw sa dagat, ug kini madugmok sa mas pino pang mga partikulo, nga mao ang atong gitawag nga balas. Usahay madala sa balod ang balas ngadto sa lawom, apan diha sa daghang dapit, banlason sa mga balod ang balas balik sa baybayon, nga magbilin ug hinlo nga baybayon.

Tungod sa bugnaw kaayong klima ug sa kusog nga mga puwersa sa balod, ang mga likiliki sa bato masudlan ug tubig nga mayelo, nga mahimong mga bangil nga yelo nga makasiak sa mga bato. Ang bato magpadayon sa pagsiak, nga sa ingon niana ang nasiak nga dagkong mga bato magkagamay ug magkapino, nga sa ngadtongadto mahimong balas.

Ang hangin dunay bahin usab, ang balas ipalid ug ibangga diha sa dagkong mga bato. Ang kanunayng pagkabangga makapatungha ug dugang mga balas. Ang mga lut-od sa mga bato nga gatosan ka piye ang gibag-on mabungkag tungod niining kinaiyanhong matang sa sandblasting. Dayon, paliron sa hangin ang miresultang balas, nga magbuklad niini samag alpombra diha sa desyerto.

Sulod sa daghang milenyo, kining mga proseso sa pagbag-id nakapatungha ug daghan kaayong toneladang balas. Daghang tawo malipay nga maghigdahigda sa humok nga balas sa baybay. Apan ang kagamitan sa balas dili limitado lamang diha sa baybay, sama sa atong mahibaloan unya.

Pinong mga Lugas, Apan Dagkog mga Kaayohan

Sa dakong bahin, ang atong pagkaon ug pag-inom nagadepende sa balas. Ngano? Sa usa ka paagi o sa lain, ang tanan natong pagkaon naggikan sa katanoman sa yuta. Ang balas ug ang pino nga pagkapulpog nga mga ig-agaw niini nga silt ug yutang-kulonon nagtaganag minerales nga gikinahanglan sa tanom. Dugang pa, ang balas diha sa yuta magpatuhop sa hangin ug tubig. Busa, ang mga gamot sa tanom makasuhop dayon ug mga sustansiya. Apan unsa may kalabotan sa balas sa pagtagbaw sa atong kauhaw?

Kon imong pun-on ang usa ka litrong garapon ug ugang balas, makabutang ka ug ikatulo nga bahin sa usa ka litrong tubig niana gihapon nga garapon nga dili moawas. Tungod kini kay  ang balas halhag​—sa ato pa, diha sa tunga sa mga balas adunay daghang lugar. Sa pagkatinuod, adunay balas nga gikaingong anaa sa dagkong “mga garapon sa tubig” nga igong makatagana sa dagkong mga siyudad ug pluwido nga makahatag ug kinabuhi. Unsa man kini?

Dunay daghan kaayong lut-od sa tinabla nga mga bato ug balas nga gitawag ug mga aquifer ang nahimutang ilalom sa yuta. Gilangkoban ug daghang naglut-od nga mga balas ug ubang halhag nga mga minerales, ang aquifer dunay tubig nga nagsigeg tuhop sa ilalom lagmit sa libolibo nang katuigan. Ang mga siyentipiko nagbanabana nga kining dili makitang “mga garapon sa tubig” 40 ka pilo nga mas daghan ug tab-ang nga tubig kay sa tanang lanaw ug mga suba sa yuta. Sa aquifer maggikan ang mga tubig sa atabay, ang bililhong likido nga nagpabuhi sa minilyong tawo.

Mga Balas Atubangan sa Imong mga Mata

Wala ka lang makaamgo tingali nga adlaw-adlaw kang naglakaw sa balas bisag wala diha sa baybayon. Ang mga karsada o mga aseras sa imong lugar sementado ba? Sa ubang mga kaso, gilangkoban ug 25 porsiyentong balas kining komon nga materyales sa pagtukod. Ginatos ka milyong toneladang balas ang gigamit tuigtuig ingong materyales sa pagtukod, nga tungod niana ang balas nihit na diha sa ubang mga dapit.

Bisag ang balas sa kasagaran tumban sa tiil, ang laing dagway niini mahimong anaa mismo atubangan sa imong mga mata. Ang eskrin sa imong kompiyuter lagmit hinimo gikan sa balas, mao man ang mga lente sa mga teleskopyo diha sa bukid ug sa mga mikroskopyo diha sa ibabaw sa lamesa. Ang kristal nga plorera ug ang salamin sa imong kaligoanan hinimo usab gikan niini. Kining mga butanga tanan hinimo sa bildo, ug balas ang dakong bahin sa materyales nga gamiton sa paghimog mga butang nga gama sa bildo. Sa unsang paagi gigamit ang balas aron sa paghimog bildo?

Ang balas ug ang ubang mga sambog isagol ug dayon tunawon sa temperatura nga kapin sa 1,400 grado Celsius. Ang moresultang lapot nga likido mahimong lukoton, paburoton, pik-on, bitaron, ug umolon sa bisan unsang porma. Ang mga lanot nga bildo mahimo pa ganing lalahon nga panapton. Kon idayandayan man kini o alang sa industriya, alang man kini sa pagpasumbalik o pagpatipas sa kahayag, ang hamis, sihag nga bildo naggikan sa itom-itom nga balas.

Mga Balas nga Naglihok

Handurawa ang usa ka bungtod nga may gihabogong 75 metros nga naglihok. Kini mahitabo sa dihang ang mga bukid nga balas mobalhin tungod kay ipalid sa hangin. Sa ubang bahin sa Sahara, ang mga bukid nga balas morag magbalodbalod kutob sa makita sa mata.

Sa dihang ang mga tawo mopuyo duol sa desyerto, ang mga bukid nga balas magpirhuwisyo kanila. Gani, ang nagbalhinbalhin nga balas nahibaloang nakaali sa mga haywey, nakatabon sa mga balay, ug nakalubong sa tibuok nga mga lungsod.

Gipuy-an sa Daghang Linalang

Bisag daw walay kinabuhi ang balas kon tan-awon, daghang linalang ang nagpuyo niini. Ang mga lobo, bitin, ug mga tanga maglungag diha sa balas sa desyerto sa maadlaw. Mangatulog sa mainit nga bahin sa adlaw, sila manggula magabii aron mangitag makaon. Diha sa kabaybayonan sa Skeleton Coast sa Namibia, sa habagatan-kasadpang Aprika, ang mga elepante naglibodlibod diha sa dagkong mga bukid nga balas. Morag nalingaw sila diha sa titip, balasong mga bakilid, nga nagpadailos nga nagguyod sa ilang pangulahiang mga tiil. Ang “barko sa desyerto,” nga maoy pagtawag usab sa kamelyo, nagtadlas-tadlas sa dagat nga balas sa Asia ug Aprika.

Ang ubang mga mananap mokawas gikan sa dagat aron sa pagpahimulos sa balas. Sa dihang mosignal na ang kinaiyanhong orasan diha sa ilang lawas, ang dagkong mga lambay, pawikan, ug ang gagmayng mga isda nga ginganlag grunion magpautaw-utaw sa dagat nga magpadala sa balod paingon sa baybayon. Didto sila mangitlog hangtod kini mapusa diha sa humok nga balas.

Alang sa pipila ka mga bulak, ang bukid nga balas maoy maayo kaayong katuboan nga hardin. Ang mga sea rocket, beach pea, ug ang mga lambayong motubo diha sa balas ug mopagawas sa ilang mga ulo bisan pag tabonan sila sa mga balas. Ang ilang tag-as nga mga gamot mosuhop ug tubig ug sustansiya nga magpabuhi sa gagmayng mga bulak nga makahatag ug katahom sa nag-uga nga balas.

Tinuod, ang balas makahasol kon kini makasulod sa imong mga sapatos samtang naglakawlakaw sa baybay. Apan ayawg kapikal. Ang tinuod, kita nagadepende niining ubos nga mga lugas sa balas! Ang balas maoy laing pamatuod sa kaalam sa Maglalalang, si Jehova nga Diyos.​—Salmo 104:24.

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 18, 19]

Maikagog Balas

Lainlain ug kolor ang balas. Diha sa nagkalainlaing kayutaan, makakita ka ug mga balas nga itom kaayo, puti kaayo, morado, abohon, pula, orens, dalag, ug daghan pang ubang mga kolor. Ang ubang balas dunay sagol nga nangapulpog nga mga kinhason. Ang mga kolor ug gidak-on sa lugas nakaikag sa ubang mga tawo hangtod sa punto nga nagsugod sila sa pagpangolekta ug balas. Ang uban nagbayloayg balas, mobiyahe aron mangita niana, ug mopungko aron manguhag mga balas nga ibutang diha sa gagmayng mga botelya aron madugangan ang ilang mga koleksiyon. Gitawag nila ang ilang kaugalingon ingong mga arenophiles, nga nagkahulogan ug “mga mahigugmaog balas.”

[Credit Line]

Courtesy Serge tkint

[Hulagway sa panid 16, 17]

Ang Namib Desert, Namibia

[Mga hulagway sa panid 16]

Ang mga puwersa nga makabungkag sa bato aron mahimong balas mao ang naglambalamba nga mga balod, nagsuyla nga dagkong balod, ug ang hangin

[Mga hulagway sa panid 17]

Ang balas maoy pinuy-anan sa mga insekto, bulak, lobo, ug mga kamelyo

[Credit Line]

Foxes: Hai-Bar, Yotvata, Israel

[Hulagway sa panid 18]

Ang balas maoy hinungdanong sambog sa bildo ug semento

[Credit Line]

Glassmakers: Provided by The Corning Museum of Glass

[Hulagway sa panid 18]

Ang mga bukid nga balas mahimong moabot ug ginatos ka piye ang gitas-on