Diabetes—“Ang Hilom nga Tigpatay”

SA DIHANG siya 21 anyos, si Ken nakabatyag ug makapalibog, dili-matagbaw nga kauhaw. Kinahanglan usab siyang magsigeg pangihi​—sa ngadtongadto halos kada 20 minutos. Sa wala madugay nanghawoy ang mga bukton ug bitiis ni Ken. Siya kanunayng kapoyon, ug nahalap ang iyang mata.

Ang kausaban nahitabo sa dihang nataptan ug virus si Ken. Sa dihang gieksamin siya sa doktor, nakompirmar nga dili kay trangkaso ra ang sakit ni Ken​—duna usab siyay Type 1 diabetes mellitus​—diabetes, sa minubo. Kining abnormalidad sa kemikal diha sa lawas makabalda sa katakos niini sa paggamit sa pipila ka sustansiya, ilabina sa asukar sa dugo nga gitawag ug glucose. Si Ken miestar ug unom ka semana sa ospital una pa nahibalik sa normal ang sukod sa iyang asukar sa dugo.

Kadto nahitabo 50 ka tuig na ang miagi, ug ang paagi sa pagtambal mas miarang-arang sulod sa milabayng tunga sa siglo. Bisan pa niana, si Ken nag-antos gihapon sa diabetes, ug dili kay siya ra. Gibanabana nga sa tibuok kalibotan, kapin sa 140 ka milyong tawo ang diabeteson, ug sumala sa World Health Organization, ang maong gidaghanon mahimong modoble sa tuig 2025. Masabtan nga ang mga eksperto nabalaka labot sa pagkaylap sa diabetes. “Kon hunahunaon ang gidaghanon sa diabeteson,” matod ni Dr. Robin S. Goland, kaubang direktor sa usa ka tambalanan didto sa Tinipong Bansa, “mahimong mao kiniy sinugdanan sa usa ka epidemya.”

 Tagda kining mugbong mga taho gikan sa tibuok kalibotan:

AUSTRALIA: Sumala sa International Diabetes Institute sa Australia, “ang diabetes maoy usa sa labing lisod tambalan nga mga sakit sa ika-21ng siglo.”

INDIA: Labing menos 30 ka milyong tawo ang diabeteson. “Mga 15 ka tuig kanhi, halos wala kamiy pasyente nga ubos sa 40 anyos,” nag-ingon ang usa ka doktor. “Karon usa sa duha ka pasyente nga diabeteson naggikan niining mga pangedarona.”

SINGAPORE: Duolan sa ikatulo ka bahin sa populasyon tali sa 30 ug 69 anyos ang diabeteson. Daghang bata​—ang uban mga diyes anyos pa​—ang nadayagnos nga dunay diabetes.

TINIPONG BANSA: Duolan sa 16 ka milyong tawo ang diabeteson, ug kada tuig mga 800,000 ka bag-ong kaso ang nadayagnos. Minilyon ang duna nianang sakita apan wala pa mahibalo niana.

Ang nakapalisod pa sa pagtambal sa diabetes mao nga ang usa ka tawo mahimong dugay nang duna nianang sakita una pa kini madayagnos. “Tungod kay ang unang mga simtomas dili kaayo grabe,” matod sa magasing Asiaweek, “ang diabetes kasagarang dili mamatikdan.” Busa, ang diabetes gitawag ug hilom nga tigpatay.

Tungod sa pagkakaylap ug pagkagrabe niining maong abnormalidad, ang sunod nga mga artikulo magtubag sa mga pangutana:

● Unsay hinungdan sa diabetes?

● Sa unsang paagi kadtong duna nianang maong abnormalidad makasagubang niana?

[Kahon/Hulagway sa panid 4]

Kon Nganong Gitawag Kinig Diabetes

Ang terminong “diabetes mellitus” naggikan sa Gregong pulong nga nagkahulogang “pagsuyop” ug sa Latin nga pulong nga nagkahulogang “tam-is sama sa dugos.” Kining mga pulonga haom nga naghubit sa maong abnormalidad, kay ang tubig nga imnon sa tawong diabeteson daw gisuyop gikan sa baba paingon sa agianan sa ihi ug dihadiha ipangihi kini. Gawas pa, ang ihi tam-is tungod kay duna kini asukar. Sa pagkatinuod, sa wala pa madiskobrehi ang mas episyenteng mga pamaagi, ang usa ka paagi sa pagsusi kon diabeteson ba ang pasyente mao ang pagbubo sa iyang ihi duol sa balay sa hulmigas. Kon modugok ang mga hulmigas, nagpaila kini nga dunay asukar ang ihi.