Pagpaniid sa Kalibotan

Pagpanghasi Pinaagig Text Message

“Usa sa matag upat ka tin-edyer nabiktima sa pagpanghasi pinaagig kompiyuter o cell phone,” nag-ingon ang The Guardian sa London. Ang taho sa National Children’s Home (NCH), usa ka ahensiya sa buhat sa kaluoy didto sa Britanya, nagpakita nga 16 porsiyento sa mga batan-on gikan sa pangedarong 11 ngadto sa 19 “nakadawat ug mahulgaong mga text message diha sa ilang mga cell phone,” samtang dugang 11 porsiyento ang gihasi diha sa mga chat room sa Internet o pinaagig E-mail. Ang NCH nag-ingon nga ang mga bata “tingali walay gitug-anan bahin niini ug nag-antos sa tago, o kaha mitug-an sa mga tawong wala usab mahibalo kon unsay buhaton sa pagsulbad niini.” Gitambagan niini ang mga batan-on nga dili pasagdan ang pagpanghasi kondili isumbong ang nagakahitabo ngadto sa responsable, kasaligang tawo; nga dili magpasagad ug hatag sa mga numero sa telepono o E-mail nga adres; ug nga ilisan kini kon gikinahanglan. Ang NCH nagtambag nga “kon makadawat ka ug mga mensahe nga makapabalaka kanimo, isulat ang mga oras ug petsa ug isumbong kini sa polis,” nag-ingon ang The Guardian.

 Mga Tanom nga “Mosulti”

Ang mga tigpanukiduki sa Institute for Applied Physics sa University of Bonn, Alemanya, nakaimbento ug mga mikroponong gipaandar pinaagig laser nga “makapaminaw” sa mga tanom. Makuha sa mga mikropono ang mga balod sa tingog nga ipatungha sa gas nga ethylene, nga ibuga sa mga tanom nga nag-agom ug kapit-os. Ang siyentipiko sa Bonn University nga si Dr. Frank Kühnemann nag-ingon: “Kon sigeng mailalom sa kapit-os ang tanom, mas kusog ang senyales nga among makuha diha sa among mikropono.” May usa ka kaso diin ang morag himsog nga pepino “halos nagsiyagit,” sumala sa impormasyon nga gipakita sa instrumento. “Sa dihang gisusi pag-ayo namatikdan nga kini giagup-op, apan ang mga simtoma dili makita.” Sa pagkatinuod, mokabat ug walo o siyam ka adlaw una makita ang mga dapit nga maapektohan sa agup-op, ug nianang higayona lamang mamatikdan sa mga mag-uuma ang problema. “Pinaagi sa pagpaminaw sa tingog sa mga tanom,” matod pa sa The Times sa London, “posible gayod nga makaimbento ug sistema nga sayong magpasidaan aron mamatikdan ang mga peste ug sakit. Ang pagkahibalo sa sukod sa kapit-os sa prutas ug utanon makatabang usab sa pagpondo ug pagpadala niini sa malamposong paagi.”

Nikotina ug SIDS

Ang mga tigpanukiduki sa Pransiya ug Sweden nakadiskobre kon nganong ang pagpanabako makapadako sa kapeligrohan sa sudden infant death syndrome (SIDS), nagtaho ang mantalaan sa Pransiya nga Le Figaro. Ang mga pagtuon sa hayop nagpakita nga ang pagkaladlad sa nikotina makabalda sa pagsanong sa respiratoryo panahon sa pagkatulog. “Ang kakulang ug oksiheno (hypoxia) panahon sa pagkatulog, nga kinaiyanhong mahitabo sa dihang daklit nga mohunong pagginhawa (apnea), kasagarang makatugaw pag-ayo sa kasingkasing ug respiratoryo, maingon man makapahigmata. Apan kon mabalda kining maong sanong nga nagsilbing panalipod, mograbe ang apnea ug hypoxia nga moresulta ug pagkadaot sa obra sa respiratoryo,” matod pa sa taho. Ang mga tigpanukiduki nag-ingon nga sa mga tawo, kining sanong nga nagsilbing panalipod madaot kon ang sistema sa respiratoryo kanunayng maladlad sa nikotina nga ipasa diha sa dugo sa inahang tigtabako ngadto sa bata panahon sa pagsabak. Kini mahimong moresulta sa “pagkadaot sa obra sa respiratoryo ug pagkadili daling mahigmata sa dihang mahitabo ang apnea panahon sa pagkatulog, ug sa ingon makapadako sa kapeligrohan sa kalit nga kamatayon sa masuso.” Ang SIDS, matod pa sa Le Figaro, “mao gihapon ang pangunang hinungdan sa kamatayon sa unang tuig sa kinabuhi didto sa Pransiya.”

Popular nga Kultura “Makapukaw sa Gana sa Sekso”

Pinaagi sa uso, panganunsiyo, media, ug industriya sa kalingawan, “agresibong gipahimuslan sa modernong popular nga kultura ang pagkagusto kaayo sa mga tawo sa sekso,” nag-ingon ang senemanang mantalaan sa Polandia nga Polityka. Sumala sa mga tigdisenyo, “ang uso nagpasiugda sa pagpukaw sa gana sa sekso, ug ang napukaw nga gana sa sekso nagpasiugda sa uso.” Ang paninugdang ideya mao, ‘Kon mas dakong bahin sa imong lawas ang makita, mas dali ka nga mamatikdan.’ Dugang pa, ang sekso ug pagpukaw sa gana sa sekso diha sa panganunsiyo “maghimo sa panganunsiyo nga dili daling makalimtan,” sa ingon modako ang halin, matod pa sa usa ka eksperto sa mga marka ug simbolo sa kultura nga si Dr. Ewa Szczęsna, sa University of Warsaw. “Nausab ang sukdanan sa kon unsay giisip nga makapukaw sa sekso ug dili,” siya midugang. Ang kasinatian nagpakita nga ang mga tig-anunsiyo molapas sa bisan unsang sukdanan sa kaugdang aron lang makasapi, nag-ingon ang Polityka.

Pag-uswag sa Media sa India

Ang mga tigbasag mantalaan sa India miuswag gikan sa 131 milyones ngadto sa 155 milyones sulod sa tulo ka tuig gikan sa 1999 ngadto sa 2002, sumala sa usa ka surbi nga gihimo sa National Readership Studies Council. Ang mga tigbasa sa gipatik nga mga publikasyon sa maong nasod​—kon tingbon ang tanang tigbasag mantalaan, magasin, ug mga peryodiko​—mototal ug 180 milyones. Apan, tungod kay kapin sa 65 porsiyento sa populasyon sa India nga kapin sa usa ka bilyon ang makamaong mobasa, dako kaayog kahigayonan nga modaghan pa ang mga tigbasa. Ang mga tigtan-aw ug telebisyon may gidaghanong 383.6 milyones, samtang ang mga tigpaminaw ug radyo mokabat ug 680.6 milyones. Kapig 6 milyones ka tawo ang mogamit karon ug Internet kon itandi sa 1.4 milyones sa 1999. Mga katunga sa tanang panimalay sa India nga dunay telebisyon karon duna say suskrisyon sa cable ug satelayt, usa ka 31-porsiyentong pag-uswag sa tulo ka tuig.

Pagdaghan sa Pagpangidnap

“Kinse ka tuig kanhi, halos walay pagpangidnap [sa Mexico],” nagtaho ang The News sa Mexico City. “Apan nagsugod pagdaghan ang krimen sa katuigan sa 1980, ug ang pagkahugno sa ekonomiya sa 1994-95 morag nakapahinabo ug dagkong mga kausaban sa Mexico, nga naghimo sa pagpangidnap​—ug sa krimen sa katibuk-an​—ingong nagkakaylap nga kalihokan.” Mopatim-aw nga si bisan kinsa posibleng makidnap. “Ang mga katabang ipalukat ug 500 dolyares; usa ka 12-anyos nga batang babaye sa Tijuana gikidnap . . . sa mga estudyante sa kolehiyo nga nagtinguha nga makakuwarta aron ibayad sa tunghaan; ug ang ubang mga tawo nagpakaaron-ingnon nga gikidnap aron makakuhag salapi gikan sa ilang mga pamilya o mga negosyo,” nag-ingon ang The News. “[Ang pagpangidnap] nahimo nang bahin sa gambalay sa kinabuhi. Nahimo nang kultura sa Mexico ang pagbayad dihadiha sa mga lukat ug ang panagsa rang pagsumbong ngadto sa polis.” Ang tinuod, sumala pa sa mga biktima, mga espesyalista sa seguridad, ug bisan mga rekord sa korte, “ang mga polis kasagarang may kalambigitan sa pagpangidnap, ug tungod sa huyang ug dunot nga hudisyal nga sistema, sila sagad nga dili madakpan.”

Kahibalo sa Pinulongan Nagakamenos

“Mga 20 porsiyento sa mga estudyante sa elementarya ug hayskul panagsa rang mobasa ug mga libro agig kalingawan ug mga 80 porsiyento sa mga magtutudlo sa elementarya ug hayskul nagtuo nga nagakamenos ang kalarino sa mga estudyante sa pagsulti ug pagsulat ug Hapones,” nag-ingon ang The Yomiuri Shimbun, usa ka mantalaan sa Japan. Ang mga tigpanukiduki sa National Institute for Educational Policy Research nagsurbi ug “2,120 ka estudyante gikan sa kuwarto-anyo sa elementarya ngadto sa ikaduhang ang-ang sa hayskul, ug 259 ka magtutudlo sa elementarya ug hayskul,” nag-ingon ang taho. Ilang nakaplagan nga “ang pagsabot sa ginabasa, mga katakos sa bokabularyo ug pagsulat [sa mga estudyante] nagakamenos tungod sa pagkadili himasa.” Daghang magtutudlo nga gisurbi nagtuo nga ang hinungdan niini mao ang nagkamenos nga mga batasan sa pagbasa sa mga hingkod, lakip na sa mga magtutudlo, nga maoy kauban sa mga estudyante. Ila usab nga “gihisgotan ang daotang mga epekto sa mga dula sa video.”

Mas Daghan Karon ang Mamatay Tungod sa Polusyon sa Hangin Kay sa mga Aksidente sa Dalan

“Ang World Health Organization nagtaho nga 3 ka milyong tawo karon mamatay matag tuig gumikan sa mga epekto sa polusyon sa hangin. Kini maoy tulo ka pilo sa 1 ka milyon nga mamatay kada tuig sa mga aksidente sa sakyanan,” nag-ingon ang taho nga gipatik sa Earth Policy Institute. Ang mga gobyerno naningkamot pag-ayo aron mamenosan ang mangamatay sa aksidente sa dalan, apan “wala kaayo nila tagda ang mga kamatayon nga ipahinabo sa mga tawo nga nagmaneho lang ug mga sakyanan. Bisan tuod ang mga kamatayon tungod sa sakit sa kasingkasing ug respiratoryo gumikan sa paghanggab ug hugaw nga hangin dili sama ka makapaukyab sa mga kamatayon gumikan sa aksidente sa sakyanan, nga dunay nagkidlapkidlap nga mga suga ug tingog sa ambulansiya, kini sama ra ka grabe,” nag-ingon ang taho. “Ang makapahugaw sa hangin naglakip sa carbon monoxide, ozone, sulfur dioxide, nitrogen oxide, ug gigming nga mga partikulo”​—kining tanan maoy resulta sa pagsunog sa mga fossil fuel sama sa karbon ug gasolina.