Nagakadaot ba ang mga Prinsipyo?

ANG labing talagsaong mga gasa nga ikahatag sa mga ginikanan sa ilang mga anak mao ang walay-kondisyon nga gugma ug hugpong sa mga prinsipyo nga gisunod sa mga ginikanan sa kinabuhi ug nga wala lang isulti.

Kon walay maayong mga prinsipyo, ang kinabuhi mao lamay pagpakigbisog aron mabuhi. Mga prinsipyo ang mohatag ug kahulogan sa kinabuhi. Kini ang magtino sa mga prioridad. Kini ang magbutang ug mga limitasyon sa moralidad ug magbatbat sa mga kalagdaan sa panggawi.

Ugaling, tulin nga nagakausab ang daghang naandan nga mga prinsipyo. Pananglitan, si Propesor Ronald Inglehart nag-ingon nga “ang katilingban nagaabante padulong sa seksuwal nga kalagdaan nga mohatag ug mas dakong kagawasan sa indibiduwal nga katagbawan sa sekso ug pagpahayag sa kaugalingong panglantaw.” Usa ka surbi sa Gallup sa 1997 sa 16 ka nasod nangutana sa mga molupyo sa ilang baroganan mahitungod sa moralidad sa mga pinaangkan. Ang Gallup nagtaho: “Ang pagdawat sa maong modernong estilo-sa-kinabuhi nagkadaiya, gikan sa 90% o kapin pa sa mga bahin sa Kasadpang Uropa ngadto sa ubos sa 15% sa Singapore ug India.”

Ang pipila nagdayeg sa maong bag-ong kagawasan sa pagpakigsekso. Bisan pa niana, ang The Rise of Government and the Decline of Morality, ni James A. Dorn, naghisgot “sa pagkakaylap sa mga pinaangkan” ug “pagkabungkag sa mga pamilya” ingong “dayag nga mga ilhanan sa pagkadaot sa moralidad.”

Ubang Nagakadaot nga mga Prinsipyo

Nagakadaot usab ang ubang naandang mga prinsipyo. Ang World Values Survey, nga gipangulohan ni Propesor Inglehart, nagtaho sa “nagakamenos nga pagtahod sa awtoridad” diha sa industriyalisadong mga nasod.

Ang laing naandang prinsipyo mao ang kakugi sa trabaho. Bisan pa niana, may ebidensiya nga kini nagaus-os usab. Sa Tinipong Bansa, ang National Federation of Independent Business nagsurbi sa kapig katunga sa milyong amo. “Trayentay-uno porsiyento sa gisurbi miingon nga lisod ang pagpangitag mga tawo alang sa bakante nga mga trabaho, ug 21 porsiyento miingon nga ang kalidad sa trabaho kasagarang dili na maayo.” Matod sa usa ka amo: “Nagkalisod ang pagpangitag mga trabahante nga motrabaho sa kapig usa ka adlaw, nga eksakto sa oras, ug nga dili hubog.”

Ang mga butang labot sa ekonomiya basin mao ang hinungdan sa maong pag-us-os. Samtang mogamay  ang ganansiya, taktakon sa mga amo ang mga trabahante o ilang us-osan o wad-on ang pipila ka benepisyo. Matod sa magasing Ethics & Behavior: “Ang mga trabahante nga makakita sa maong pagkadili-maunongon ug pagkadili-komitido magpadayag ug katugbang nga pagkadili-matinabangon sa ilang mga amo. Ang panukmod sa pagkugi mawala kay basin ang trabahante wala nay trabaho pagkaugma.”

Dugang pa, mamatikdan usab ang pagkadaot sa maayong pamatasan ug pagkamatinahoron. Ang usa ka surbi sa Australia mihinapos: “Kapin sa 87.7% sa mga empleyado mitaho nga ang kawalay-batasan diha sa opisina nagadaot sa kadasig sa mga kawani.” Sa usa ka surbi sa T.B. sa mga propesyonal sa natad sa negosyo, “otsenta porsiyento sa mga gisurbi mitaho sa pag-uswag sa kawalay-batasan diha sa natad sa negosyo.” Sumala sa CNN nga ahensiya sa balita, “kaylap kaayo ang dili-maayong serbisyo sa pumapalit nga halos katunga sa mga gisurbi miingon nga sa miaging tuig sila mibiya sa tindahan nga walay gipalit tungod niana. Ang katunga miingon nga sila kanunayng makakita ug mga tawo nga nagasulti sa mga cell phone sa kusog o makalagot nga paagi. Ug unom ka drayber sa 10 miingon nga sila regular nga makakita ug mga tawo nga mopahaguros sa pagdrayb.”

Unsa ka Bililhon ang Kinabuhi sa Tawo?

Sa pipila ka kaso, moingon ang mga tawo nga sila nagsunod ug pipila ka “prinsipyo,” apan ang ilang mga pulong dili kanunayng ipadayag sa mga buhat. Pananglitan, gisurbi sa Institute for Global Ethics ang mga hawas gikan sa 40 ka nasod. Kap-atan ka porsiyento nagpili sa “pagtahod sa kinabuhi” ingong nahilakip sa kinalabwan nga lima ka “labing hinungdanong” mga prinsipyo. *

Apan, unsay mahitabo sa tinuod nga kinabuhi? Ang industriyalisadong mga nasod tinong may kahinguhaan sa pagwagtang sa daghang kalisdanan sa tawo. Apan ang usa ka basahon nga gisulat ni Carol Bellamy, ehekutibong direktor sa United Nations Children’s Fund, miingon niadtong 1998 nga ang  kakulang sa pagkaon “sa bahin mao ang hinungdan sa kapig katunga sa duolag 12 ka milyong kamatayon kada tuig sa mga bata nga wala pay singko anyos diha sa kabos nga mga nasod, nga ang maong gidaghanon walay sama sukad sa pag-atake sa Black Death sa Uropa sa ika-14ng siglo.” Kanang mga tahoa makapakurat kang bisan kinsa nga nagmahal sa kinabuhi sa tawo. “Bisan pa niana,” nagpahayag si Bellamy, “ang tibuok-kalibotang suliran sa kakulang sa pagkaon wala makapukaw ug kabalaka sa publiko, bisan pa sa dako ug nag-usbaw nga siyentipikanhong ebidensiya bahin sa kapeligrohan. Gihatag ang mas dakong pagtagad ngadto sa kalihokan sa mga baligyaag aksiyones sa negosyo sa kalibotan kay sa posibleng daghan kaayo nga mangamatay tungod sa kakulang sa pagkaon​—o sa maayong mga epekto usab sa makapahimsog nga pagkaon.”

Ang natuis nga panglantaw bahin sa kinabuhi dayag diha sa mga doktor. Di pa dugay sa sinugdan sa katuigang 1970, ang bata nga matawo human sa 23 ka semana lamang diha sa tagoangkan halos walay purohan nga mabuhi. Karon, tingali abot ug 40 porsiyento sa maong kulang-sa-edad nga mga batang ipakatawo mahimo nang mabuhi. Tungod niini, usa ka baligho nga sa tibuok kalibotan gibanabana nga 40 ngadto 60 ka milyong aborsiyon ang mahitabo kada tuig! Kadaghanan sa maong mga aborsiyon ginahimo sa mga gisamkon nga mas bata lang ug pila ka semana kay sa kulang-sa-edad nga mga bata nga gipaningkamotan nga buhion sa mga doktor! Dili ba ang maong impormasyon nagpasabot nga may dakong kalibog bahin sa moralidad?

Gikinahanglan ang Moral nga Giya

Sa gisukna, “Unsay kinagamyan ug bili sa kinabuhi?” ang kinabag-an sa mga tawong gisurbi sa organisasyong Gallup mipili sa “pagkamasinundanon sa akong relihiyon” ingong usa sa duha ka butang nga kinagamyan ug bili. Nan, dili katingalahang ang mga maninimba nagpadayon pag-us-os. Si Propesor Inglehart nagpasabot nga ang kadagaya diha sa mga nasod sa Kasadpan “nakamugnag way-ingon nga pagbati sa kasegurohan” ug nga “tungod niini mikunhod ang panginahanglan sa pagpasalig nga naandang gitagana sa relihiyon.”

Ang nagkamenos nga pagsalig sa organisadong relihiyon gitugbangan sa kawalay-pagsalig sa Bibliya. Sa usa ka internasyonal nga surbi, ang mga tumutubag gisukna kon kinsa o unsay ilang saligan bahin sa kahibalo kon unsay matarong nga moralidad. Ang gitubag sa kinabag-an mao ang personal nga eksperyensiya. “Giklasipikar nga ikaduha ang pulong sa Diyos apan giisip nga dili kaayo hinungdanon,” matod sa surbi.

Dili katingalahan nga nadaot na ang mga prinsipyo! Ang kawalay moral nga giya, inubanan sa nagkadakong pasiugda sa materyalistikanhong mga tumong ug hinakog nga paghunahuna sa kaugalingon, nagpausbaw sa kultura sa kadalo ug kawalay-pagtagad sa mga pagbati sa uban. Unsang hinungdanong mga butang ang nawala ingong resulta sa maong mga kausaban?

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 4, 5]

Ang pagkabungkag sa pamilya, dili-maayong mga prinsipyo bahin sa trabaho, ug pagkamasukihon nagpaila sa nagakadaot nga mga prinsipyo karon

[Hulagway sa panid 6]

Milyonmilyong gisamkon, nga mas batag pila ka semana lang kay niining kulang-sa-edad nga batang natawo, ginataktak kada tuig