Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Lobo Manikop ug Isda

Sulod sa daghang tuig gituohan nga ang pagkaon sa lobo lunlon lang mga hayop sa mamala sama sa osa. Apan, sumala sa Vancouver Sun sa Canada, ang mga lobo nga nagpuyo diha sa bagang kalasangan ubay sa sentrong baybayon sa British Columbia namatikdan nga maningaon ug amahong, imbaw, tagimtim, ug bisan salmon​—“kutob 20 ka buok sa usa ka oras.” Mangukoy kini ug isda, ug dayon “kalit ug abtik nga molukso ngadto sa tubig ug moatake,” nga makasikop ug isda mga 4 ka beses sa 10. Apan, nakapalibog sa mga tigdukiduki ang batasan sa mga lobo nga mokaon lang sa ulo sa salmon. Ang tigdukiduki nga si Chris Darimont nag-ingon nga tingali ang ulo dunay gikinahanglang mga sustansiya o nga ang lawas sa salmon tingali dunay makadaot nga mga parasito. “Ang mga lobo nakapahingangha gayod kanamo. Tungod niini nahibulong ako kon unsa pa ka daghang misteryo ang makaplagan diha sa bagang kalasangan,” matod ni Darimont.

 Gibansay nga Mahimong Batan-ong mga Diktador

“Ang mga bata maoy hari diha sa among mga panimalay!” nag-ingon ang senemanang mantalaan sa Polandia nga Wprost. “Halos ilaha tanan ang among paliton nga mahalong mga sinina, kosmetiko, ug modernong mga gamit. Diha sa mga pamilya nga aberids ug ubos ang kita, kutob sa 80 porsiyento sa badyet sa pamilya gastohon alang sa mga tin-edyer.” Nagkomento bahin sa panukiduki nga gihimo ni Małgorzata Rymkiewicz sa University for Parents sa Warsaw, ang taho naghisgot sa pipila ka simtoma sa mahariharion nga kinaiya sa mga bata. Pananglitan, imbes magpasalamat sa ilang mga ginikanan, “sila nagkapugosong mangayo, dili malipayon sa ilang mabatonan, agresibo, [ug] walay konsiderasyon sa uban.” Si Rymkiewicz nag-ingon: “Kita nakahimog grabeng mga sayop sa pagmatuto ug bata, nga nagpatuman sa tanang gusto bisan sa gagmayng mga bata.” Ang Polakong Asosasyon sa mga Sikologo miuyon, nga nag-ingon: “Ang mga utlanan nga ilhon sa usa ka tin-edyer nag-agad sa mga utlanan nga gipahamtang kaniya sa dihang siya mga usa ngadto sa upat ka tuig ang edad. . . . Pinaagi sa pagpasignunot sa tanang reklamo ug panghulga sa mga tin-edyer, gimatuto hinuon nato sila nga mahimong mga diktador.”

Korporasyon sa mga Tigbungkag sa Kaminyoon

Ang ubang mga tawo sa Japan nga dili malipayon ang kaminyoon mobayad ug mga ahensiya aron mabungkag ang ilang kaminyoon, matod sa usa ka taho diha sa mantalaang IHT Asahi Shimbun sa Tokyo. Kon gusto sa usa ka bana nga makigbulag sa iyang asawa apan walay pasikaranan alang sa diborsiyo, makabayad siya ug usa ka ahensiya nga “tigbungkag sa kaminyoon” aron magpadala ug ambongang lalaki nga “wala kono tuyoang” mahimamat sa asawa sa kliyente ug makigrelasyon kaniya. Dili magdugay, ang asawa mosugot nga makigdiborsiyo. Kay natapos na ang iyang misyon, biyaan sa sinuholang hinigugma ang babaye. Kon gustong bulagan sa asawa ang iyang bana, ang ahensiya magpadalag maanyag nga batan-ong babaye aron tentalon siya sa pagpanapaw. Sumala pa sa usa ka 24-anyos nga babaye, ang mga lalaki nga iyang duolon “halos dili gayod mobalibad. Sa akong banabana makakahir ako ug 85 ngadto sa 90 porsiyento [sa matag higayon].” Palagpoton sa presidente sa usa ka ahensiya ang mga empleyado nga dili makakahir sa tulo ka beses sa 5 ka pagsulay, nag-ingon ang mantalaan. “Kinahanglang makakahir sila,” matod pa niya. “Negosyo god ni.”

Nganong May mga Batang Nagpuyo sa Kadalanan?

“Ang kapintasan diha sa panimalay mao ang pangunang rason kon nganong ang mga bata ug mga tin-edyer molayas sa ilaha ug magpuyo sa kadalanan,” nag-ingon ang mantalaang O Estado de S. Paulo sa Brazil. Gipadayag sa usa ka bag-ong surbi sa 1,000 ka bata sa kadalanan nga gipadangop diha sa Organisasyon Alang sa mga Bata ug mga Tin-edyer sa Rio de Janeiro nga 39 porsiyento ang gimaltrato o nakasaksi ug panag-away diha sa balay. “Kining mga bataa nangitag dignidad ug sayop nga nagtuo nga makaplagan nila kini diha sa kadalanan,” nag-ingon ang sosyologo nga si Leni Schmitz. Gipadayag sa pagtuon nga 34 porsiyento sa mga bata nagpuyo diha sa kadalanan aron maghimog lainlaing mga trabaho o magpakilimos, ug 10 porsiyento ang nagpuyo sa kadalanan tungod kay sila nagdroga, ug 14 porsiyento nag-ingon nga gusto lang nilang magpuyo sa kadalanan. Sumala sa mga tigdukiduki, sagad malilong niining ikaduhang rason ang ubang mga rason, sama sa seksuwal nga pag-abuso diha sa panimalay. Mga 71 porsiyento ang nagpuyo uban sa ubang mga bata sa kadalanan, nga naghimog “ilang kaugalingong gambalay sa pamilya, nga nag-isip sa ubang mga bata sa kadalanan ingong ilang mga igsoon, uyoan, amahan, o inahan,” nag-ingon si Schmitz.

Mga Misyonaryo Gipalabi ang Pagkamanggihatagon kay sa Kang Kristo

“Gisalikway sa daghan kaayong misyonaryo si Jesus.” Mao kini ang kinutlo nga gipatik dili pa dugay diha sa mantalaang La Stampa sa Italya. Imbes isangyaw si Kristo, gitaho nga gipalabi sa maong mga misyonaryo ang mga programa alang sa katilingban nga gidisenyo aron makunhoran ang kakabos ug pag-antos. Sumala pa sa usa ka Web site sa Vatican City, si kardinal Crescenzio Sepe, hataas nga opisyal sa Congregation for the Evangelization of Peoples sa Batikano, nag-ingon bahin sa mga misyonaryo sa Katoliko: “Ang dako nga pagsulay karon nga mga katuigan . . . mao ang dili paghatag ug importansiya sa pagsangyaw bahin kang Kristo ug sa espirituwal nga bahin sa misyon ngadto sa mga tawo. Tungod niini, ang buluhaton sa mga misyonaryo nahimo na lang nga usa ka matang sa buhat sa kaluoy nga walay espirituwal nga kahulogan, usa ka matang sa kalihokan alang sa katilingban nga, bisag mapuslanon, dili makatugbang sa espiritu sa mga apostoles nga tin-awng gipasundayag diha sa basahon sa Mga Buhat sa mga Apostoles.”

Dugang nga mga Kapeligrohan sa Tabako

“Ang mga babaye nga magtabako ug bisag tulo lang ka sigarilyo sa usa ka adlaw doble ug kapeligrohan nga magsakit sa kasingkasing ug maahat ka matay,” nagtaho ang The Daily Telegraph sa London. Ang 20 ka tuig nga pagtuon sa 12,000 ka lalaki ug babaye sa Denmark nagpakita sa unang higayon nga peligroso ang pagtabako ug bisag pipila lang ka sigarilyo sa usa ka adlaw. Bisan ang mga hinabako nga dili mohanggab ug aso may dakong risgo sa panglawas. Si Amanda Sandford, tigpamaba sa Action on Smoking and Health, nag-ingon nga tungod sa impormasyon nga gipadayag niini nga pagtuon, “ang mga hinabako kinahanglang maningkamot sa paghunong sa bug-os sa pagpanabako.” Sa laing pagtuon, nga gitaho diha sa The Times sa London, nakita sa mga doktor sa University of Athens School of Medicine sa Gresya nga ang kanunayng pagkaladlad sa aso sa laing tawong nanabako sulod lang sa 30 minutos sa usa ka adlaw (gibanabana nga mahimong katumbas sa pagtabako ug usa ka sigarilyo) makapadako sa risgo sa sakit sa kasingkasing sa 47 porsiyento diha sa dili-hinabako nga mga lalaki, ug 56 porsiyento diha sa mga babaye.

Mga Baybay nga Para Lang sa Nameligrong mga Poka

Sukad sa 1996 ang monk seal sa Mediteranyo maoy apil sa napulo nga labing nameligrong mapuo nga mga mananap sa kalibotan, nagtaho ang International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. Mga 400 ngadto sa 600 niini nga mga poka ang nagkinabuhi gihapon nga ihalas. Ang ilang gidaghanon mius-os sa dihang gipangayam sila ug wala-tuyoang napatay sa mga mangingisda. Sa ulahi, nadaot ang ilang pinuy-anan tungod sa turismo ug kauswagan, nag-ingon ang mantalaan sa Espanya nga El País. Busa, ang mga poka midangop sa mga lungib. Ugaling lang, tungod sa naglambalamba nga mga balod panahon sa mga bagyo, ang mga itoy sa poka matanggong diha sa mga lungib ug mangamatay. Karon ang mga gobyerno sa Espanya ug Mauritania nagtambayayongay aron himoong protektadong luna ang baybay duol sa mga lungib ug mga pangpang sa Cabo Blanco diha sa Baybayon sa Atlantiko sa Kasadpang Sahara. Kining dapita maoy puy-anan sa 150 ka monk seal, ang kinadak-ang grupo. Seguradong limitehan ang gidaghanon sa mga tawo nga paadtoon didto.

Plastik nga Salapi

Sa Oktubre 2002, ang Mexico apil na sa mga nasod nga naggamit ug salapi nga gama sa plastik. Ang mga papel de bangko anam-anam nga gipulihan ug plastik nga salapi. Sumala sa mantalaang El Universal, ang plastik nga salapi ginagamit na didto sa Australia, Brazil, New Zealand, ug Romania. Ang mga Insek maoy nagmugna sa papel de bangko, apan ang mga Australiano maoy nakaimbento sa polymer nga maoy gam-ong bag-ong mga salapi, nagtaho ang mantalaan. Dunay daghang kaayohan ang plastik nga mga salapi. Gawas nga mas hinlo, kini “upat ka pilo nga mas modurar kay sa mga papel, mas dili-daling matata tungod sa adlaw-adlawng paggamit, . . . mas lisod nga ipalsipikar, ug puwedeng iresiklo kon dili na mapuslan.”