Mapintas nga Krimen—Nganong Kalit Nagakagrabe?

SI Frank ug Gabriella naglakawlakaw sa baybayon sa Oregon, T.B.A., sa sayong mga takna sa kabuntagon, nga nagsud-ong sa pagsilang sa adlaw. Sila walay bisan gamay nga ideya sa hapit nang mahitabo. Mga gutlo human niadto, patay na silang duha, kay gipusil sa ulo gikan sa duol. Panimalos ba ang motibo? O pangabugho? Bisan hain dili mao ang motibo. Ang mipusil, nga dili gani nila kaila, nagpatuman sa usa ka panghanduraw​—buot siyang mahibalo kon unsay bation sa dihang siya makapatay.

“Sa Dominggo sa ika-28 sa Abril 1996, si Martin Bryant nakadani sa pagtagad sa Kasadpanhong kalibotan pinaagi sa paglipay sa kaugalingon. Pinaagi sa pagpamusil sa tanang iyang gikasugat samtang naglakawlakaw sa Port Arthur, Tasmania, iyang nasinati ang talagsaong kaukyab sa kasadya ug gahom.” (A Study of Our Decline, ni Philip Atkinson) Siya usab ang hinungdan sa pagkapatay sa 35 ka tawo!

Ang usa ka 65-anyos nga retirado sa Canada didto sa gawas alang sa iyang pagbisikleta sayo sa buntag. Samtang nagbisikleta, siya gibanggaan sa likod sa usa ka drayber nga gibiyaan siya kay abig patay na. Naguyod ang iyang bisikleta ug mga 700 metros sa karsada. Sa sinugdan, gihunahuna nga kadto maoy aksidenteng pagkabangga diin ang drayber wala mohunong, apan gipaila sa dugang imbestigasyon nga kadto gibangga sa usa ka drayber sa kinawat nga sakyanan, nga nagkalingaw lang sa pagdrayb. Ang pagbangga sa nagbisikleta lagmit maoy bahin sa “pagpaukyab.”

Usa ka Lahing Matang sa Krimen?

Ang krimen kauban na nato sa daghang siglo, apan tungod sa mga matang nga gihisgotan sa ibabaw, ang mga tawo nagpatugbaw: “Ngano? Nganong adunay makabuhat niana?” Bisan pag dili matingala ang mga tawo sa ordinaryong mga krimen, sama sa pagpangawat o panikas, adunay nagdaghang matang sa mga buhat nga nakadani sa pagtagad sa sistema sa komunikasyon ug maoy hinungdan nga ang mga tawo moingon, ‘Binuang kini! Unsay nagakahitabo niining kalibotana?’

Lahi ang maong mga krimen. Ang kadaghanan makapakurat ug madinaoton kaayo. Sama sa mga pananglitan sa ibabaw, kasagarang ginabuhat kana batok sa inosenteng mga tawo nga wala makaila sa mga kriminal. Dugang pa, ang maong mapintasong mga krimen kasagarang daw walay dayag nga motibo. Di-maihap ang walay-hinungdan nga mga krimen.

Niadtong Abril 1999 sa Colorado, T.B.A., sa usa ka pagpamusil sa tunghaan, gipatay sa 2 ka estudyante ang 12 ka estudyante ug usa ka maestro una nila patya ang ilang kaugalingon. Usa ka lalaki namatay sa California niadtong 1982 human  makatomar ug tambal nga wala magkinahanglag reseta nga gibutangan ug strychnine sa laing tawo. Niadtong 1993, ang duha ka batang lalaki nga tag-diyes anyos nagdani sa dos-anyos nga si James Bulger nga mobiya sa shopping mall sa Bootle, Merseyside, Inglaterra, diin ang iyang inahan didto sa tindahag karne. Ilang gidala ang bata sa riles ug gibunalan hangtod namatay.

Ang pipila ka buhat maklasipikar nga terorismo, sama sa pagpanghilo niadtong 1995 sa usa ka subwey sa Tokyo. Nakuratan pag-ayo ang katawhan sa Hapon sa dihang ang mga membro sa usa ka kulto nagpahungaw ug makahilong gas sa usa ka subwey sa Tokyo, nga nagpatay ug 12 ug nagdaot sa libolibong tawo. Pipila ra ang makalimot sa pagbomba sa World Trade Center sa New York ug sa pag-atake sa Pentagon, sa Washington, D.C., nga mihunos ug mga 3,000 ka kinabuhi, ug ang pagbomba sa miaging tuig sa Bali, Indonesia, nga mihunos ug halos 200 ka kinabuhi.

Dayag nga kaylap na kaayo ang maong mapintasong mga krimen. Tibuok kalibotan ang maong suliran, nga apektado ang daghang nasod ug mga matang sa katawhan.

Sa pipila ka hitabo nahisama kinig ang mga kriminal nag-indigay, nga nagtinguha sa pagtan-aw kon kinsay makahimo sa labing makapakurat nga krimen. Dugang pa, ang mga krimen gumikan sa pagdumot, pagkamapihigon, o pagkapanatiko labot sa rasa, relihiyon, o tribo mas nagakaordinaryo. Gihimo kini nga grabe ka mapintason batok sa mga tawo kansang “sayop” mao lang nga sila lahi ug rasa, relihiyon, o tribo​—sama sa nahitabo niadtong 1994 sa dihang ang mga 800,000 ka Tutsi gipatay didto sa Rwanda.

Tungod niining tanan daghan ang maghunahuna: ‘Nganong kalit nagakagrabe? Ingon ba niini kaniadto? Kinsay nagpaluyo sa maong makalilisang nga mga krimen? May paglaom ba nga mamenosan o mapapas kanang mangil-ad nga mga krimen?’ Kini ug uban pang mga pangutana hisgotan sa sunod nga mga artikulo.

[Blurb sa panid 4]

Ang mapintasong mga krimen kasagarang ginabuhat batok sa walay-tino nga mga biktima ug walay dayag nga motibo